۸۰ حدیث درباره علم و دانش از پیامبر، حضرت علی و ائمه اطهار

اسلام به کسب علم و دانش و پرورش مسلمانان آگاه بسیار تکیه داشته و دارد. به همین دلیل است که تعداد احادیث و روایات درباره ضرورت کسب علم و دانش بسیار زیاد است. با این نوشته از ستاره و با مجموعه از حدیث درباره علم و دانش همراه ما باشید. 

حدیث درباره علم و دانش از پیامبر

من طلب العلم تکفّل اللَّه برزقه

هر که علم جوید خدا عهده دار روزی او شود.

❆❆❆

مَنْهُومَانِ لاَ يَشْبَعَانِ طَالِبُ اَلْمَالِ وَ طَالِبُ اَلْعِلْمِ

دو گرسنه اند که سیری نپذیرند طالب علم و طالب مال.

❆❆❆

مثل الّذی یتعلّم العلم فی صغره کالنّقش علی الحجر و مثل الّذی یتعلّم العلم فی کبره کالّذی یکتب علی الماء

حکایت کسی که در کوچکی علم آموزد چون نقش بر سنگ است حکایت کسی که در بزرگی علم آموزد چون کسی است که بر آب نویسد.

❆❆❆

مثل الّذی یتعلّم العلم ثمّ لا یحدّث به کمثل الّذی یکنز الکنز فلا ینفق منه

حکایت کسی که علم آموزد و از آن سخن نکند چون کسی است که گنجی نهد و از آن خرج نکند.

❆❆❆

ما من خارج خرج من بیته فی طلب العلم إلّا وضعت له الملائکه أجنحتها رضا بما یصنع حتّی یرجع

هر که از خانه خویش به طلب دانش بیرون شود فرشتگان به سبب رضایتی که از رفتار او دارند بالهای خویش برای وی بگسترند تا باز گردد.

❆❆❆

ما خرج رجل من بیته یطلب علما إلّا سهل اللَّه له طریقا إلی الجنّه

هر کس از خانه خویش به جستجوی علمی برون شود خدا برای وی راهی بسوی بهشت بگشاید.

❆❆❆

ما تصدّق النّاس بصدقه أفضل من علم ینشر

هیچ صدقه ای که مردم دهند از علمی که منتشر شود بهتر نیست.

❆❆❆

ما أتی اللَّه عالما علما إلّا أخذ علیه المیثاق أن لا یکتمه

خدا به عالمی علم نداده مگر آنکه از او پیمان گرفته که علم خویش را نهان ندارد.

❆❆❆

ما استرذل اللَّه عبدا إلّا حطّ عنه العلم و الأدب

خدا بنده ای را پست نشمارد مگر آنکه علم و ادب را از او فرو گذارد.

❆❆❆

لا یشبع عالم من علمه حتّی یکون منتهاه الجنّه

عالم از علم خویش سیر نگردد تا سرانجام به بهشت رسد.

❆❆❆

لیس منّی إلا عالم أو متعلّم

هیچ کس از من نیست به جز دانشمند یا دانش آموز.

❆❆❆

لیس من أخلاق المؤمن التّملّق و لا الحسد إلّا فی طلب العلم

تملق و حسد بر مؤمن روا نیست مگر در طلب علم.

❆❆❆

لوکان العلم معلّقا بالثّریّا لتناوله قوم من أبناء فارس

اگر علم به ثریا آویخته بود، گروهی از فرزندان فارس بدان می رسیدند.

❆❆❆

لو خفتم اللَّه تعالی حقّ خیفته لعلمتم العلم الّذی لا جهل معه، و لو عفتم اللَّه تعالی حقّ معرفته لزالت لدعائکم الجبال

اگر از خدا چنانچه شایسته ترسیدن از اوست، ترس داشتید علمی که به جهل آمیخته نیست نصیبتان می شد و اگر خدا را چنان که شایسته شناختن اوست، می شناختید به دعای شما کوهها جابجا می شد.

❆❆❆

لکلّ شی ء طریق و طریق الجنّه العلم

هر چیزی راهی دارد و راه بهشت دانش است.

❆❆❆

کلّ علم وبال یوم القیامه إلّا من عمل به

همه علم ها روز قیامت وبال است مگر علمی که بدان عمل کنند.

❆❆❆

کلّ صاحب علم غرثان إلی علم

هر دانشمندی گرسنه علم دیگر است.

