مشکلات، نکات ایمنی و مسائل محیط زیستی مرتبط با انتقال فراورده های نفتی

نفت و گاز از مهمترین منابع سوختی در دنیا بوده که اقتصاد دنیا به آن‌ها وابسته است. نفت را که اصطلاحا طلای سیاه می‌نامند، سوخت اصلی بسیاری از صنایع جهان بوده که کمبود آن ضربه‌ی بزرگی به صنایع و کارخانه‌ها وارد خواهدکرد. از سوی دیگر تمامی کشورهای دنیا به سوخت‌هایی مانند نفت، گاز و زغال سنگ دسترسی نداشته و باید این منابع را از سایر کشورها خریداری کنند.

برای استفاده از محصولات نفتی باید در ابتدا نفت خام را از معادن به پالایشگاه‌ها انتقال داد تا در آن محل این ماده را به محصولات قابل استفاده و پالایش‌شده برای صنایع و کارخانه‌ها تبدیل کرد. سپس محصولات نهایی را از پالایشگاه به مراکز هدف که نیاز به محصولات نفتی دارند، منتقل می‌کنند. به دلیل ارزش بالای نفت، حمل و نقل این ماده هم از اهمیت بسیاری برخوردار است.

فراموش نکنیم که نفت ماده‌ای اشتعال‌پذیر بوده، به همین دلیل فرآیند حمل و نقل آن همواره خطرهای فراوانی را به همراه دارد. برای آگاهی از مشکلات و نکات ایمنی مرتبط با انتقال فراورده های نفتی که موضوع تحقیق کتاب شیمی پایه یازدهم است، با این نوشته از ستاره همراه شوید.

امنیت تانکرهای حمل سوخت

ایمنی به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول انتقال فراورده‌های نفتی، همواره با چالش‌های فراوانی همراه است. معمولا حمل و نقل محصولات نفتی، با تانکرهای نفتی انجام می‌شود. تانکرهایی که در اندازه‌های مختلفی ساخته شده‌اند؛ از تانکرهای کوچک برای انتقال محصولات تصفیه شده به صنایع و تانکرهای بزرگ‌تر برای انتقال نفت خام به پالایشگاه استفاده می‌شود. برخی از خطراتی که در کمین این تانکرها بوده، عبارتند از:

• نفت به عنوان ماده‌ای قابل اشتعال در صورت آتش‌سوزی، گاز CO2 فراوانی را آزاد می‌کند که به عنوان یک گاز سمی برای سلامت موجودات زنده شناخته می‌شود.
• در حمل و نقل دریایی، استفاده از ابزار و تجهیزات ضدانفجار به عنوان یکی از اصول مهم ایمنی شناخته می‌شود. ابزاری مانند تلفن همراه، دوربین و ابزار الکترونیکی می‌توانند احتمال آتش‌سوزی را به همراه داشته‌باشند.
• به طور کلی تجهیزات برقی و الکتریکی به دلیل وجود جریانات برقی و خطری که با قرارگیری در مجاورت مواد قابل اشتعال ایجاد می‌کنند، یکی از چالش‌های مهم فرآیند حمل و نقل و فعالیت‌های نفتی هستند.
• خطرات محیطی مانند رعد و برق، طوفان و اصابت آن‌ها با تانکرهای حمل نفت، یکی دیگر از موارد خطرآفرین در این فرآیند است.
• در سال های اخیر هم استعمال دخانیات بر روی عرشه و محیط‌های حمل و نقل فراورده های نفتی و سوختی ممنوع اعلام شده‌است.

