علائم اختلال هورمونی در زنان و راه های درمان آن

ستاره | سرویس سلامت – اغلب زنان در مقاطعی از زندگی اختلال هورمونی را تجربه می‌کنند اما این عارضه در برخی مقاطع اهمیت زیادی دارد. علائم اختلال هورمونی در زنان (عدم تعادل هورمونی) اصولا در دوران بلوغ و بعد از آن در دوران عادت ماهانه، دوران بارداری، پس از زایمان و در دوران یائسگی تجربه و مشاهده می‌شود. پزشکان اعتقاد دارند که حتی اگر این تغییرات هورمونی خیلی ناچیز باشند، می‌تواند عواقب قابل ملاحظه و جدی داشته باشد. بنابراین نباید نسبت به این اختلال بی‌توجه بود.

شمار زیادی از زنان به خصوص جوان‌ترها ممکن است با مشکلاتی همچون چاقی ناگهانی، جوش‌های زیر پوستی روی صورت، موهای زائد روی سینه و گردن و… روبه‌رو شوند که برای درمان آن مجبور می‌شوند تا مدت‌ها از پزشکان مختلف کمک بخواهند، ولی خیلی از پزشکان بیماری آن‌ها را تشخیص نمی‌دهند. اما اگر خوش‌اقبال باشند آن وقت شاید بفهمند که از اختلالات هورمونی رنج می‌برند. در واقع هورمون‌ها وظیفه حفظ تعادل و سلامت بدن را بر عهده دارند؛ حال اگر تعادل یکی از این هورمون‌ها به هم بخورد، پیامدهای منفی شدیدی در بدن ظاهر می‌شوند و زنان معمولا بیشتر از مردان با این مشکل مواجه هستند.

یک سیستم متعادل هورمونی چگونه کار می‌کند؟

برای اینكه تعادل هورمون‌ها در بدن یك خانم حفظ شود، هیپوتالاموس و هیپوفیز مغز و تخمدان‌ها باید عملكرد صحیحی داشته باشند؛ بدین ترتیب GnRH از هیپوتالاموس ترشح شده و باعث ترشح هورمون‌های FSH و LH می‌شود. این هورمون‌ها نیز تخمدان‌ها را تحریك می‌كنند و هر ماه یك تخمك آزاد می‌شود و به دنبال آن مخاط رحم پرورش پیدا می‌كند و بعد دچار ریزش می‌شود. این مراحل، فیزیولوژی طبیعی عادت ماهانه را تشكیل می‌دهد. اما گاهی اوقات بعضی بیماری‌ها این فیزیولوژی را دچار اختلال می‌كند كه شایع‌ترین آنها بیماری‌های تخمدان به‌خصوص سندرم تخمدان پلی‌كیستیك است. بیماری‌های تیروئید کم کار و تیروئید پرکار نبز معمولا خود را با اختلالات در عادت ماهانه نشان می‌دهد.

علائم اختلال هورمونی در زنان چیست؟

شایع‌ترین علائم اختلال هورمونی در زنان شامل موارد زیر است:

• افسردگی
• افزایش وزن
• علائم آلرژیک
• نوسانات خلقی
• سردرد و میگرن
• تغییرات دمایی بدن
• کاهش میل جنسی
• ریزش موی جلوی سر
• آکنه و بثورات پوستی
• اضطراب و تحریک‌پذیری
• سندرم پیش از قاعدگی
• عفونت‌های مجاری ادراری
• رشد زیاد از حد موهای زائد
• نامنظم شدن عادت ماهانه
• چرب یا خشک شدن پوست
• ولع شدید برای خوردن شیرینیجات
• لکه بینی مداوم و در فواصل سیکل ماهیانه
• احساس خستگی و داشتن مشکل در خواب

علت اختلال هورمونی در زنان چیست؟

ساده‌ترین علت اختلال هورمونی در زنان عبارتند از:

۱. کمبود دریافت ریزمغذی‌ها. اگر مواد مغذی به مقدار کافی به بدن برسد، شرایط لازم برای حفظ تعادل هورمونی به طور طبیعی فراهم خواهد شد. منظور از ریزمغذی‌ها ویتامین‌ها و املاح معدنی هستند که در بدن ما نقش ساختاری، ترمیمی و کاتالیزوری دارند و در حد میلی گرم یا میکروگرم نیاز بدن را تامین می‌کنند.

