نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 18 مرداد 1401
ستاره | سرویس گردشگری – در این مطلب با شما هستیم با معرفی بازار تاریخی تبریز با شهرتی جهانی.
مجموعه تاریخی بازار تبریز
مجموعه بازار تاریخی تبریز از راسته‌های به هم پیوسته، مسقف و آجری، ساختمان‌ها و فضاهای محصور با کاربری‌های مختلف تشکیل شده است. تبریز و بازار آن (واقع در استان آذربایجان شرقی) در قرن سیزدهم میلادی و پس از انتخاب شهر به پایتختی صفویان رونق و شهرت زیادی داشت. این شهر در قرن شانزدهم میلادی عنوان پایتختی خود را از دست داد اما تا اواخر قرن هجدهم میلادی و تا زمان گسترش قدرت عثمانی به عنوان یک قطب مهم تجاری باقی ماند. این مجموعه یکی از کامل‌ترین نمونه‌های نظام سنتی تجاری و فرهنگی در ایران است.
طاق‌ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی قرار گرفته‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته است. سبک معماری، کثرت سراها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده‌اند. از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست لیکن اکثر مورخین و جغرافی نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن نموده‌اند اسناد مهم و مدارک ارزنده‌ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده‌اند. از مقدسی ـ یاقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن، جملی کاردی جهانگرد ایتالیایی و ده‌ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره‌های مختلف بوده‌است. وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه صادقیه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه بنا می‌باشد.
زندگی اقتصادی در تبریز
اوج زندگی اقتصادی و اجتماعی تبریز مابین سال های ۱۳۱۶ تا ۱۳۳۱ میلادی بود. طی قرن‌های چهاردهم و پانزدهم رونق شهر به واسطه موقعیت استراتژیک آن افزایش یافت. علت این امر واقع شدن در تقاطع پر رفت و آمد مسیرهای غرب به شرق و جنوب به شمال و توسعه تولید کالاهای با ارزشی چون پارچه‌های نخی و ابریشمی، سلاح، سفال و همچنین اتخاذ سیاست هوشمندانه معافیت مالیاتی بود. صاحب آباد، اولین بخش بزرگ اداری و تشریفاتی در سال ۱۲۵۸ میلادی ساخته شد و در اطراف آن ساختمان‌های مهم حکومتی بنا گردیدند که محلی برای رژه ارتش و همچنین برگزاری جلسات مجلس بود.
در اوایل قرن شانزدهم میلادی صفویان تبریز را به عنوان پایتخت پادشاهی خود انتخاب کردند و این شهر به یک مرکز قدرتمند دولتی تبدیل شد. در سال‌های بعدی برای در امان ماندن از تهدیدات دولت عثمانی پایتخت ابتدا به قزوین (۱۵۴۸ میلادی) و سپس به اصفهان منتقل شد. در قرن‌های شانزدهم و هفدهم میلادی تولید در زمینه‌های متنوع (بافندگی، استخراج مس و مس کاری، تولید سلاح و کاشی، تولیدات چرمی، دباغی و صابون سازی) رشد کرد و حجم مبادلات تجاری گسترش یافت.
موقعیت بازار تبریز
هستهی مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده است. این بازار از سمت شرق به عالی‌قاپو (مجموعهی کاخ‌های ولی‌عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانهی مهران‌رود را شامل می‌شود و این دو بخش به وسیله پل‌های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می‌شوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم شده‌است. نقشه این بازار در بخش شمال شرقی نقشه مذکور رسم شده و اکثر جای‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند.
مرمت بازار تبریز بعد از زلزله
زلزله‌ای در سال ۱۸۱۷ میلادی اتفاق افتاد و خسارت زیادی به مساجد و ساختمان‌های شهر وارد کرد. در سال ۱۸۲۶ میلادی، تبریز به اشغال روس‌ها درآمد و پس از دو سال با تلاش حاکمان قاجار باز پس گرفته شد. در طول قرن نوزدهم تغییرات متعددی در شهر ایجاد گردید. مرکز حکومتی از صاحب آباد (که محل ساختمان‌های عمومی پیرامون میدانی بزرگ بود) در حاشیه شمالی مهران رود به مکان فعلی آن در جنوب رودخانه و در نزدیکی دروازه اعلا انتقال یافت. میدان صاحب الامر تبریز در منطقه تاریخی صاحب آباد ساخته شده و مسجد جامع بازسازی شد و نقش اصلی خود در بازار را ایفا کرد. در سال ۱۸۷۱ میلادی سیل آسیب شدیدی به بازار زد که با استفاده از ارزیابی و نقشه برداری زمینی، اطلاعاتی در مورد شرایط آن زمان بازار بدست آمد و در سال‌های بعد فعالیت‌های بازسازی بازار و ساختمان‌های مختلف آن شروع شد. برای مثال کار بازسازی تیمچه مظفریه در سال ۱۹۰۵ میلادی به پایان رسید.
نام بازارهای تبریز
بازار تبريز با طاق‌ها و گنبدهای بلند آجری شامل بازار امير، بازار کفاشان، راسته بازار، بازار حلاجان، يمينی دوز بازار، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسين، بازار مشير، بازار دلاله زن بزرگ، بازارچه صفی، بازار امير ابوالحسن، سرای حاج رسول، سرای حاج ميرزا علی نقی، تيمچه، سرای شيخ کاظم، تيمچه حاج صفر علی، تيمچه و دالان ميرزا شفيع، تيمچه ملک و … که به اختصار چند اثر اشاره می‌شود.
بازار تيمچه امير يکی از شاهکارهای جالب معماری و باشکوه‌ترين تيمچه‌های بازار تبريز به حساب می‌آيد. تیمچه حاج صفر علی، بنائي است معظم که بانی آن حاج صفر علی خوئي بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار می‌باشد. تيمچه مظفريه نيز يکی از زيباترين بخش‌های بازار است.
تیمچه مظفریه، معروف‌ترین بخش بازار تبریز
معروف‌ترین بخش بازار تبریز «تیمچه مظفریه» است و از مهم‌ترین و زیباترین بخش‌های بازار تاریخی تبریز است و ارتقای وضعیت فعلی آن از اولویت‌های کاری این سازمان در حوزه آماده‌سازی بازار تبریز برای ثبت در فهرست آثار جهانی است. تیمچه مظفریه كه در زمان ولیعهدی مظفرالدین میرزای قاجار به سال یك هزار و سیصد و پنج هجری قمری ساخته شد، بانی آن «حاج شیخ محمد جعفر قزوینی» از بازرگانان تبریز بوده است. با توجه به این‌كه هر بنای نو بنیادی در تبریز اگر مورد توجه ولیعهد وقت قرار می‌گرفت بایستی آن را به ولیعهد پیشكش می‌کردند، این بازرگان كاردان نیز بنا را به نام «مظفرالدین میرزا مظفریه» نامید كه مورد تحسین ولیعهد قرار گرفت و از تصاحب و تملك آن خودداری كرد. در حال حاضر «تیمچه مظفریه» یكی از مراكز عمده تجارت و صدور فرش آذربایجان و ایران است که شهرتی جهانی دارد. این تیمچه دو طبقه دارد كه هر طبقه آن بیست و شش حجره فرش فروشی را در خود جای داده است.
