اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی در کودکان چیست؟

ستاره | سرویس مادر و کودک – بيشتر بچه‌ها گاهی اوقات کم حوصله، پرحرف يا بيش از حد پر تحرک می‌شوند. اما اگر بچه‌ای بيشتر وقت‌ها اين حالت‌ها را داشته باشد، احتمالاً دچار اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی (ADHD) است. برای بچه‌هايی که اين اختلال را دارند، مشکل است که تمرکز و توجهشان را بر روی يک چيز نگه دارند، تحرک آن‌ها نيز از حد معمول بيشتر است و نمی‌توانند يک‌جا بنشينند. حدود ۱۰٪ بچه‌های دنيا بيش‌فعالند، يعنی از هر ۱۰۰ بچه ۱۰ نفر. بنابراين اگر مدرسه شما ۳۰۰ دانش‌آموز دارد، احتمالاً بين ۲۴ تا ۳۰ نفر آنها بيش‌فعالند. اگر بچه‌ای دچار اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی باشد، علائم اوليه آن در دوران قبل از دبستان ظهور می‌کند. معمولاً تعداد پسرهای بيش‌فعال بيشتر از دخترها است. در واقع پسرها سه برابر بيشتر از دخترها دچار بیش‌فعالی می‌شوند، اما هيچ‌کس به‌ درستی دليلش را نمی‌داند. کودکی که يکی از خويشاوندانش اختلال بیش‌فعالی يا مشکلات رفتاری ديگر دارد، احتمال ابتلای او به بیش‌فعالی بيشتر از بقيه است.

اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی در کودکان

مراقبت‌ها و داروها بیش فعالی در کودکان

بيشتر داروهايی که برای بیش‌فعالی تجويز می‌شوند، درکنترل علائم بیماری به کودک کمک می‌کنند. بعضی از داروهای این بیماری بر مواد شيميايی مغز که اسمشان انتقال‌دهنده‌های عصبی است، اثر می‌گذارند. انتقال‌ دهنده‌های عصبی به ارسال پيام بين سلول‌های عصبی در مغز کمک می‌کنند. تجويز يک دوز مناسب از دارو می‌تواند به کودک بيش‌فعال در داشتن تمرکز بيشتر کمک کند.

داروهای محرک (Stimulants): داروهایی که معمولا برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی تجویز می شوند، عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می دهند. داروهایی که بیش از همه برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند، محرک‌ها هستند. در صورتی که داروهای محرک به درستی مصرف شوند، در ۸۰ درصد از بیماران علایم را کاهش می‌دهند. داروهای این گروه شامل متیل فنیدیت، آمفتامین و پمولین هستند. عوارض ناخواسته، اما شایع این داروها شامل بی‌خوابی، کاهش اشتها، کاهش وزن، سردرد، افزایش فشارخون و تحریک پذیری است.

احتمال بروز اختلالات رشد به دنبال مصرف این داروها مورد بحث است. داروهای محرک را باید با معده خالی مصرف کرد و تجویز آنان در مبتلایان به فشارخون بالا یا اختلالات قلبی عروقی ممنوع است. داروی محرکی که بیش از همه مورد استفاده بیماران اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی قرار می گیرد و در ضمن بیشتر از سایر داروها روی آن مطالعه شده، متیل فنیدیت نام دارد. در مقام دوم آمفتامین‌ها هستند. متیل فنیدیت شامل اشکال کوتاه، متوسط و طولانی اثر است. پمولین، به دلیل عارضه به اثبات رسیده اختلال عملکرد کبدی آن به عنوان خط اول درمان درنظر گرفته نمی شود. در مصرف کنندگان این دارو مانیتورینگ کبدی باید صورت گیرد.

داروهای محرک را باید با معده خالی مصرف کرد و تجویز آنان در مبتلایان به فشارخون بالا یا اختلالات قلبی عروقی ممنوع است

اشکال کوتاه اثر (با قابلیت رهش سریع)، اولین داروهایی بودند که مورد استفاده قرار گرفتند. شروع اثر آنها در عرض ۳۰ تا ۶۰ دقیقه است و اثرشان طی ۲ تا ۶ ساعت پایان می یابد. اوج اثربخشی بالینی این داروها معمولا یک تا دو ساعت پس از مصرف مشاهده می‌شود. بنابراین در کودکان مدرسه‌ای زمان مصرف دارو در کارایی آنها بسیار موثر است. به دنبال کاهش غلظت پلاسمایی، پس از ۵ تا ۶ ساعت، اثرات دارو از بین می‌روند. بنابراین ممکن است تجویز چند دوز دارو طی شبانه روز لازم باشد. نکته دیگر آنکه احتمال سوء مصرف در مورد اشکال کوتاه اثر بیشتر است. این مشکلات در مورد اشکال کوتاه اثر، باعث گرایش به تولید اشکال با طول عمر بیشتر شد.

اشکال متوسط الاثر که آهسته رهش نیز نامیده می‌شوند، شروع اثری ظرف مدت ۶۰ دقیقه دارند و طول اثر آنان ۶ تا ۸ ساعت است. اثر طولانی‌تر دارو، نیاز تجدید دوز روزانه را کمتر می‌کند و به دو دوز در روز می‌رساند. اشکال متوسط الاثر را نمی‌توان جوید یا خرد کرد. بنابراین احتمال سوء مصرف آنان کم است. هرچند که مطالعات نشان داده‌اند اشکال متوسط الاثر در مقایسه با اشکال سریع الاثر اثربخشی کمتری دارند.