۲. استرس و فعالیت زیاد غدد فوق کلیوی. یکی از عوامل اصلی در به هم خوردن تعادل هورمونی در بدن استرس می‌باشد و تحت استرس‌های طولانی مدت، غدد فوق کلیوی که هورمون‌های مقابله با استرس را تولید می‌کنند، کار خود را به درستی انجام نمی‌دهند. اختلالات غده فوق كلیه نیز می‌تواند تعادل هورمون‌ها را در بدن خانم‌ها به هم بزند. در واقع از لایه داخلی غشر فوق كلیه، هورمون‌های آندروژن یا مردانه ترشح می‌شود كه اگر سطح آنها بالا رود، عادت ماهانه و تعادل هورمونی دچار اختلال می‌شود.

۳. مصرف قرص‌های ضدبارداری و هورمون‌ درمانی. هورمون‌درمانی و مصرف قرص‌های ضد بارداری پس از اتمام دوره مصرف، موجب به هم خوردن تعادل هورمون‌های بدن می‌شوند. لازم به ذکر است که که قرص‌های ضد بارداری باعث اختلال هورمونی نمی‌شود بلکه تجویز این قرص‌ها برای بیمارانی است که از نامرتب بودن عادت ماهیانه شکایت دارند. آن‌ها پس از مصرف دچار لکه بینی می‌شوند که علت آن ورود هورمون اضافه به بدن است. در این مرحله درمانی وجود ندارد و پس از گذشت چند ماه عادت فرد مرتب می‌شود.

۴. عدم تعادل انسولین. سیستم غدد درون‌ریز بدن که وظیفه تولید هورمون‌ها را به عهده دارد، ممکن است به دلایل مختلفی مثل رژیم غذایی نامنظم، استرس، داروها یا بیماری‌ها تحت تاثیر قرار بگیرد و دچار عوارض منفی شود.

۵. مواد شیمیایی، محرک‌ها و داروها. داروها، مسکن‌ها و محرک‌هایی مثل کافئین، آفت‌کش‌ها و حتی هوایی که تنفس می‌کنیم، می‌توانند موجب عدم تعادل هورمونی در بدن شوند.

۶. تغییر در عملکرد هیپوتالاموس و هیپوفیز. فعالیت ورزشی شدید برای فردی که به تازگی فعالیت بدنی را شروع کرده، می‌تواند باعث اختلال در هیپوتالاموس و به هم خوردن تعادل هورمون‌ها شود.

۷. اختلال در کارکرد تخمدان و ابتلا به سندرو م تخمدان پلی کیستیک. مشاهده کیست‌های ریز در تخمدان‌ها در اصل اختلالات هورمونی است و تخمدان به علت وجود آن ها کارکرد عادی خود را از دست می‌دهد و به موقع تخمک آزاد نمی‌کند.

۸. بیماری‌های زمینه‌ای. گاهی اوقات بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و مشکلات تیروئیدی باعث بروز اختلال هورمونی می‌شود. ابتلا به دیابت و مشکلات تیروئیدی در متابولیسم هورمونی تاثیر گذاشته و به اختلال هورمونی منجر می‌شود. به عنوان مثال پرکاری یا کم کاری تیروئید تعادل هورمون‌های بدن را به هم می‌زند.

راه‌های تشخیص اختلال هورمونی در زنان

رایج‌ترین راه تشخیص اختلالات هورمونی انجام آزمایش خون و اندازه‌گیری سطح هورمون‌های FSH LH، TSH، استرادیول، پروژسترون، ۱۷ هیدروكسی پروژسترون، تستوسترون، دهیدرواپی آندروسترون سولفات، آندروستندیون، پرولاكتین و … است. این آزمایش معمولا به صورت ناشتا در فاز فولیكولار یعنی روز سوم یا چهارم یا پنجم عادت ماهانه انجام می‌شود. با این آزمایش می‌توان وضعیت هورمون‌های تخمدان، تیروئید، فوق كلیه و هیپوفیز را بررسی كرد. راه دیگر تشخیص، انجام سونوگرافی و تصویربرداری از تیروئید، غدد آدرنال، غده فوق كلیه و تخمدان است. برای بررسی هیپوفیز نیز‌ ام. آر. آی درخواست می‌شود.

