اعمال شب و روز اول ماه ذی القعده

ماه ذی القعده از ماه‌های حرام است که طبق روایات زیادی، ماه اجابت دعا است. به همین دلیل باید تمام روز و شب های این ماه را غنیمت شمرد و برای شفای بیماران دعا کنیم. در این مطلب اعمال شب و روز اول ماه ذی القعده را ارائه خواهیم کرد.

اولین روز ماه ذی القعده مصادف با ولادت حضرت «فاطمه معصومه (س)» است. از زمان ولادت حضرت «فاطمه معصومه (س)» تا زمان ولادت برادر گرامی شان «امام رضا (ع)» فرصتی ارزشمند برای تمام مومنان محسوب می‌شود. اگر می‌خواهید از فضایل این ماه عزیز بهره مند شوید؛ بهتر است از اولین روز از این ماه، دست به دعا بردارید. 

جمعه ۲۱ ماه اردیبهشت سال ۱۴۰۳ مصادف است با ۱ ذی القعده سال ۱۴۴۵ و ۱۰ می سال ۲۰۲۴

 

ماه ذی القعده چه ماهی است؟

ذیقعده، ذی‌القَعده یا ذوالقَعدةالحرام (به عربی: ذو القعدة )، یازدهمین ماه از ماه‌های قمری است که در تقویم هجری قمری قراردادی ۳۰ روزه است. ماه ذی القعده، از ماه‌های حرام است که شروع جنگ در آن حتی با دشمنان اسلام حرام است؛ مگر این‌که آنها جنگ را به مسلمانان تحمیل نمایند.

ماه ذی القعده از ماه های قمری و نخستین ماه حرام است که از قعود و نشستن گرفته شده است زیرا در این ماه عرب ها از جنگیدن خودداری می کردند. ذی القعده جزو ماه های حج نیز به شمار می رود، ماه هایی که در آن اعمال حج را به جا می آورند. این ماه «ماه اجابت دعا» نامیده شده است بنابراین باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در روز و شب این ماه عزیز بسیار دعا نمود.

این ایام فرصتی است تا جا ماندگان از ماه رمضان، در روز عرفه و عید قربان خود را به کاروان بندگان الهی برسانند.در ادامه این بخش از دین و مذهب نمناک اعمال ماه ذی القعده را آورده ایم ، باشد که با انجام این اعمال شایسته ، تمامی دعاهای شما عزیزان مقبول درگاه الهی گردد.

فضیلت ماه ذی القعده را بشناسید

سید بن طاووس در فضیلت این ماه می گوید:«ماه ذی القعده ماهی است که به هنگام شدّت و گرفتاری، زمان خوبی برای دعاست، و برای رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است». به گفته وی این ماه «ماه اجابت دعا» نامیده شده است. (سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج۱، ص۳۰۶)

شیخ مفید رحمه الله روایت کرده که پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند :هر کس در ماه حرام سه روز پنجشنبه و جمعه و شنبه را روزه بگیرد، خداوند برای او عبادت یک سال را بنویسد. همچنین روایت شده است نهصد سال که روزهای آن روزه و شب های آن در قیام باشد (المراقبات ، ص ۳۶۹).

میرزا جواد ملکی تبریزی می نویسد:«این ماه، اولین ماه حرام سال است که در آن جنگ حتی با کافران، حرام است، پس حکم جنگ و مخالفت با خداوند در آن چگونه است؟! در این ماه ها باید قلب و بدن بیش از سایر ایام از گناه و نافرمانی خدا نگه داشته شوند.» (ملکی تبریزی، المراقبات، ص۳۰۱)

وقایع مهم در ماه ذی القعده

مناسبت ها و وقایع ماه ذی القعده شامل :

اوّل ذی القعده: روز میلاد حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام) در سال ۱۷۳ هجری قمری

روز یازدهم ذی القعده: میلاد با سعادت امام رضا علیه السلام در سال ۱۴۸ هجری قمری.

بیست و سوم ماه ذی القعده: طبق برخی از روایات شهادت امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۳. (هرچند معروف است، شهادت آن حضرت «آخر ماه صفر» است). زیارت حضرت امام رضا علیه السلام در این روز سنت است و سید بن طاووس از بعضی نقل کرده است که مستحب می باشد. (مفاتیح الجنان، ص ۲۴۸)

بیست و پنجم ماه ذی القعده: طبق روایتی از امام رضا(علیه السلام) روز دحوالأرض است (یعنی پهن شدن زمین از زیر خانه کعبه بر روی آب) و به عبادت در این شب و روز سفارش شده است. (مفاتیح الجنان، ص ۲۴۸)

روز سی ام ذی القعده: شهادت امام محمدتقی علیه السلام در سن ۲۵ سالگی در سال ۲۲۰ هجری قمری. قبر شریفش در بقعه کاظمیه است. (مفاتیح الجنان، ص ۲۴۸)

اعمال شب و روز اول ماه ذی القعده

روز جمعه ۲۱ ماه اردیبهشت سال ۱۴۰۳ مصادف است با اولین روز ماه ذی‌القعده؛ برای این روز همانند اولین روز ماه‌های قمری اعمال مستحبی توصیه شده فراوانی ذکر شده است.