طی پیشرفت‌های بعدی صنعت داروسازی اشکال با قابلیت رهش کنترل شده یا اشکال طولانی اثر وارد بازار شدند. این اشکال دارویی شروع اثر سریعی دارند و طول مدت اثر آنها تا ۱۲ ساعت است. رضایت بیماران از مصرف اشکال یکبار در روز بیشتر گزارش شده است. اشکال ترکیبی نظیر متیل فنیدیت متادات (شامل ۳۰ درصد شکل سریع الاثر و ۷۰ درصد آهسته رهش)، ریتالین LA و فوکالین XR نیز در مراحل بعدی به بازار عرضه شدند. اشکال با قابلیت رهش اسموتیک (آزادسازی جداره خارجی در عرض یک ساعت و آزادسازی بقیه بخش ها طی ۵ تا ۹ ساعت) و نیز برچسب پوستی این ترکیبات نیز در بازار دارویی جهان موجود هستند.

با تمام این تفاسیر، یک سوم افراد مبتلا به اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی به داروهای محرک پاسخ درمانی مطلوب نمی‌دهند یا نمی‌توانند این داروها را تحمل کنند. در صورت بروز چنین وضعیتی، ابتدا داروی محرک دیگری باید قبل از تغییر گروه دارویی جایگزین شود.

داروهای غیرمحرک (Non-Stimulant):اولین داروی غیرمحرک که از سوی اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی مورد تایید قرار گرفت، آتوموکستین بود. این دارو یک مهارکننده بازجذب نوراپی نفرینی است. آتوموکستین نیز مانند داروهای محرک نباید در مبتلایان به فشارخون بالا یا سایر مشکلات قلبی عروقی تجویز شود. با تجویز روزانه یک یا دو قرص، آتوموکستین در درمان کوتاه و درازمدت بیماران موثر است. در مقایسه با اشکال مختلف متیل فنیدیت، آتوموکستین داروی ضعیف‌تری نیست و در مقایسه با شکل سریع الاثر این دارو برابر است. عوارض شایع گزارش شده به دنبال مصرف این دارو عبارت اند از دیس پپسی، تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، دردشکم و سردرد. لازم به ذکر است که آتوموکستین تنها داروی مورد تایید FDA در این زمینه محسوب می‌شود که هشدار در زمینه بروز افکار و رفتارهای مرتبط با خودکشی در برگه اطلاعات دارویی آن ذکر شده است.

سایر گروه های دارویی: سایر گروه‌های دارویی که برای درمان این اختلال تجویز می‌شوند، عبارت‌اند از داروهای ضد افسردگی، هرچند هنوز برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش‌ فعالی مورد تایید FDA قرار نگرفته‌اند، ولی اثرات آنها در بازجذب نوراپی نفرین و دوپامین کاربردشان را در درمان این بیماری توجیه می‌کند. داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای نظیر دزیپرامین، ایمی پرامین و نورتریپتیلین برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی تجویز می‌شوند.

کلونیدین و گوانفاسین دو داروی کاهنده فشار خون هستند که در کودکان خردسال مبتلا مورد استفاده قرار می‌گیرند. کلونیدین برای درمان این بیماری مورد تایید FDA نیست، ولی گوانفاسین به شکل آهسته رهش و یکبار در روز آن، در سپتامبر ۲۰۰۹ میلادی مورد تایید قرار گرفت. کاربرد اسیدهای چرب امگا ۳ در بهبود علایم این بیماری هنوز مورد بحث است.

رفتار درمانی در کنار دارو درمانی برای درمان بیش فعالی

همراه با دارو، رفتار درمانی می‌تواند به کودکان مبتلا کمک کند. اين روش درمانی به معنی يادگيری راه‌های متفاوت برای انجام کارها و يادگيری راه‌های حفظ آرامش و تمرکز است. برای اين کار، بچه بايد به همراه پدر و مادر خود به يک متخصص بهداشت روان (روان‌پزشک، روانشناس، درمانگر، مددکار اجتماعی، و يا مشاور) مراجعه کند. به عنوان بخشی از رفتار درمانی، بهتر است معلمان و والدين سيستم‌هايی برای پاداش دادن به کودکی که به اهداف تعيين شده نزديک می‌شود، در نظر بگيرند.

سخن آخر

در مدرسه بهتر است کودک تمرين کند که بنشيند و تکاليف مدرسه‌اش را به طور کامل انجام دهد. در خانه نيز برنامه اين است که کارهای کوچک را به خاطر بسپارد و وظايف کوچکی برعهده او گذاشته شود، مثل قرار دادن تمام لباس چرک‌هايش در سبد مخصوص، تميز کردن کفش‌‌هايش و انجام کامل تکاليف منزل. وقتی کودک به اهداف مشخص شده می‌رسد، احساس خوشحالی به او دست می‌دهد که اين احساس از هر دارويی برای او بهتر است! همچنين بهتر است به خاطر داشته باشيد که تنها انجام درمان‌های پزشکی مثل دارو و رفتاردرمانی کافی نيست، بلکه کودک بايد سعی کند با بچه‌های ديگر ارتباط دوستانه برقرار کند. اين موضوع به بهبود رفتار او کمک خواهد کرد. به مرور زمان و با بزرگ‌تر شدن کودک، علائم اختلال بيش‌فعالی نيز کمتر و کمتر می‌شود.