چگونه هورمون‌ها را متعادل کنیم؟

متخصصان معتقدند با استفاده از مواد مغذی در زیر، زنان می‌توانند به روش طبیعی تعادل هورمون‌های بدن خود را حفظ و برقرار کنند. برای رسیدن به این هدف بهتر است این مواد غذایی را در رژیم غذایی خود بگنجانید:

• غذاهای غنی از فیبر مثل میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوس‌دار
• سبزیجات بوته‌ای مثل کلم بروکلی و کلم در رژیم غذایی (آموزش پخت چند نوع غذا با کلم بروکلی)
• سبزیجات مغذی دارای برگ‌های سبز و پهن مثل اسفناج و کاهو
• منابع گیاهی غنی از استروژن مثل دانه سویا، نخود و عدس
• میوه‌های سرشار از فلاوونوئیدها مثل توت‌ها، انگور قرمز و مرکبات
• اسیدهای چرب حیاتی مثل روغن زیتون، ماهی، امگا ۳، غلات سبوس‌دار و خشکبار
• چربی امگا ۳ موجود در ماهی آزاد، ماهی تن و مکمل‌های روغن ماهی
• مکمل‌های غذایی حاوی ب‌کمپلکس
• محصولات ارگانیک، مرغ و ماهی

علاوه بر رژیم غذایی سالم و مناسب، انجام فعالیت‌های ورزشی منظم و روزانه، کنترل استرس، خواب شبانه کافی، پرهیز از مصرف بیش از اندازه گوشت و چربی حیوانی و لبنیات پرچرب، کافئین، قهوه، کولاها و نوشابه‌های انرژی‌زا و کربوهیدرات‌های تصفیه شده مثل نان و برنج سفید، همگی عواملی هستند که می‌توانند ترشح هورمون‌ها را در بدن متعادل نگه دارند.

راه‌های درمان اختلال هورمونی در زنان

برای درمان اختلالات هورمونی و مرتب شدن عادت‌ماهانه‌ها می‌توان از داروهایی مثل قرص‌های ضدبارداری LD، یاسمین، مارولون، یاز، دیان، سیپروترون كامپاند، اتیسترون و… استفاده كرد. داروهای دیگری نیز وجود دارند كه ضد هورمون‌های مردانه هستند؛ از جمله اسپیرونولاكتون، سیپروترون استات و فلوتامید. گروه دیگری از داروها از جمله فیناستراید نیز تبدیل هورمون مردانه را به فرم فعالی كه باعث ریزش موی مردانه یا رشد موهای زائد می‌شود، مهار می‌كنند بنابراین خانواده‌های دارویی در درمان اختلالات هورمونی بسیار متنوع هستند و پزشك باید با توجه به شرایط بیمار نوع مناسب آنها را تجویز كند.

برای مثال اگر فرد اختلال عادت ماهانه داشته باشد و پزشك برایش اسپیرونولاكتون تجویز كند، شاید وضعیتش بدتر شود زیرا این دارو ممكن است لكه‌بینی ایجاد كند و عادت ماهانه را به هم بریزد بنابراین در چنین فردی بهتر است از داروهایی مثل سیپروترون كامپاند استفاده كرد. در مقابل اگر خانمی فقط از ریزش مو شكایت داشته باشد و در عین حال عادت‌ماهانه‌هایش مرتب باشد، بهتر است از داروهایی مثل اسپیرونولاكتون استفاده كند. اگر خانمی فقط مشکل عادت نشدن یا عقب افتادن عادت‌ماهانه را دارد می‌تواند به صورت دوره‌ای از قرص‌های پروژسترونی مثل مدروکسی پروژسترون استات یا دیدروژسترون استفاده کند، بدون اینکه به بقیه داروهای هورمونی LD یا امثال آن نیاز داشته باشد. درواقع مصرف داروهای هورمونی حاوی استروژن با خطر چاقی همراه است.

به طور کلی در درمان اختلالات هورمونی ابتدا باید با یک شرح حال دقیق و معاینه، بیماری تشخیص داده شود و بعد به درمان صورت پذیرد.