سید بن طاووس در فضیلت این ماه می‌گوید: «ماه ذی القعده ماهی است که به هنگام شدت و گرفتاری، زمان خوبی برای دعاست و برای رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثر است. همچنین این ماه، ماه اجابت دعاها نامیده شده است، لذا باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت».

از مهم‌ترین رخدادهای دینی این ماه می‌توان به روز میلاد حضرت معصومه(س) (اول ذی‌القعده)، روز میلاد امام رضا(ع) (یازدهم ذی‌القعده)، روز دحو‌الارض (۲۵ ذی‌القعده) و شهادت امام محمد تقی(ع) (۳۰ ذی‌القعده) اشاره کرد.

اولین روز از ماه ذی‌القعده روز مبارکی است که روزه در این روز ثواب روزه هشتاد ماه را دارد. خواندن نماز حضرت فاطمه(س) که چهار رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید پنجاه مرتبه و بعد از سلام تسبیح آن حضرت خوانده شده و این دعا قرائت می‌شود:

«سُبْحانَ ذِی الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنیفِ سُبْحانَ ذِی الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیمِ سُبْحانَ ذِی الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدیمِ سُبْحانَ مَنْ یَری اَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفا سُبْحانَ مَنْ یَری وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوآءِ سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا وَلا هَکَذا غَیْرُهُ؛

منزه است خدای صاحب عزت بلند و والا منزه است صاحب شوکت مرتفع و بزرگ منزه است صاحب فرمانروائی گرانمایه و دیرینه منزه است آنکس که بیند جای پای مور را بر روی سنگ خارا منزه است آنکس که بیند ردّ عبور پرنده را در هوا منزه است آنکس که فقط او چنین است و جز او چنین نیست»

و خواندن دو رکعت نماز پیش از زوال به نیم ساعت در هر رکعت حمد یک مرتبه و هر یک از توحید و آیة الکرسی و قَدْر ده مرتبه از اعمال مستحبی توصیه شده برای این روز است.

همچنین در خصوص روز اول ذی‌القعده گفته شده است که هر کس از ظالمی ترسد در این روز بگوید:

«حَسْبی حَسْبی حَسْبی مِنْ سُؤ الی عِلْمُکَ بِحالی»

تا حق تعالی کفایت کند شرّ ظالم را از او. روز اول ذی‌القعده روز تولد حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام نیز عنوان شده است.

بیشتر بخوانید: نماز دهه اول ذی الحجه چگونه خوانده می شود؟

یکشنبه خاص ماه ذی‌القعده و رزق فراوانی که خدا در این روز می‌دهد

روایت شده که رسول خدا(ص) در روز یکشنبه ماه ذی القعده فرمود: ای مردم! کدام یک از شما می‌خواهید توبه کنید؟ راوی می‌گوید: گفتیم: رسول خدا! همه ما می‌خواهیم توبه کنیم. حضرت فرمودند: غسل کرده، وضو گرفته و چهار رکعت نماز به جا آورید. در هر رکعت یک بار (فاتحةالکتاب)، سه بار (قل هو الله احد) و یک بار معوذتین (قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق) بخوانید.

آنگاه هفتاد بار استغفار کرده و در پایان (لا حول و لا قوة الا بالله) بگویید. سپس بگویید:

«یا عزیز! یا غفار! اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت»

ای عزیز! ای بخشاینده! گناهان من و گناهان تمام مردان و زنان مؤمن را ببخش که جز تو کسی گناهان را نمی‌بخشد.

رسول خدا صلوات الله علیه فرمودند: کسی که سه روز از ماه حرام، پنجشنبه، جمعه و شنبه را روزه بگیرد، خداوند عبادت یک سال را برای او می‌نویسد.

آنگاه فرمود: بنده‌ای از امت من چنین عملی را انجام نمی دهد مگر اینکه از آسمان به او ندا می‌رسد: بنده خدا! عمل را از نو شروع کن که توبه تو قبول، و گناهانت بخشیده شد. فرشته دیگری از زیر عرش ندا می‌کند: ای بنده! مبارک باد بر تو و بر خانواده و خاندانت. منادی دیگری صدا می‌زند: در روز قیامت، دشمنانت را از تو راضی می‌نمایند.

