شرایط صیغه موقت چیست؟

صیغه موقت چیست؟

به‌طورکلی ازدواج در اسلام دو نوع می‌باشد.

• ازدواج دائم
• ازدواج موقت(متعه)

بر اساس آیه شریفه ۲۴ سوره نساء «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَریضَةً» ازدواج موقت در اسلام یک ازدواج کاملاً شرعی و همانند ازدواج دائم، دارای خطبه عقد، مهریه و عده طلاق می‌باشد. در ازدواج موقت یا صیغه موقت فرزندان متعلق به والدین هستند. تنها تفاوت ازدواج موقت با دائم در این است که بر مرد، نفقه زن (تهیه خوراک، پوشاک و مسکن) واجب نیست و پس از سپری شدن زمان عقد دیگر نیازی به خواندن صیغه طلاق نیست. ازلحاظ قانونی ماده‌ی ۱۰۷۵ قانون مدني٬ ازدواج موقت در ايران به رسميت شناخته‌شده است. شرايط و ارکان اساسي نکاح منقطع (ازدواج موقت) عبارت‌اند از شرايط صحت نکاح دائم به‌اضافه‌ی تعيين مدت مشخص و تعيين مهر معين براي زن. موانع ازدواج موقت نيز همان موانع نکاح دائم هستند

خطبه عقد نکاح مانند تمامی قرارداد‌‌ها و انعقادهای بین طرفین بر طبق اصولی پایدار است و بر هر زبانی که خوانده می‌شود، باید رعایت گردد. اولین اصل از شرایط صیغه موقت قصد انشاء است. اصل دوم تعیین مهریه و سومین آن تعیین زمان. در آخرین مرحله خواندن متن خطبه است که در آن قصد انشای زن با کلمه «زوّجت» یعنی خودم را به ازدواج تو درآوردم و قصد انشای مرد با کلمه «قبلتُ یا قبلتُ التزویج» یعنی این ازدواج را قبول کردم، بیان و اظهار می‌شود. لذا به هر زبانی که می‌خوانند، باید مفاهیم «ازدواج و قبول» درست بیان شود.

قصد انشاء در صیغه موقت چیست؟

معنی و مفهوم قصد انشاء این است که اراده بر محقق شدن این ازدواج وجود داشته باشد. بنابراین مرد يا زن ‌و يا وكيل‌ آن‌ها كه‌ صيغه‌ عقد را مي‌خواند بايد قصد انشاء را داشته‌ باشد. بنابراين‌ اگر زن‌ و مرد راضی به‌ عقد نباشند يا اينكه‌ يكی از طرفين‌، مورد اجبار و اكراه‌ قرار گرفته‌ باشد و يا آنكه‌ بدون‌ قصد انشاء، مثلاً به‌طور شوخی صيغه‌ را جاری نمايد، اين‌ شرط كه‌ از صحت‌ ازدواج‌ است‌ رعايت‌ نشده‌ و صیغه خوانده‌شده باطل است.

ايجاب‌ عبارت‌ است‌ از اعلام‌ قصد ازدواج‌ موقت گوينده‌ با مخاطب‌ خود و قبول‌ عبارت‌ از اعلام‌ پذيرش‌ آن‌ امر است‌. ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی بیان می‌کند که “نكاح واقع می‎شود به ايجاب و قبول به الفاظی كه صريحاً دلالت بر قصد ازدواج نمايد.” با توجه به این ماده‌ قانون به دلیل اهمیت عقد نکاح، به کار بردن لفظ را الزامی نموده تا معلوم شود که طرفین یقیناً قصد نکاح دارند. در ماده ۱۰۶۶ قانون مدنی ایران آورده شده است که حتی اگر افرادی که قصد ازدواج موقت را دارند مشکل گویایی داشته باشند می‌توانند این عمل را انجام دهند به این صورت که اگر هر دو طرف و یا یکی از طرفین عقد نکاح لال باشند و نتوانند از الفاظ استفاده نمایند، عقد نکاح با اشاره‎ی شخص لال منعقد می‎گردد. اشاره‎ی شخص لال نیز در صورتی موجب انعقاد نکاح می‎شود که به‎طور یقینی و واضح نشان‌دهنده‌ی قصد چنین شخصی بر عقد نکاح باشد.

یکی  از شرایط صیغه موقت توالی ایجاب و قبول است. فاصله‎ی بین ایجاب و قبول در عقد نکاح نباید بیشتر از حد متعارف باشد. برابر ماده‎ی ۱۰۶۵ قانون مدنی پی‎در‎پی بودن ایجاب و قبول شرط صحیح بودن عقد نکاح است. بنابراین در صورتی‌ که فاصله‎ی بین ایجاب و قبول به‌اندازه‌ای باشد که نتوان قبول را به ایجاب مرتبط دانست عقد نکاح باطل خواهد بود.

