نویسنده: آیه محمدی
بروزرسانی: 1 شهریور 1403
ادب عامیانه هر سرزمین مجموعه‌ای از ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و … است که انسان می‌تواند با شناخت این ادب، به ژرفنای اندیشه‌ها وبه باید و نبایدهای آن جامعه آگاه شود. شیراز یکی از شهرهایی است که به علت لطافت طبع و نکته سنجی مردمان خوش ذوقش، ضرب‌المثل، کنایه و استعاره در محاوره بین افراد به وفور دیده می‌شود و لفظ را شیرین و شنونده را بیزار نمی‌کند. گاه انسان پیرمرد و پیرزنانی را می‌بیند که دلش می‌خواهد ساعت‌ها پای صحبت آنان بنشیند و از دریای مثل‌ها و متل‌های آنان استفاده کند و خسته هم نشود.
اصطلاح و ضرب المثل شیرازی
- آبروش بسه به دُم گُو (آبرویش را به دم گاو بسته است / خود را بی ارزش و اعتبار کرده است)
- اُرسی پَسَک پیشک ندار/ رسیده به کفش پاشنه دار/
چه کنم به کار کردگار؟/ خدا دونه خجیجه/ رسیده به ئی دریجه (طعنه به آدم تازه به دوران رسیده‌ای که کم ظرفیت است) - آدم پیر تا یی نِگُی به دیوالو بِندازه، می‌دونه تو جِرزِش چی چی هَس (آدم پیر از عاقبت کارها به خوبی آگاه است)
- آسمون جُل، قاتمه رکاب (فقیر و مفلس بودن)
- اَز دوستی سیاه دونه، اُو میره پی راجونه (هم نشینی با بزرگان، مایه بزرگی است)
- گوشتم زیر دندونشه (جگر گوشه کسی تخت اختیار و اراده کس دیگری است)
- بنا به استخاره شد، تز بی ی آقُ پاره شد (کسی که به دلیل موجهی از وظیفه‌اش سرباز زند)
- شکم بگیری مشته، نگیری یه دشته (شکم را مهار کنی با یک لقمه سیر می‌شود و اگر مهار نشود مثل یک دشت بی انتهاست)
- پاش سریده (عاشق شده)
- اسب که نباشه، خر برنده‌س (انسان لایقی اگر نباشد، انسان حقیر بزرگ می‌شود)
- سولم نمی‌رسه (روحم خبر نداره! / بی خبری از چیزی یا اتفاقی)
- ترتیزک کاشتم قَتُقِ نونم بشه، نَم دُنُسّم قاتل جونم میشه (از کسی که به گردنش حق داشتم و منتظر خیر بودم زیان دیدم)
- سایه سری، دس خری؟ (به منظور ترغیب دختران به ازدواج و یا تسلی زنانی که شوهر خوبی ندارند گفته می‌شود)
- جود بازی در وردن (خسیس بازی در آوردن)
- افتیده تو ده (اشاره به کسی که همه جا برای خبرچینی می‌رود)
- آدم پیش نوک همیشه تو پوزی میخوره (آدم فضول همه جا تو دهنی می‌خورد)
- چونَش چُیده (جرأت ندارد)
- آقُ که بیل وردُشت، خانم کیلیل وردُشت (آقا که بیرون رفت، زن او هم خارج می‌شود / اشاره به زنانی که در کوچه می‌نشینند)
- آب می‌ریزه، گلاب رو برمی‌داره (نشانه به کدبانوگری زن خانه)
- حیا رِ خورده آبِ رو رِ قی کرده (حیا را خورده و آب را قی کرده است / شرم و آبرو را کنار گذاشته)
- انگو آقُ مَد، هی خودته جلو نندا (به کسی می‌گویند که در کار دیگران دخالت می‌کند)
- اگر بیضو دوره، نُه تُ خر نزدیکه (اگر بیضا دور است، نُه تا خر نزدیک است)
- دوره میر جلاله، یه زن دو شوور حلاله (کنایه به زنی که هر یک از فاسق‌هایش را در موقعیت‌های مختلف شوهر خود معرفی می‌کند)
- روغن ریخته رِ نذر شاه چراغ می کنه (روغن ریخته را نذر شاهچراغ کردن / چیزی را می‌بخشد که از ارزش افتاده است)
- اینگو تیکه حیدر مَلَنگه (اصطلاحی حاکی از ناراحت شدن از مزاحمت فردی)
- زَنگُلی پُی تابوت (زنگوله‌ی پای تابوت / اشاره به فرزند مرد پیر)
- دمت بیگیر بوگو گل پودنک (حرف اضافی نزن)
- سوادش پورمک زده (سوادش نم کشیده / اطلاعی از اخبار روز ندارد)
- شپش از دسّش نمیفته (خیلی خسیس و ممسک است)
- عامو نادی اسم خودته به ما نهادی؟ (آنچه را به ما نسبت دادی لایق خودت است)
- قِر که بالُی قِر که پنا بر خدا/ قِر بی بی چِندر که پنا بر خدا (طعنه زدن به فرد سن داری که بیش از حد به قر و فر خود می‌پردازد)
- کاشکی بارِش رفته بودی (کاشکی مرده به دنیا می‌اومدی / نفرین)
- خدا به آدم گدا، نه عروسی بده نه عزا
- گُل هُم هُم (اشاره به چیزی کمیاب)
- مولچه چی چی یه که کله پاچَش چی چی باشه؟! (مورچه چیه که کله پاچه‌ش چی باشه / وقتی از چیزی کم ارزش انتظار زیادی دارید)
- نوکری که داشتی بندره/ از گشنگی سلندره (من نوکر تو نیستم، به من فرمان نده)
- هرکی خربزه میخوره پوی لرزش هم میشینه (اشاره به پذیرفتن عواقب کارها)
- ز نو کیسه قرض مکن، قرض کردی خرج نکن (از آدم تازه به دوران رسیده پول قرض نکن!)