فرشته دیگری ندا می‌کند: ای بنده! با ایمان از دنیا می‌روی؛ دینت از تو گرفته نشده و قبر تو نورانی و وسیع خواهدشد. منادی دیگر صدا می‌زند: پدر و مادرت از تو راضی می‌شوند، گرچه خشمگین باشند؛ پدر و مادر و خاندانت بخشیده شده و در دنیا و آخرت خوش رزق خواهی بود. جبرئیل ندا می‌کند: من با فرشته مرگ پیش تو آمده و به او دستور می‌دهم که با تو خوش رفتار بوده، به خاطر مرگ آسیبی به تو نرسانیده و به نرمی روح را از بدنت خارج نماید.

گفتیم: رسول خدا! اگر کسی در زمان دیگری چنین بگوید چطور؟ فرمودند: چیزهایی را که گفتم برای او نیز خواهدبود. جبرئیل این مطالب را در شب معراج به من گفت.

برای این نماز ثواب زیادی ذکر شده، از جمله اینکه سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال روایتی از رسول اکرم (ص) نقل نموده که حضرت فرمود:هر که این نماز را به جا آورد؛ توبه او مقبول و گناهانش آمرزیده شود، دشمنان او در روز قیامت از او راضی شوند، با ایمان می میرد، دین و ایمانش از وی گرفته نمی شود؛ قبرش گشاده و نورانی شده و والدینش از او راضی گردند؛ مغفرت شامل حال والدین او و ذریه او گردد؛ توسعه رزق پیدا کند؛ ملک الموت با او در وقت مردن مدارا کند و به آسانی جان دهد.

 

«چله کلیمیه» در اولین روز از ماه ذی القعده

در بین چله‌های مختلف، یک مورد خاص و مهم وجود دارد، به نام «چله کلیمیه» که از اولین روز ماه ذی القعده که امسال از یک شنبه ۳۱ اردیبهشت ماه آغاز می‌شود.

حضرت آیت الله جوادی آملی درباره این اربعین می‌فرماید: «از اول ذی القعده تا دهم ذی حجّه که اربعین موسای کلیم است، این یک فصل مناسبی است؛ بهار این کار است. این اربعین گیری، این چله نشینی همین است! وجود مبارک موسای کلیم ۴۰ شبانه روز مهمان خدا بود.

فرمود: و واعدنا موسی ثلاثین لیلهً فاتممناها بعشر فتمّ میقات ربّه اربعین لیله. به او وعده دیدار و ملاقات خصوصی دادیم؛ آمد به دیدار ما.

اوّل ۳۰ شب بود؛ بعد ۱۰ شب اضافه کردیم، راهش باز بود؛ جمعاً شد ۴۰ شب.»باید توجه داشت که به قول فرمایش حضرت آیت الله جوادی آملی، انسان در طول سال هر زمانی که بخواهد می‌تواند چله بگیرد، اما بهار چله، این ۴۰ شب است، یعنی از اوّل ذی القعده تا دهم ذیحجّه.

انجام چله هم آداب خاصی دارد، لازم است انسان مراقبت‌هایی را داشته باشد، به طور مثال مواظب دهانش باشد که غذای بد وارد دهانش نشود، مواظب زبانش باشد که حرف بد نزند، مواظب گوشش باشد که حرف بد نشنود و مواظب چشمش باشد که نگاه بد نکند؛ آنوقت سایر کارها خوب است.

بیشتر بخوانید: اعمال شب اول ماه رجب | اعمال روز اول ماه رجب

دعای ماه ذی القعده

وَ بَارِکْ لِی فِی لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِیئاً مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الحطل [الْخَطَلِ‏]

و ملاقات با خود را برای من مبارک گردان و پیش از سرآمد عمر، عمل نیک را روزی ام کن، در حالی که از لغزش ها و از سخنان پریشان و زشت به دور باشم.

اللَّهُمَّ وَ أَوْرِدْنِی حَوْضَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ

خدایا، مرا در حوض پیامبرت حضرت محمد-درود خدا بر او-و خاندان او وارد کن

وَ اسْقِنِی مَشْرَباً رَوِیّاً سَائِغاً هَنِیئاً لَا أَظْمَأُ بَعْدَهُ وَ لَا أُخَلَّا وِرْدَهُ وَ لَا عَنْهُ أُذَادُ

و از شراب سیراب کننده، گوارا و دلچسب آن به من بنوشان، به گونه ای که بعد از آن دیگر تشنه نگردم و از آبشخور او دور و رانده نشوم

وَ اجْعَلْهُ لِی خَیْرَ زَادٍ وَ أَوْفَی مِیعَادٍ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ

و آن را بهترین توشه و کامل ترین وعده گاه من در روزی که همه ی حاضران به پا می خیزند، قرار ده.

اللَّهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لِحُقُوقِ أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ

خدایا! همه ی سرکشان از نسل های پیشین و متأخر را که بهحق دوستان برگزیده ی تو تجاوز نمودند، از رحمت خود دور کن.

اللَّهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ [عَالِمَهُمْ‏] وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ مَسَالِکَهُمْ

خدایا، پایه های آنان را بشکن و پیروان و عاملان آنان را نابود کن و در هلاکت آنان شتاب کن و کشور آنان را از دستشان بگیر و راه هایشان را تنگ گردان

وَ الْعَنْ مَسَاهِمَهُمْ [مُسَاهِمَهُمْ‏] وَ مَشَارِکَهُمْ [مُشَارِکَهُمْ‏]

و مشارکت کنندگان و شرکای آنان را از رحمت خود دور کن.

اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ

خدایا، در گشایش کار دوستانت شتاب کن و تمام آنچه را که به ظلم از آنان گرفته اند، به آنان بازگردان و قائم آنان را به حق آشکار کن

وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِراً وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِراً

و او را یاریگر دین و فرمانبر خود در نبرد با دشمنانت قرار ده.

اللَّهُمَّ احْفَظْهُ [احففه‏] بِمَلَائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِماً لَکَ حَتَّی تَرْضَی

خدایا، با گرد آوردن فرشتگان یاریگر در گرد او و نیز با امری که در شب قدر به دل او افکنده ای، به وسیله ی او انتقام خود را [از دشمنانت]بگیر تا این که خشنود گردی

وَ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ جَدِیداً غَضّاً وَ یُمَحِّصَ الْحَقَّ مَحْصاً وَ یَرْفَضَ الْبَاطِلَ رَفْضاً

و دین تو به وسیله ی او و به دست او، به صورت جدید و نو دوباره آشکار گردد و حق محض را [چنان که باید، از باطل]جدا کند و باطل را چنان که شاید، به دور براند.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ

خداوندا، بر او و بر تمام پدران او جمیع درود فرست و ما را از یاران و جزو خاندان او بگردان

وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّی نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ

و در زمان بازگشت و رجعت او ما را برانگیز تا در زمان او جزو یاران و یاوران او باشیم.

اللَّهُمَّ أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلَامَهُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ‏

خدایا، ما را به زمان قیام او نایل گردان و در روزهای [حکومت]او حاضر ساز [یا:به ما بنمایان]و بر او درود فرست و جواب سلام او را به ما برگردان. درود و رحمت و برکات خداوند بر او باد.(مصباح المتهجد، ص۶۶۹-۶۷۰)

مرحوم سید بن طاووس بعد از نقل این دعا می نویسد:

«پس از پایان این دعا، در مورد هر آنچه خداوند بر خاطرت جاری می سازد دعا کن». (اقبال الاعمال، ص ۶۲۰)

 

اعمال مشترک ماه ذی القعده

برای این ماه هم مثل دیگر ماههای قمری اعمالی سفارش شده است که اعمال مشترک آن شامل :

1. هر روز ۱۰۰ بار صلوات بر محمد و آل محمد.
2. هر روز ۳۶۰ مرتبه «الحمد لله رب العالمین»
3. هر روز ۷۰ مرتبه استغفرالله، ۷۰ مرتبه اتوب الی الله، ۱۰۰ مرتبه سبحان الله، ۱۰۰ بار الحمدلله، ۱۰۰ مرتبه لا اله الا الله، ۱۰۰ مرتبه الله اکبر، ۱۰۰ مرتبه لا اله الا الله الملک الحق المبین، ۱۰۰ مرتبه لاحول ولاقوة الا بالله. (ارمغان مجلسی، ص ۲۳)
4. خواندن نماز جعفر طیار حداقل هفته ای یکبار
5. خواندن نماز شب و نوافل یومیه.
6. تلاوت «آیة الکرسی» بعد از هر نماز (مفتاح الفلاح، شیخ بهایی، ص ۵۵)
7. صلوات بر محمد و آل محمد هر شب و روز جمعه ۱۰۰۰ بار (ارمغان مجلسی، ص ۲۷)
   خواندن تعقیبات نماز که امام صادق علیه السلام در این باره فرموده است:«التعقیب ابلغ فی طلب الرزق من الضرب فی البلاد؛ تعقیبات، در جلب روزی از مسافرت های تجارتی مؤثرتر است.» (بحارالانوار، ج ۸۵، ص ۳۱۵)
8. مبادرت بر تسبیح حضرت زهرا علیها السلام که تأکید شده است تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام بعد از نماز بدون تکلم و بدون جابه جا کردن پاها انجام شود. (بحارالانوار، ج ۸۵، ص ۳۳۲)