مقدار وقت و مقدار مهر باید تعیین‌شده باشد و بدون آن باطل است و به‌ محض اینکه عقد خوانده شد مرد مدیون به پرداخت مهریه است. اکثر مراجع معظم تقلید ازجمله حضرت امام خمینی”ره” در این زمینه فرموده‌اند: “اگر مرد مدت صیغه را ببخشد، چنانچه با او نزدیکى کرده، باید تمام چیزى را که قرار گذاشته به او بدهد و اگر نزدیکى نکرده باید نصف آن را بدهد. بعضی مراجع دیگر فرموده‌اند:”حتی درصورتی‌ که نزدیکى هم نکرده باشد باید تمام مهر را بپردازد.” قانون بر وجود و مشخص بودن مهریه‌ی زن در ازدواج موقت تأکید فراوان کرده و مطابق مواد ۱۰۹۵ تا ۱۰۹۸ قانون مدنی ترتيباتی داده است که مهریه‌ی زن در ازدواج موقت به هر ترتيب به وي تسليم شود. زن پس از جاری شدن عقد مالک مهر می‌شود و اتفاقاتی چون فوت زن در زمان ازدواج٬ عدم نزديکی شوهر با وی تا اتمام مدت عقد و بخشيدن زمان عقد از طرف شوهر مهر را ساقط نمی‌کند. در صورت عدم نزديکی در زمان ازدواج٬ شوهر موظف به پرداخت نصف مهر است. اما در صورت امتناع همسر از پرداخت مهر، درخواست الزام وی از دادگاه مشروط بر اثبات وجود نکاح منقطع خواهد بود. در مواردی که زوجین خود یا توسط عاقدین فاقد دفتر صیغه را جاری می‌کنند و مدرک کتبی معتبر بر آن نزد زوجه موجود نیست، این اثبات کاری دشوار است.

اگر خود زن‌ و مرد بخواهند صيغه‌ عقد ازدواج‌ موقت‌ را بخوانند، بعد از آنکه‌ مدت‌ و مهر را تعیین شد چنانچه‌ زن‌ بگوید “زوجتك‌ نفسی فی المدته‌ المعلومه‌ علی المهر المعلوم‌” به این معنا من‌ خودم‌ را به‌ همسری تو در مدت‌ معين‌ و با مهر معين‌ درآوردم‌ بعد بدون‌ فاصله‌ مرد بگويد: “قبلت‌” صحيح‌ است‌.

اگر زن‌ و مرد، شخص‌ ديگری را وكيل‌ كنند كه‌ صيغه‌ ايجاب‌ و قبول‌ عقد ازدواج‌ موقت‌ را جاري‌ نمايد، در اين‌ صورت‌ اول‌ وكيل‌ زن‌ به‌ وكيل‌ مرد بگويد: “متعت‌ موكلتی موكلك‌ في‌ المدته‌المعلومه‌ علي‌ المهر المعلوم‌” (يعنی موكله‌ خودم‌ را به‌ ازدواج‌ موكل‌ تو در مدت‌ معين‌ با مهر معين‌ درآوردم‌ ) پس‌ بدون‌ فاصله‌ وكيل‌ مرد بگويد: “قبلت‌ لموكلی هكذا” (يعني‌ قبول‌ كردم‌ براي‌ موكل‌ خودم‌ همین‌طور) صحيح‌ است‌.

طبق بیان صریح ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی طلاق مخصوص نکاح دائم است و در ازدواج موقت وجود ندارد. ازدواج موقت با فوت یکی از طرفین، فسخ نکاح و یا انقضای مدت معین‌شده منحل می‌شود. فسخ نکاح می‌تواند بر مبنای وجود عيوبی مشخص در زن يا مرد انجام گيرد. شوهر می‌تواند در هرزمانی از ازدواج موقت٬ مدت باقی‌مانده را به زن ببخشد و عقد را منحل کند٬ چه زن به اين امر راضی باشد چه نباشد. هم‌چنین با انقضای مدت تعیین‌شده‌ی ازدواج موقت عقد منحل می‌شود. تنها راهی که به زن اختيار انحلال ازدواج موقت را می‌دهد، شرط ضمن عقد يا وکالت‌نامه مبنی برداشتن حق بذل مدت از سوی شوهر است. این وضع، در کنار موقتی بودن ازدواج و عدم دقت و بررسی وضع و اخلاق و شهرت همسر زنان را در شرایط ناامنی قرار می‌دهد. چه‌بسا ممکن است زن پس از صیغه موقت با آزار همسر مواجه شود، که در این صورت حتی نزد قانون نیز راه نجاتی ندارد.

با توجه به شرایط صیغه موقت به نظر می‌رسد که بتوان زمان آن را طولانی مدت در نظر گرفت. ولی عقد موقت طولانی‌ مدت حکم عقد دائم را دارد و اگر زن بخواهد از او جدا شود باید او را راضی کند که طلاقش دهد.

نظر علما در این رابطه متفاوت:

• عقد صحیح است: (نظر حضرت امام خمینی؛ آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله صافی، آیت‌الله فاضل و آیت‌الله نوری همدانی)
• عقد باطل است: (نظر آیت‌الله سیستانی) ایشان می‌فرماید: عقد موقت اندازه معینی ندارد و مقدار آن با توافق طرفین انجام می‌پذیرد، ولی باید مدت آن از مقدار عمر زن و شوهر یا یکی از آن‌ها بیشتر نباشد که در این صورت عقد بال خواهد بود. 
• بنا بر احتیاط احکام عقد دائم را دارد: (نظر آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله وحید) 
• احکام عقد دائم را دارد: (نظر آیت‌الله بهجت)