❆❆❆

کفی بالمرء علما أن یخشی اللَّه و کفی بالمرء جهلا أن یعجب بنفسه

در علم مرد همین بس که از خدا ترسد و در جهل مرد همین بس که مفتون خویش باشد.

❆❆❆

کاتم العلم یلعنه کلّ شی ء حتّی الحوت فی البحر و الطّیر فی السّماء

همه چیز حتی ماهی دریا و مرغ هوا نهان کننده علم را لعنت کنند.

❆❆❆

قلیل العمل ینفع مع العلم و کثیر العمل لا ینفع مع الجهل

عمل اندک با علم سودمند افتد و عمل بسیار با جهل سود ندهد.

❆❆❆

فضل العلم أفضل من فضل العباده

فضیلت علم بیشتر از فضیلت عبادت است.

❆❆❆

الغدّ و الرّواح فی تعلیم العلم أفضل عند اللَّه من الجهاد

صبح و شب در کار تعلیم علم به سر بردن نزد خدا از جهاد بهتر است.

❆❆❆

العلم و المال یستران کلّ عیب و الجهل و الفقر یکشفان کلّ عیب

علم و مال هر عیبی را بپوشاند و جهل و فقر هر عیبی را نمایان کند.

❆❆❆

العلم میراثی و میراث الأنبیاء من قبلی

علم میراث من و میراث پیامبران پیش از من است.

❆❆❆

العلم علمان: فعلم فی القلب فذلک العلم النّافع، و علم علی اللّسان فذلک حجّه اللَّه علی ابن آدم

علم دو علم است علمی که در قلب است و علم نافع همین است و علمی است که بر زبان است و او حجت خدا بر فرزند آدم است.

❆❆❆

العلم خزائن و مفتاحها السّؤال فسلوا یرحمکم اللَّه فإنّه یوجر فیه أربعه: السّائل و المعلّم و المستمع و المحبّ لهم

علم گنجینه هاست و کلید آن پرسش است بپرسید تا خدا بر شما رحمت آرد که خدا در کار علم چهار کس را پاداش می دهد پرسنده و آموزگار و شنونده و کسی که دوستدار ایشان است.

❆❆❆

العلم حیاه الإسلام و عماد الإیمان و من علم علما أتم اللَّه له أجره و من تعلّم فعمل علّمه اللَّه ما لم یعلم

علم حیات اسلام و ستون ایمان است و هر که علمی بیاموزد خدا پاداش او را کامل کند و هر که تعلیم گیرد و عمل کند خدا آنچه نمی داند به او تعلیم دهد.

❆❆❆

العلم أفضل من العمل و خیر الأعمال أوسطها

علم از عبادت افضل است و بهترین عملها عملی است که معتدل تر است.

❆❆❆

العلم أفضل من العباده و ملاک الدّین الورع

علم از عبادت بهتر است و اساس دین ترس خداست.

❆❆❆

العالم إذا أراد بعلمه وجه اللَّه تعالی هابه کلّ شی ء و إذا أراد أن یکثر به الکنوز هاب من کلّ شی ء

عالم اگر از علم خویش رضای خدا خواهد همه چیز از او بترسد و اگر خواهد به وسیله آن گنجها بیندوزد از همه چیز بترسد.

❆❆❆

علم لا ینفع کنز لا ینفق منه

علمی که سود ندهد گنجی است که ازآن انفاق نکنند.

❆❆❆

علیک بالعلم فإنّ العلم خلیل المؤمن و الحلم وزیره و العقل دلیله و العمل قیّمه و الرّفق أبوه و اللّین أخوه و الصّبر أمیر جنوده

علم جوئید که علم یار مؤمن است و بردباری وزیرش و عقل دلیل اوست و عمل سرپرست او و ملایمت پدر او و مدارا برادر اوست و صبر امیر سپاهیان اوست.

❆❆❆

علّموا و لا تعنفوا فإنّ المعلّم خیر من المعنف

تعلیم دهید و خشونت مکنید که آموزگار بهتر از خشونت گر است.

❆❆❆

علّموا و یسّروا، و لا تعسّروا و بشّروا و لا تنفّروا و إذا غضب أحدکم فلیسکت

تعلیم دهید و سهل گیرید و سخت مگیرید گشاده رویی کنید و خشونت مکنید و چون یکی از شما خشمگین شود، خاموش ماند.