- هم نذر حسین، هم شوم شوُ بچا (با یک تیر دو نشان زدن)
- سورولو (حالا دیدی؟)
- آدم بدحساب می‌خوا بیگیره‌ش بهش نمی‌دن، آدم خوش‌حساب می‌خوان بهش بدن نمی‌گیره (کسی که قرض خود را سروقت بدهد، مورد اعتماد مردم است)
بیشتر بخوانید: اشعار ضرب المثل؛ ۷۰ ضرب‌المثل زیبای فارسی در قالب شعر کوتاه
ضرب المثل‌ها و اصطلاحات شیرازی هنگام دعوا
- ولوم بکن… ایشون باید یاد بیگیره همه جو لوطی گری ور نمداره.
- یه آشی براش بپزم که یه وجب روغن روش باشه.
- مث گونی سقطی می‌تکونمش.
- ای خودشو با شاخ گاو درانداخته.
- ولی دیگه ای تو بمیری از او تو بمیری‌ا نیست.
- ایشون هنو جوی سفت نشاشیده که پشنگه‌اش تو صورتش بخوره.
- هر کی گه میخوره، قاشقش‌م بر قدشه.
- هر خری پاش یه بار تو سوراخ میره.
- همش نشسته پا منبری می‌کنه و وسط حرف ای و او می‌پره.
- دیگ به دیگ می‌گه روت سیاه، سه‌پایه می‌گه صل الا.
- لوتی قاشق گه خوریش قد کمرشه.
- صنار سگ اخته کردن هف صنار کفاره نداره.
- هنو نرفتی میمن (میمند) که بیگی وای بر من.
- از کی تا حالو تربیزه (تربچه) جزو مرکبات شده.
- حوالت به میلوی صابدیوون. (حواله ات به میله های صاحبدیوان).
- همچی راس راس راه میره انگو عصا قورت داده.
- قورباغه رو که زیاد رو بدی واست ابوعطا می‌خونه.
- سورمه چشه رنگ می‌کنه، سولاخ تنگ نمی‌کنه.
- به گربه گفتن گت درمون.
- آدم سیا و اینقده ادا.
- هی از تو قوطی‌ش حرف درمیاره.
- سلمونی و دلاک و مرده شور، چیش و رو ندارن.
- حیا به چیشه، که گربه چیش و رو نداره.
- بخت که برگرده، پالوده دندون می‌شکونه.
- اصُم به تُرُشپاله می‌گه بُرو نُه سوراخی، دیگ به دیگ می‌گه روت سیاه.
- پیشونی رو می‌بینی… همه رو برق میگیره، ما رو چراغ نفتی. !!!
- موش تو سوراخ نمی‌ره، جارو هم می‌بنده به دمبش.
- صنار جیگرک که سفره قلمکار نمی‌خواد.
- یه تُلی رُمبید، صد تا چاله و چوله پُر شد.
- نون منُ می‌خوری، حلیم حاج عباسُ هم می‌زنی؟
- بهش بوگو نه به اون زینب و کلثوم شدنت، نه به اون داریه و تنبک زدنت.
- اگه ما نون گندم نخوردیم رو دست مردم که دیدیم.
- بشکنه دستی که نمک نداره.
- ای ایجوری نیگاش نکنید. آب نمی‌بینه وگرنه شناگر قابلیه.
- برو یه شووری واسه ننت پیدو کن.
- برای یه دستمال دست، قیصریه را آتیش نمی‌زنن.
- اجاق ظالم تا صبح نمی‌سوزه.
- به داعوی گربه سیاه بارون نمیاد.
- ای داره دس پیش میگیره، پس نیوفته.
- گذر پوست با دباغخونه میوفته.
- از یه آدم رندی پرسیدن مار تخم می‌ذاره یا بچه می‌زاد؟ گفت: ازی دم بریده هر چی بگی برمیاد.
- به یه کوری گفتن تو چطو قمار بازی می‌کنی؟ جواب داد: اقد فضول دور و برُم ریخته که هنوز قاپ تو هوان، می‌گن چن میشینه.
- با آدم پدر دار جرت شد، برو رو پشت بوم هوار بکش. با آدم بی پدر و مادر جرت شد، برو تو پستو درُ رو خودت ببند.
- من از ای نمی‌ترسم که بابام بمیره، از ای می‌ترسم که اجل راه خونمونُ رو بلد بشه.
- سعدی گفت: از ما نخورده باشی.
- حالو هر چی من می‌خوام هیچی نگم … مگه اینا می‌ذارن.
بیشتر بخوانید: ضرب المثل های کنایه دار | مجموعه کامل ضرب المثل کنایه دار فارسی
شما چه ضرب المثل و یا اصطلاحات شیرین شیرازی را می‌شناسید که جایشان در این مطلب خالی باشد؟
لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما و کاربران محترم سایت ستاره به اشتراک بگذارید.
