پتروشیمی نوری، حافظ گونه دلفین گوژپشت در خلیج فارس

کمپین اطلاع‌رسانی “برای آینده اقدام می‌کنیم” از سری برنامه های اطلاع‌رسانی جمعی رویداد ملی سلامت، محیط زیست و توسعه پایدار (سمت) می‌باشد، که با هدف ترویج فعالیت های دوست دار سلامت و محیط زیست سازمانهای حاضر در رویداد اجرا گردیده است. در این مطلب اقدامات شرکت پتروشیمی نوری قابل مشاهده خواهد بود.

این کمپین در تلاش است تا اقدامات، کنش‌ها و فعالیت‌های نوآورانه دوستدار محیط‌زیست که ضامن سلامت و پایداری جامعه است را به عموم مردم منعکس نماید و با جلب حمایت عمومی مشوق سازمان‌ها برای توسعه فعالیت‌هایی از این دست باشد. مطالب بیان شده در این کمپین برگرفته از دستاوردهای ارائه شده توسط ۳۲ شرکت حاضر در اولین دوره رویداد سلامت، محیط‌زیست و پایداری است که در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ برگزار گردید و با هدف اطلاع‌رسانی عمومی منتشر می‌گردد.

پروژه حفاظت از دلفین گوژپشت در پارک ملی دیر- نخیلو و منطقه حفاظت شده “مند استان بوشهر با رویکرد حفظ تنوع زیستی خلیج فارس

تنوع زیستی یک ویژگی مهم زندگی و حیات است که بر اساس گوناگونی وسیع گیاهان و جانوران تبیین شده است. تنوع زیستی یک منبع تجدید‌ناشدنی است که از دست دادن آن غیر قابل جبران خواهد بود. اهمیت روز افزون تنوع زیستی به خاطر نقش آن در حفظ ثبات اکوسیستم‌هاست. زیرا در یک اکوسیستم هرچه تنوع گونه‌ای بیشتر باشد، زنجیره‌های غذایی طولانی‌تر و شبکه‌های حیاتی پیچیده‌تر گردیده و در نتیجه محیط پایدارتر و از شرایط خودتنظیمی بیشتری برخوردار می‌گردد. با توجه به افزایش جمعیت و به همراه آن، افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی و تخریب محیط‌زیست و منابع طبیعی، موضوع انقراض گونه‌ها به نحو مخاطره‌آمیزی به عنوان تهدیدی بزرگ برای تمدن بشری نیز محسوب می‌شود.

یکی از مسائل اصلی که در مدیریت مسئولیت‌های محیط‌زیستی بر عهده سازمان‌هاست، توجه به تأثیرات فعالیت آن‌ها بر تنوع زیستی، مشارکت در حفاظت از گونه‌های جانوری و گیاهی و زیستگاه‌های طبیعی است. صنعت نفت یکی از صنایعی است که تأثیرات آن بر تخریب اکوسیستم و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری اطراف مناطق عملیاتی، انکارناپذیر است. در نتیجه، یکی از مسائل مهمی که لازم است شرکت‌های فعال در این صنعت به آن بپردازند، چگونگی مشارکت در حفاظت از تنوع زیستی است. شرکت پتروشیمی نوری به عنوان یکی از معدود شرکت‌های ایرانی است که با پذیرش فعالانه این مسئولیت، وارد میدان عمل شده و به عنوان حامی اصلی پروژه «حفاظت از دلفین گوژپشت در پارک ملی دیر- نخیلو و منطقه حفاظت شده “مند استان بوشهر” در پنج سال گذشته عمل کرده است.

دلفین گوژپشت، در فهرست سـرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) به عنوان گونه‌ای در معرض خطر انقراض جای گرفته است. تهدیدات عمده این گونه جانوری، صید بی‌رویه، برخورد با پره‌های قایق، آلودگی دریا و تخریب و کاهش زیستگاه تشخیص داده شده است. پارک ملی دیر- نخیلو، به عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم دلفین گوژپشت در ایران است، که دارای پتانسیل بالای شیلاتی بوده و یکی از مناطق مهم برای تخم‌گذاری لاک‌پشت دریایی نیز می‌باشد. همه ساله هزاران پرستوی دریایی نیز برای تخم‌گذاری به این منطقه می‌آیند. علیرغم قابلیت‌های بالا و ارزش اکولوژیک فراوان این منطقه، اطلاعات اولیه از این منطقه بسیار محدود بوده و تحقیقات صورت گرفته، بیانگر کاهش منابع دریایی و افزایش آلودگی‌های دریایی در آن است.