❆❆❆

علم لا ینفع ککنز لا ینفق منه و علی کلّ شی ء زکاه و زکاه الجسد الصّیام

علمی که سود ندهد چون گنجی است که از آن خرج نکنند و هر چیزی زکاتی دارد و زکات تن روزه داشتن است.

❆❆❆

عالم ینتفع بعلمه خیر من ألف عابد

دانشمندی که از علم او سود برند، از هزار عابد بهتر است.

❆❆❆

طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و مسلمه؛

جستن علم بر هر مرد مسلمان و هر زن مسلمان واجب است.

❆❆❆

طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و واضع العلم عند غیر أهله کمقلّد الخنازیر الجوهر و اللؤلؤ و الذهب

جستن علم بر هر مسلمانی واجب است و آن که علم را پیش نا اهلان نهد چنان است که گوهر و مروارید و طلا به گرازان آویزد.

❆❆❆

طلب العلم ساعه خیر من قیام لیله و طلب العلم یوما خیر من صیام ثلاثه أشهر

ساعتی علم جستن بهتر از نمازگزاری یک شب است و روزی علم جستن بهتر از سه ماه روزه داری است.

❆❆❆

طلب العلم أفضل عند اللَّه من الصّلاه و الصّیام و الحجّ و الجهاد فی سبیل اللَّه عزّ و جلّ

جستن علم نزد خدا از نماز و روزه و حج و جهاد در راه خدا عز و جل بهتر است.

❆❆❆

پیشنهاد: در ستاره می توانید حدیث درباره صبر و استقامت، حدیث در مورد دوستی و رفاقت و حدیث در مورد حجاب را نیز بخوانید.

حدیث از امام علی در مورد علم و دانش

کِتابُ الرجُلِ عُنوانُ عَقلِهِ‏وبُرهانُ فَضلِهِ 
نوشته (و نامه) انسان ، نشانِ خِرد او و دلیل فضل اوست

❆❆❆

مَن جاءَتهُ مَنِیَّتُهُ وهُوَ یَطلُبُ العِلمَ فبَینَهُ وبَینَ الأنبیاءِ دَرَجَةٌ
هر کس در حال طلب دانش مرگش فرا رسد ، میان او و پیامبران تنها یک درجه تفاوت باشد .

❆❆❆

پاِنَّ العِلمَ حَياةُ القُلوبِ وَ نورُ البصارِ مِنَ العَمى وَ قُوَّةُ البدانِ مِنَ الضَّعفِ
به راستى كه دانش، مايه حيات دل‏ها، روشن كننده ديدگان كور و نيروبخش بدن‏هاى ناتوان است.
(تحف العقول، ص ۲۸)

❆❆❆

اَلعِلمُ قاتِلُ الجَهلِ
دانش، نابود كننده نادانى است.

❆❆❆

اَلا اِنَّ فيهِ عِلمَ مايَأتى و َالحَديثَ عَنِ المَاضى و َدَواءَ دائِكُم و نَظمِ ما بَينَكُم
آگاه باشيد كه دانش آينده، اخبار گذشته و درمان دردهايتان و نظم ميان شما در قرآن است.

❆❆❆

إِذا تَفَقَّهَ الرَّفيعُ تَواضَعَ
انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.

❆❆❆

اَلعِلمُ کَنزٌ عَظیمٌ لایَفنی
علم گنج بزرگی است که با خرج کردن تمام نمی شود.

❆❆❆

العِلمُ وَراثَهٌ کَریمَهٌ ، وَ الادابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَهٌ ، وَ الفِکرُ مِرآهٌ صافِیَهٌ
علم میراث گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است صاف.

❆❆❆

عِلمُ الْمُنافِقِ في لِسانِهِ و َعِلْمُ الْمُؤْمِنِ في عَمَلِهِ
دانش منافق در زبان او و دانش مؤمن در كردار اوست.

❆❆❆

اَلْعِلْمُ اَصْلُ كُلِّ خَيْرٍ، اَلْجَهْلُ اَصْلُ كُلِّ شَرٍّ
دانايى، ريشه همه خوبى‏ها و نادانى ريشه همه بدى‏هاست.