ساختار تانکرهای انتقال فراورده‌های نفتی

زمانی که صحبت از ایمنی فرآیند انتقال فراورده های نفتی است، ایمنی تانکرهای نفتکش یکی از مهمترین موارد هستند. از گذشته تاکنون ساختار این تانکرها با تغییراتی همراه بوده‌است. تانکرهای قدیمی که هنوز هم در مناطقی از جهان استفاده می‌شود، تانکرهای یک بدنه هستند. از طرفی معمولا احتمال نشتی محتویات درون تانکر به محیط اطراف هم وجود دارد که همین موضوع می‌تواند ایمنی فرآیند انتقال را به خطر بیندازد. به همین دلیل کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از آلودگی کشتی‌ها (MARPOL) مقرراتی را تعیین کرده که با توجه به آن‌ها استفاده از این تانکرها باید تا سال ۲۰۲۶ به پایان برسد.

تانکرهایی که در سال‌های اخیر استفاده شده و مورد تایید این سازمان هم است، تانکرهای دو بدنه هستند. طراحی این تانکر به شکلی است که میان فضای ذخیره‌سازی اصلی سوخت با بدنه کشتی برای جلوگیری از نشتی و خطرات ناشی از آن، فاصله‌ی کافی وجود دارد. این تانکرها در زمان بروز حادثه در اغلب اوقات از ایمنی بالایی برخوردارند با این حال در صورت بروز آسیب، شکستگی بخش‌هایی از بدنه، تجهیزات، آتش‌سوزی، انفجار و یا برخورد با کشتی دیگر احتمال نابودی کامل تانکر وجود دارد.

بر اساس اعلام فدراسیون بین‌المللی آلودگی مالکان نفتکش‌ها (ITOPF)، تا پیش از دهه ۱۹۷۰ میزان نشتی مواد سوختی و حوادث ناشی از آن میزان قابل توجهی بود. اما در دهه ۱۹۷۰ این تعداد به عدد ۷۹ و در دهه ۲۰۱۰ با بیش از ۹۰ درصد کاهش به ۶ تانکر رسید.

سیستم حمل و نقل زمینی

از دیگر منابع مهم سوختی، منابع روغن و گاز هستند که در اغلب اوقات از حمل و نقل زمینی برای جابه‌جایی این مواد استفاده می‌شود. محدودیت سرعت اولین نکته مهم برای افزایش ایمنی انتقال‌های زمینی است که برای کامیون‌ها در نظر گرفته می‌شود. نکته‌ی بعدی ویژگی ساختاری این تانکرهاست؛ تانکر این کامیون‌ها مجهز به هوابند است. قطعه‌ای که مانند عایق عمل کرده و از ورود گرد و خاک، آلودگی به درون تانکر جلوگیری کرده و به حفظ دمای محتویات آن کمک می‌کند.

همچنین در فضای داخلی تانکر یک قطعه به منظور جلوگیری از حرکت محتویات سوختی به جلو و عقب در زمان حرکت خودرو نصب شده که نبود آن می‌تواند باعث برهم خوردن تعادل کامیون شود. موضوع بعدی که در رابطه با کامیون در حمل‌ونقل زمینی مهم است، شکل مخزن‌ها است که باعث بهبود امنیت جابه‌جایی می‌شود. معمولا مخزن‌های بیضی‌شکل برای حمل گازوئیل و بنزین و مخزن‌ دایره‌ای برای گاز مایع طبیعی (LNG) استفاده می‌شود.

یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های حمل روغن، سیستم راه آهن است. اگرچه در سال‌های اخیر کشتی هم در رقابت با این سیستم وارد شده، اما هنوز هم نتوانسته جایگزین مناسبی برای راه‌آهن شود.

مزایا و معایب روش های مختلف انتقال فراورده‌های نفتی

 با بررسی هر کدام از روش‌های انتقال فراورده های نفتی به این نتیجه می‌رسیم که هر کدام مزایا و معایبی دارند. مواردی مانند نگهداری از لوازم حمل و نقل، انجام تعمیرات لازم، فراهم‌سازی تجهیزات ضدانفجار و در نهایت تامین تمامی تجهیزات لازم برای افرادی که این خودروها و کشتی‌ها را هدایت می‌کنند، از موارد مشترک در میان انواع سیستم‌های انتقال سوخت است که باید به آن توجه شود.

