چشم صحرا چیست؟ | همه چیز درباره چشم صحرا و علت تشکیل آن

صحرای بزرگ آفریقا بزرگ‌ترین صحرای گرم جهان، سومین بیابان بزرگ (پس از بیابان جنوبگان و شمالگان) با مساحتی معادل ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع در شمال آفریقا واقع شده‌است. حدود دویست میلیون نفر در این ناحیه زندگی می‌کنند که اکثراً مردمان صحرانشین بخش‌هایی از کشورهای مصر ،لیبی، تونس، صحرای غربی موریتانی، مراکش و الجزایر هستند.

چشم صحرا یا سازهٔ ریشات یک عارضه طبیعی در صحرای بزرگ آفریقا است که در فلات اَدرار در قسمت غربی مرکز موریتانی واقع شده‌است. نزدیک‌ترین محل مسکونی به آن روستای وادان است. با قطر پنجاه کیلومتر، رسیدن به محل این سازه طبیعی کار آسانی نیست.

فلات اَدرار  فلاتی طبیعی و منطقه‌ای تاریخی است در صحرای بزرگ آفریقا واقع در شمال موریتانی. استان ادرار کشور موریتانی نام خود را از این فلات گرفته‌است. منطقه ادرار جمعیت کمی دارد که بیشترشان در شهر اطار گرد آمده‌اند. شهر باستانی وادان نیز که در قدیم از شهرهای مهم کاروان‌رو و گذرگاه بازرگانان طلا بود در حاشیه فلات ادرار قرار گرفته‌است.

چشم صحرا چیست؟ 

«چشم صحرا» یا «چشم آفریقا» یک گنبد صخره‌ای غول‌پیکر است که حلقه‌های متحدالمرکزی روی آن تراشیده شده و وقتی از بالا به آن نگاه کنید مانند یک مارپیچ غول‌پیکر به نظر می‌رسد. به گفته آژانس فضایی اروپا (ESA)، این چشم از فضا قابل‌رویت است و از زمان نخستین مأموریت‌های خدمه‌دار در دهه ۱۹۵۰، برای فضانوردان و دانشمندان شناخته‌شده است.

تخمین زده می‌شود قطر چشم صحرا بین ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر باشد. این چشم یک دایره تقریباً کامل را در صحرای موریتانی تشکیل می‌دهد که در آغاز موجب شد دانشمندان فکر کنند ساختاری ناشی از برخورد سنگ آسمانی است. با این حال، تحقیقات بعدی نشان داد این گنبد در طول دوره کرتاسه (بین ۱۴۵ تا ۶۶ میلیون سال پیش) بر اثر بالا آمدن تکتونیکی شکل گرفته و در اثر فرسایش، خاک روی آن کنار رفته و به صورت سنگی باقی مانده است.

چشم صحرا میان دریای عظیمی از شن معروف به اِرگ اودان که تقریباً ۵۶۰ کیلومتر از شرق تا مالی امتداد دارد، به چشم می‌آید. اِرگ‌ها مناطقی از بیابان هستند که حداقل ۱۲۵ کیلومتر مربع وسعت دارند و دارای ماسه‌های بادزده با پوشش گیاهی کم یا هیچ پوشش گیاهی هستند. این چشم حدود ۲۰۰ متر بالاتر از شن‌های اطراف است، شن‌هایی که تا لبه جنوبی آن بالا می‌آیند و گاهی بخش‌هایی از سازه را در عکس‌ها مبهم می‌کنند.

مرکز چشم صحرا، فلات گردی از سنگ آهک است. بقیه چشم از این فلات به صورت دایره‌ای از برجستگی‌ها و شیارهایی که توسط باد و آب در طول سالیان حجاری شدند، پایین می‌آید. برجستگی‌ها بیشتر از جنس کوارتزیت مقاوم هستند، در حالی که شیارها از سنگ‌های رسوبی با مقاومت کمتر تشکیل شدند که سریعتر از بین می‌روند.

علت تشکیل چشم صحرا چیست؟

توضیحات مختلفی برای شکل‌گیری این پدیده ارائه شده‌است. در ابتدا تصور می‌شد که به دلیل شکل دایره‌ای که دارد باید نتیجه برخورد یک شهاب‌سنگ باشد. تحقیقات جدید نشان داده‌است که محتملا فرسایش دلیل شکل‌گیری سازه ریشات است. به این صورت که یک سازه گنبدی از سنگ آتشفشانی سخت، به حالت صاف و مسطح فرسوده شده و لایه‌های مختلف سنگی آن که الگویی دایره‌ای داشته به مرور بیرون زده است.

پژوهش بیشتر توسط زمین‌شناسان کانادایی در سال ۲۰۰۵ منجر به این فرضیه شد که این سازه یک بدنه ماگمایی است که قدمت آن به دوره کرتاسه می‌رسد و توسط حلقه‌های بِرشی حاوی سیلیس و رسوبات سنگ آهک و دولومیت پوشیده شده‌است.

با توجه به فعالیت مداوم آتشفشانی به شکل دایک‌های حلقوی با تولید سنگ‌های مذاب عمدتاً قلیایی (آندزیت و تراکتیت) در نتیجه، شکل خاصی از کارستی‌سازی پدید آمده است. در این حالت، یک الگوی شعاعی از درزه‌ها ایجاد می‌شود، که در نتیجه، بِرشی و سنگ آهک فوقانی در لایه‌های دایره‌ای بسته به توان سنگ ممکن است از فرسایش پیدا کند یا نکند. همین روند در مونتسرات در اسپانیا نیز قابل مشاهده است.