❆❆❆

رَأْسُ الْعِلْمِ التَّمْييزُ بَيْنَ الاْخْلاقِ وَ اِظْهارُ مَحْمودِها وَ قَمْعُ مَذْمومِها
بالاترين درجه دانايى، تشخيص اخلاق از يكديگر و آشكار كردن اخلاق پسنديده و سركوب اخلاق ناپسند است.

❆❆❆

جالِسِ الْعُلَماءَ يَزْدَدْ عِلْمُكَ وَ يَحْسُنْ اَدَبُكَ و تَزكُ نَفسُكَ
با علما معاشرت كن تا علمت زياد، ادبت نيكو و جانت پاك شود.

❆❆❆

قُم عَن مَجلِسِکَ لِاَبیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ اِن کُنتَ اَمیراً
به احترام پدر و معلمت از جای برخیز هرچند فرمان روا باشی.

❆❆❆

العِلمُ يُنجِدُ الفِكرَ
دانش روشنى بخش انديشه است.

❆❆❆

لا عَمَلَ كَالتَّحقيِقِ
هيچ عملى مانند پژوهش نيست.

❆❆❆

زَكاةُ العِلمِ بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ وَإجهادُ النَّفسِ فِى العَمَلِ بِهِ
زكات دانش، آموزش به كسانى كه شايسته آنند و كوشش در عمل به آن است.

(غرر الحکم و درر الکلم،ص۳۹۱)

❆❆❆

اِنَّ مِن حَقيقَةِ الايمانِ اَن تُؤثِرَ الحَقَّ وَ اِن ضَرَّكَ عَلَى الباطِلِ وَ اِن نَفَعَكَ وَ اَن لا يَجوزَ مَنطِقُكَ عِلمَكَ؛
از حقيقت ايمان اين است كه حق را بر باطل مقدم دارى، هر چند حق به ضرر تو و باطل به نفع تو باشد و نيز از حقيقت ايمان آن است كه گفتار تو از دانشت بيشتر نباشد.
(بحارالانوار، ج ۲، ص۱۱۴)

❆❆❆

مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَليَبْدَأ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ و َلْيَكُنْ تَاْديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِجْلالِ مِنْ مُعَلِّمِ النّاسِ و مُؤَدِّبِهِمْ؛
كسى كه خود را پيشواى مردم قرار داده، بايد پيش از آموزش ديگران، خود را آموزش دهد و پيش از آن‏كه ديگران را با زبان، ادب بياموزد، باكردارش ادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب‏آموز خود بيش از آموزگار و ادب‏آموز مردم، شايسته تجليل است.
مثیرالاحزان،ص۵۰

❆❆❆

يا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ وَالاَدَبَ ثَمَنُ نَفْسِكَ فَاجْتَهِد فى تَعَلُّمِهِما ، فَما يَزيدُ مِنْ عِلْمِكَ وَ اَدَبِكَ يَزيدُ فى ثَمَنِكَ وَ قَدْرِكَ ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّكَ وَ بِالاَدَبِ تَحْسِنُ خِدْمَةَ رَبِّكَ وَبِأَدَبِ الْخِدْمَةِ يَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وَلايَتَهُ وَقُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصيحَةَ كى تَنْجُوَ مِنَ الْعَذابِ؛
اى مؤمن! به تحقيق اين دانش و ادب بهاى جان توست پس در آموختن آن دو بكوش كه هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قيمت و قَدْرت افزوده مى‏شود ؛ زيرا با دانش به پروردگارت راه مى‏يابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مى‏كنى و با ادب در خدمت‏گزارى، بنده سزاوار دوستى و نزديكى به او مى‏شود . پس [اين [نصيحت را بپذير تا از عذاب بِرَهى.
(بحار الانوار(ط-بیروت)،ج۱،ص۱۸۰)

❆❆❆

تَغَرَّبْ عَنِ الأَوْطانِ فى طَـلَبِ الْعُلا وَ سافِرْ فَفِى الأَسْفارِ خَمْسُ فَوائِدَ تَفَرُّجُ هَمٍّ وَاكْتِسابُ مَعيشَةٍ و َعِلْمٌ وَآدابٌ و صُحْبَةُ ماجِدٍ؛
براى كسب بلند مرتبگى از وطن خود دور شو و سفر كن كه در مسافرت پنج فايده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى، و هم‏نشينى با بزرگواران.
(مستدرك الوسائل، ج ۸، ص ۱۱۵)

❆❆❆

حدیث درباره علم و دانش از ائمه معصوم

امام حسین (علیه السلام) فرمودند:

دِراسَةُ العِلمِ لِقاحُ المَعرِفَةِ وَ طولُ التَّجارِبِ زِیادَةٌ فِی العَقلِ؛
بحث و بررسی علم، موجب باروری معرفت و تجربه های طولانی مایه ی افزایش عقل است.
بحارالانوار، ج۷۵، ص ۱۲۸

❆❆❆

قال ابی عبدالله عليه ‏السلام :
اِنَّ مِن حَقيقَةِ الايمانِ اَن تُؤثِرَ الحَقَّ وَ اِن ضَرَّكَ عَلَى الباطِلِ وَ اِن نَفَعَكَ وَ اَن لا يَجوزَ مَنطِقُكَ عِلمَكَ؛
از حقيقت ايمان اين است كه حق را بر باطل مقدم دارى، هر چند حق به ضرر تو و باطل به نفع تو باشد و نيز از حقيقت ايمان آن است كه گفتار تو از دانشت بيشتر نباشد.
(بحارالانوار، ج ۲، ص۱۱۴)

❆❆❆

امام باقر(ع) فرمودند:
تَعَلَّمُوا العِلمَ فَإنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَةٌ، وَطَلَبَهُ عِبَادَةٌ.
دانش بیاموزید که آموختن آن پاداش دارد و جستوجوی آن عبادت است.( بحار الأنوار، ج ۷۸)

❆❆❆

امام محمد باقر (ع) فرمودند:
ما شیب شی ء بشی ء احسن من حلم بعلم
چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد.(بحارالانوار ، دار احیاء التراث العربی ، ج ۷۵ ، ص ۱۷۲ )

❆❆❆

امام محمد باقر(ع) فرمودند:
رحم الله عبدا أحیا العلم قال:قلت:وما إحیاؤه؟ قال:أن یذاکر به أهل الدین وأهل الورع.
فرمود خدا رحمت کند بنده ای را که علم را احیاء کند، أبی الجارود می گوید عرض کردم احیاء علم چیست؟ فرمود:مذاکره با اهل علم و پرهیزکاران احیاء علم است.(الکافی ، ج ۱ ، ص ۴۱)

❆❆❆

امام صادق (سلام الله علیه) :
لَستُ اُحِبُّ أن أرَى الشّابَّ مِنكُم إلاّ غادِياً في حالَينِ: إمّا عالِماً أو مُتَعَلِّماً
دوست ندارم جوانى از شما [شيعيان] را جز بر دو گونه ببينم: دانشمند يا دانشجو.
(امالی طوسی ص۳۰۳)

❆❆❆

قال الصادق عليه ‏السلام :
مَن تَعَلَّمَ العِلمَ و َعَمِلَ بِهِ و َعَلَّمَ لِلّهِ دُعِىَ فى مَلَكُوتِ السَّماواتِ عَظيما فَقيلَ: تَعَلَّمَ لِلّهِ و َعَمِلَ لِلّهِ و َعَلَّمَ لِلّهِ
هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.
الذریعه الی حافظ الشریعه(شرح اصول کافی) ج۱،ص۵۶

❆❆❆

قال الصادق عليه ‏السلام :

لايَزالُ المُؤمِنُ يُورِثُ أَهلَ بَيتِهِ العِلمَ وَ الدَبَ الصّالِحَ حَتّى يُدخِلَهُمُ الجَنَّةَ جَميعا
مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شايسته بهره مند مى سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند.
(مستدرك الوسايل، ج۱۲، ص۲۰۱)

❆❆❆

حضرت رضا (علیه السلام) فرمود:
یتعلّم علومنا و یعلّمها الناس، فإنّ الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتّبعونا
کسی که علوم ما را فراگیرد و آن را به مردم بیاموزد، امر ما را زنده کرده است، چون اگر مردم از سخنان زیبای ما آگاه گردند، قطعاً از ما پیروی خواهند کرد.
(مسند امام رضا (ع) ج۱، ص ۶)

❆❆❆

حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید:
لیس العبادة کثرة الصلاة و الصوم، إنّما العبادة التفکّر فی أمر الله عزّ وجلّ
عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست، بلکه عبادت تفکر در امر خدای والاست.
(مسند امام رضا (ع) ج۱، ص ۳)