به لطف پیشرفت علم و تکنولوژی امروزه فناوری و سیستم‌های هوشمند فراوانی وارد بخش صنعت نفت و گاز شده‌است. سیستم ترمز خودکار، سنسور و سیستم‌های هشدار و سیستم‌های مدیریت حمل و نقل جدیدی که در این صنایع استفاده می‌شود، می‌توانند باعث افزایش چشم‌گیر ایمنی فرآیند انتقال شوند.

بررسی ساختار تجهیزات ضدانفجاری

تمامی قطعات الکترونیکی و غیرالکترونیکی که در تولید تجهیزات ضدانفجار سیستم حمل و نقل مواد سوختی استفاده می‌شود، باید بر اساس قوانین ذکر شده در استاندارد IEC 60079 و ISO/IEC طراحی و ساخته شوند.

بررسی آزمایش‌ها و مجوزهای لازم سیستم حمل و نقل

با وجود ساخت قطعات سیستم‌های انتقال فراورده های نفتی بر اساس استانداردهای IEC، پیش از استفاده باید برای بررسی‌های دقیق‌تر آزمایش و تایید شوند. در صورت موفقیت در این مرحله از بررسی‌هاست که گواهی ایمنی و مجوز استفاده در فرآیند اصلی را دریافت می‌کنند. قطعات به کار رفته در سیستم‌های ضدانفجاری هم با دریافت گواهی IECEx که به نوعی زیرمجموعه استاندارد IEC بوده، می‌توانند تاییدیه لازم برای استفاده در فرآیند اصلی انتقال و سیستم حمل‌ونقل سوخت را دریافت کنند.

تعمیر جایگزینی به‌صرفه برای تعویض قطعات

در اغلب اوقات تعمیر قطعات آسیب‌دیده در سیستم حمل‌و‌نقل فراورده های نفتی مقرون به‌صرفه‌تر از تعویض آن‌ها است. از این رو استاندارد IEC قوانین و تبصره‌هایی را وضع کرده که در آن چگونگی تعمیر و اصلاح قطعات آسیب‌دیده مانند قطعات لوازم ضدانفجاری را مشخص کرده‌است. با پیروی از این دستورالعمل‌ها می‌توان بعد از تعمیر هم قطعه‌هایی با کیفیت و عملکردی موفقیت‌آمیز را در اختیار داشت. طرح تسهیلاتی خدمات دارای گواهینامه IECEx که زیرمجموعه IEC بوده، علاوه بر تعمیر شامل نصب و بازرسی دوباره قطعه پس از تعمیر را هم پوشش می‌دهد.

ارزیابی افراد شاغل در حوزه انتقال فراورده‌های نفتی

افرادی که به عنوان کارکنان و مسئولین حوزه انتقال فراورده های نفتی فعالیت می‌کنند، نیاز به دریافت گواهی تایید پیش از ورود به این حوزه را دارند. استاندارد IECEx علاوه بر طرح‌های لازم برای ارزیابی و تایید قطعات ضدانفجاری، گواهی‌های ارزیابی و تایید کارکنان را هم تنظیم کرده‌است. گواهی صلاحیت پرسنل (IECEx CoPC) مدرکی است که نشان می‌دهد دارنده‌ی این گواهی صلاحیت و توانایی‌های لازم برای فعالیت در سیستم حمل‌ونقل و کار بر روی تجهیزات الکتریکی خطرناک در حوزه‌ی انتقال سوخت را دارد. CoPC در حقیقت عنوانی است که نشان‌دهنده داشتن توانایی و دانش لازم برای فعالیت در این حوزه است.

کلام آخر

سیستم حمل‌ونقل و انتقال فراورده های نفتی یکی از مهم‌ترین مراکز فعال در تمامی کشورهای جهان است. علت این امر اهمیت بالای مواد سوختی به ویژه نفت خام و محصولات به دست آمده از آن بوده که به عبارتی چرخ اصلی تمامی صنایع و کارخانه‌های تولیدی دنیا است. به همین دلیل توجه به ایمنی و عملکرد درست این سیستم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهدبود.