حجه الوداع اولین حج کامل پیامبر اسلام

ستاره | سرویس مذهبی –  حجه الوداع آخرین حج دوران زندگی محمد و نخستین حج کامل بود. پیامبر (ص) در این حج به مسلمانان گفت: «مناسک حج را از من بیاموزید، شاید دیگر مرا در این مراسم نبینید». رسول اکرم پس از هجرت، سه بار برای عمره به مکه رفت، اما به گفته مورخان و محدثان، فقط یک بار در مراسم حج حضور یافت و آن چند ماه پیش از وفاتش بود.

 

حجه الوداع، حج پیامبر بعد از ده سال

بنا به روایت مفصل معاویة بن عمار از امام جعفر صادق (ع)، پیامبر ده سال در مدینه زندگی کرد و به حج نرفت؛ هنگامی که آیه «وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ» نازل شد، رسول خدا اعلام کرد که امسال به حج می‌رود. ساکنان مدینه و روستاها و بادیه‌نشینان، در مدینه گرد آمدند تا حج را با پیامبر برگزار کنند. چهار شب از ذی‌القعده سال دهم مانده بود که پیامبر از مدینه به سوی مکه حرکت کرد.

 

آموزش اداب احرام

در میقات، پیامبر آداب احرام را به مردم آموخت. ابتدا غسل کرد و برای حج قرآن مُحرم شد. جامه احرامش دو تکه پارچه پنبه‌ای ندوخته بافت یمن بود که به هنگام وفات، کفن وی شد، سپس نماز ظهر را در مسجد شجره به‌جا آورد و بر کوهان شترانی که برای قربانی به همراه داشت، علامت زد. پیامبر در ذی‌طوی، نزدیک مکه، یک شب را گذراند و در آخر روز چهارم ذی‌الحجه به مکه رسید. روز بعد، پیامبر با یارانش از در بنی‌شیبه وارد مسجدالحرام شد و به سوی کعبه رفت و بر حجرالأسود دست مالید که اصطلاحا «استلام حجر» می‌گویند. سپس به طواف کعبه پرداخت.

 

طواف پیامبر بر مرکب

پیامبر سوار بر شتر طواف نمود و در پایان، یک بار دیگر بر حجرالأسود دست مالید و بر آن بوسه زد و گریه‌ای طولانی سر داد، سپس پشت مقام ابراهیم (ع) دو رکعت نماز طواف گزارد. بعد، از آب چاه زمزم نوشید و دعا کرد و پس از آن به سوی کوه صفا رفت و فرمود چون خدا اول از صفا نام برده سعی بین صفا و مروه را از صفا آغاز می‌کنیم. چون بر صفا مستقر شد، رو به سوی رکن یمانی کعبه کرد و مدتی طولانی به ذکر و ثنای الهی پرداخت، سپس از صفا به سوی مروه حرکت کرد و مقداری از راه را لُکّه رفت. چون به مروه رسید، درنگ کرد و دعا خواند ظاهرا حضرت این مسیر را سواره پیموده است. پیامبر، در پایان سعی به مسلمانان چگونگی حج تمتع را که شامل عمره و حج است آموخت. تا آن زمان، در موسم حج، فقط حج افراد و حج قرآن را می‌شناختند و انجام دادن عمره در موسم حج را ناروا می‌دانستند، به همین جهت برخی مسلمانان با سختی، این حکم را پذیرفتند.

 

 

سکونت در خیمه

پیامبر از زمان ورود به مکه تا هشتم ذی‌الحجه در خانه‌ای منزل نکرد، بلکه در خیمه‌ای در بیرون مکه، در ابطح ابْطَح بطحاء بَطحاء به ‌سر برد.

 

حرکت به سوی منا

روز هشتم‌ ذی‌الحجه هنگام‌ غروب‌ آفتاب، پیامبر اکرم و مسلمانان به سوی منا حرکت کردند و شب را در آنجا گذراندند و صبح نهم ذی‌الحجه، پس از طلوع آفتاب، به سوی عرفات رفتند. چون کاروان به نمره وادی عرنه در جوار عرفات رسید، توقف کرد و پیامبر و مسلمانان در آنجا خیمه زدند و رسول خدا خطابه تاریخی خود را در آنجا ایراد کرد. آن‌گاه به عرفات رفت و در آنجا توقف کرد و تا غروب آفتاب به دعا و ذکر الهی پرداخت.

حضرت محمد (ص) در مکان مناسبی در مشعرالحرام، نماز مغرب و عشا را با هم به‌جا آورد و مدتی استراحت کرد. سحرگاه به عبادت و ذکر الهی که دستور اکید در موسم حج است پرداخت و با طلوع خورشید، به سوی منا حرکت کرد و مستقیم به سوی جمره عقبه رفت و هفت ریگ به آن پرتاب کرد، سپس به سوی قربانگاه رفت و از یکصد شتری که برای قربانی از مدینه به‌همراه آورده بود سی ‌و چند شتر را به حضرت علی داد تا برای خود قربانی کند و شصت و چند شتر را خود قربانی کرد. آن دو، اندکی از گوشت قربانی خوردند و باقی را صدقه دادند.

 

تراشیدن مو

آن‌گاه معمر بن عبد الله ‌بن حراثه یا حارثه موی سر پیامبر را، به دستور خود ایشان، تراشید و حضرت پس از انجام دادن تکالیف شخصی و پاسخ دادن به برخی پرسش‌های مردم درباره مناسک حج، به مکه رفت و کعبه را طواف کرد و نماز ظهر را در مسجدالحرام به جا آورد. سپس به منا برگشت و تا روز سوم تَشریق را در آنجا گذراند و سپس رَمْی جمره کرد و از منا بیرون رفت. خطابه کوتاهی از آن حضرت روایت شده که در مسجد خَیف در منا ایراد کرد.

 

حرکت به سوی مکه

چون مراسم حج به پایان رسید و رسول خدا پیش از ظهر سیزدهم ذی‌الحجه از منا به سوی مکه رفت، در ابطح خیمه زد و به مسلمانان دستور داد پس از انجام دادن مناسک حج، در بازگشت به خانه و وطن خود شتاب کنند و خود سحرگاه شب چهاردهم ذی‌الحجه، پیش از دمیدن سپیده، از مکه به سوی مدینه حرکت کرد.

 

رسیدن به غدیر خم

روز هجدهم ذی‌الحجه، در نزدیکی جُحْفه به جایی به نام غدیر خُم رسیدند. در آنجا پیامبر، به فرمان الهی، حضرت علی (ع) را به جانشینی خود منصوب کرد. پس از آن، کاروان به سوی مدینه به راه افتاد و احتمالا در ۲۴ ذی‌الحجه به مدینه رسید. روزهای آخر ذی‌الحجه پیامبر اکرم در مدینه بود.

 

 

نکته‌هایی در مورد حجه الوداع

• سفر حج پیامبر بین ۲۸ تا ۳۰ روز طول کشید.

• آیه اکمال دین از آیاتی است که مسلماً در حجه الوداع نازل شده است.

• حضرت علی (ع)، که با گروهی از یمن آمده بود، در مکه به پیامبر پیوست.

• در این سفر، پیامبر با پارچه‌هایی که بافت یمن بود، کعبه را پوشاند.

• شمار همراهان محمد در حجه الوداع در منابع ۹۰۰۰۰ تا ۱۱۴۰۰۰ و بیش از آن آمده ‌است.