از اسفند ماه سال ۱۳۹۲، پروژه مطالعاتی حفاظت از دلفین‌های گوژپشت، با تمرکز بر شناخت بیشتر منطقه و بررسی جمعیت و پراکنش این گونه جانوری و تهیه تصاویر مناسب از آن آغاز شد. از این پروژه می‌توان به عنوان نمونه‌ای موفق نام برد که در آن همکاری میان بخش خصوصی (پتروشیمی نوری)، سازمانی دولتی (اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان بوشهر)، مؤسسه فعال محیط‌زیستی (مؤسسه طرح سرزمین رویایی کیش) و جامعه محلی (بومیان و ساکنین منطقه مورد مطالعه)، به صورت مؤثر و مشارکتی جهت دستیابی به اهداف حفاظت از دلفین‌های گوژپشت شکل گرفته و طی چند سال تداوم داشته است.

مهم‌ترین اهداف تعریف و اجرای مشارکتی این طرح بدین شرح می‌باشد:

• شناسایی تعداد موجود از دلفین‌های گوژپشت با تکیه بر روش‌های علمی
• یافتن مکان‌های جدید از پراکندگی گونه در پارک ملی دیر- نخیلو و منطقه حفاظت شده “مند”، برای تهیه نقش پراکندگ.
• ایجاد رابطه‌ای پایدار میان مردم بومی و متولیان امر در حوزه منابع طبیعی در پارک ملی دیر- نخیلو و منطقه حفاظت شده از طریق آموزش
• افزایش سطح آگاهی عمومی، به ویژه کودکان و نوجوانان و صیادان حاشیه منطقه پارک ملی دیر نخیلو و منطقه حفاظت­شده “مند”، جهت حفاظت از دلفین‌های گوژپشت
• بررسی فعالیت‌های صیادان و شناخت میزان تأثیر فعالیت‌های حفاظتی بر معیشت صیادان و مردم محلی در این منطقه و جلب مشارکت آن‌ها در امر حفاظت، ایجاد و توانمندسازی تیم‌های محلی برای ورود به چرخه حفاظت

در زمینه حفاظت از این گونه ارزشمند جانوری، مهم‌ترین اقدامات و دستاوردهای این طرح عبارتند از:

با توجه به پایش‌ها و بازدیدهای حضوری در مناطق تحت پوشش این طرح حفاظتی، در پنج سال اجرای این طرح ثبت تعداد مشاهدات دلفین گوژپشت و مکان دقیق جغرافیایی هر مشاهده صورت گرفته است. در نتیجه این اقدام مهم و با تکیه بر ارائه گزارشات تحلیلی کارشناسی طرح، مرز حفاظت شده پارک ملی دریایی دیر- نخیلو افزایش یافته است (شایان ذکر است پیشنهاد محاسبات و سنجش مساحت افزایش مرز پارک ملی دریایی دیر – نخیلو توسط مجری پروژه به اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر ارسال و در دست اقدام می باشد)

ثبت رسمی این گونه دلفین با نام Indian Ocean Humpback Dolphin و نام علمی Sousa Plumbea، در کتاب پستانداران دریایی جهان در سال ۲۰۱۵ انجام شده و گزارش و تصاویری از پروژه نیز در آن منتشر گردید.

در اسفند ماه ۱۳۹۷، تیم تحقیقاتی پروژه در کارگاه مناطق مهم پستانداران دریای نشست تخصصی غرب اقیانوس هند و دریای عمان در کشور عمان شرکت کرده و نسبت به ارائه طرح حفاظت از دلفین گوژپشت اقدام نمودند. در نتیجه این حضور و ارائه مؤثر، از طرف اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، پارک ملی دریایی دیر- نخیلو به­عنوان منطقه حفاظت شده پستانداران دریایی ثبت گردید.

امید است که با همت سازمان حفاظت از محیط‌زیست، حمایت شرکت پتروشیمی نوری، حضور سازمان‌های مردم‌نهاد و مشارکت فعال مردم بومی منطقه، شاهد حفظ این گونه ارزشمند و توجه بیشتر به این منطقه به عنوان یکی از زیستگاه‌های در معرض خطر کشور باشیم.