آداب، تزیین و وسایل سفره حضرت ام البنین (س)

حضرت ام البنین (فاطمه کلابیه بنت حِزام) مادر حضرت عباس (ع) و همسر امیرالمومنین علی (ع) پس از شهادت حضرت زهرا (س) بوده است. از دیرباز توسل به حضرت ام البنین در میان شیعیان رواج داشته و مانند دیگر مقربین درگاه الهی برای آن حضرت سفره‌هایی پهن شده است. سفره‌هایی که با نیت گرفتن حاجات توسط اقشار مختلف مردم، در طول زمان و در مناطق جغرافیای گوناگون برپا می‌شود.

در ادامه با استناد به مقاله ام البنین نوشته ( علی بلوکباشی و حسن یوسفی اشکوری) به نحوه پهن کردن سفره ام البنین خواهیم پرداخت.

 

تاریخچه سفره حضرت ام البنین (س)

این سفره در میان مردم برخی از شهرها و آبادیهای ایران به «سفره مادر حضرت ابوالفضل» یا «سفره مادر حضرت عباس» نیز شهرت دارد. سفره‌ای به نام «بی‌بی سه‌شنبه» را نیز در جاهایی، مانند خراسان به حضرت فاطمه ام‌البنین، و در جاهایی دیگر مانند شاهرود به حضرت فاطمه زهرا (ع) نسبت داده‌اند و به نام آن دو بی‌بی «سفره ام‌البنی» و «سفره حضرت فاطمه» نامیده‌اند.

در تفکرات عامه مردم بی‌بی‌سه‌شنبه زنی نیکوکار بوده که در روز سه‌شنبه زاده شده، و سه‌شنبه ازدواج کرده، و سه‌شنبه نیز مرده است. شاید منسوب کردن سفره‌های حضرت فاطمه زهرا و فاطمه ام‌البنین به بی‌بی سه‌شنبه، به این سبب بوده است که در گذشته، سفره‌های نذری این دو بانو را در روز سه‌شنبه می‌انداخته‌اند. هنوز هم در بعضی از مناطق ایران، آش ام‌البنین را در روز سه‌شنبه می‌پزند و سفره‌اش را هم در این روز می‌اندازند.

 

 

وسایل سفره حضرت ام البنین (س)

اسباب و خوراکی‌های سفره ام‌البنین، ساده‌تر و کمتر از سفره حضرت ابوالفضل (ع) است.

لوازم سفره:

• قرآن
• شمع
• آینه
• جانماز
• مهر
• تسبیح

خوراکی‌های سفره:

• کاچی
• نان
• پنیر
• سبزی
• ماست
• آجیل مشکل‌گشا
• خرما 

آش، حلوا، پلو و چندگونه خوراکی و میوه دیگر نیز از دیگر خوراکی‌های سفره ام‌ البنین است که برخی از آنها جنبه نذری، و برخی دیگر جنبه تشریفاتی دارد.

صاحبان نذر، بنابر نیاتی که دارند، سفره‌های نذری خود را پیش یا پس از برآورده شدن حاجاتشان می‌اندازند و اهدا می‌کنند. خوراکی‌های نذری را صاحب سفره، خود به تنهایی یا با مشارکت زنان حاجتمند و نذردار دیگر فراهم می‌کند. مشارکت مردم در انداختن سفره ام‌البنین این‌گونه است که هرکس هر نوع خوراکی را که نذرکرده است، تهیه می‌کند و به صاحب سفره می‌دهد که در سفره‌اش بگذارد.

شرط لازم: حلال بودن اسباب و خوراکی‌های سفره و پولی که این اسباب و خوراکی‌ها با آن فراهم می‌شود، همچنین پاکیزگی و مطهربودن زنان شرکت‌کننده در پای سفره نذری، از شرایط بنیادی در آیین سفره‌های نذری است. 

 

 

آداب انداختن سفره حضرت ام البنین (س)

انداختن سفره ام‌البنین معمولاً زمان معین و مشخصی ندارد و آن را در هر روز از سال و در هر موقع از روز می‌توان انداخت. در بعضی جاها، ازجمله خراسان، این سفره را در روز سه‌شنبه می‌اندازند.

سفره ام‌البنین را که یک سفره پارچه‌ای سفید است، در میان اتاقی در خانه می‌گسترند و اسباب و خوراکیها را روی آن می‌چینند. از آداب سفره، نماز و دعاست. نماز سفره، دو رکعت نماز حاجت است که آن را صاحب سفره و زنانی که حاجت و نیازی دارند، روی سجاده و در پای سفره می‌خوانند.

زنان به هنگام نیت کردن، حضرت فاطمه ام‌البنین را به دستهای بریده فرزندش ابوالفضل قسم می‌دهند که حاجتشان را برآورده کند. در برخی از مناطق ایران، پیش از خواندن نماز ام‌البنین، دو رکعت نماز هم به نام حضرت ابوالفضل، باب‌الحوائج، می‌خوانند و حاجت‌خواهی می‌کنند.

پس از پایان نماز، دعای توسل می‌خوانند. آن‌گاه صدبار به شمار دانه‌های تسبیح این شعر را کـه مخصوص سفـره ابوالفضل است، می‌خوانند:

ای ماه بنی‌هاشم، خورشید لقا عباس
ای نور دل حیدر، شمع شهدا عباس

از رنج و غم و محنت، ما روبه تو آوردیم
دست من محزون‌گیر، از بهر خدا عباس.

سفره ام‌ البنین اختصاص به بانوان دارد و مردان نباید در مراسم سفره‌اندازی شرکت کنند. خوردن بعضی از خوراکیهای نذری این سفره، مانند کاچی، حلوا، خرما و آش برای مردان و پسربچه‌ها ممنوع است.

خراسانی‌ها خوردن آش ام‌البنین را برای مردان ناشایست می‌دانند و می‌گویند که اگر مردی از این آش بخورد، به زندان می‌افتد. زنان باردار را نیز از خوردن این آش باز می‌دارند تا اگر طفل در شکم آنان پسر باشد، در بزرگی به زندان نیفتد.

آش و حلوای نذری

از نذریهای دیگری که به نام فاطمه ام‌البنین می‌دهند، آش و حلوا ست. این آش و حلوا در بیشتر جاها و در میان مردم به نام آش مادر ابوالفضل و حلوای ام‌البنین (فقیری، همانجا)، و در خراسان به نام آش اُماجِ کُماج معروف است.

فراهم کردن مواد آش و طرز پختن آن آداب خاصی دارد. معمولاً آرد آش، یا پول خرید آرد را زنان در شب سه‌شنبه با گدایی از ۷ خانه که در آن زنی به نام فاطمه باشد، به‌دست می‌آورند. بُنشَن و مواد آش را هم از دکانهای سر گذر و محله می‌خرند. آرد را در سینی یا بشقابی می‌ریزند و در همان شب سه‌شنبه همراه با شمع یا چراغی افروخته در اتاقی روی سفره نذری می‌گذارند و در اتاق را می‌بندند.

سحرگاه روز سه‌شنبه در اتاق را می‌گشایند و آرد را که می‌پندارند ام‌البنین تبرک کرده، برمی‌دارند و خمیر می‌کنند و از آن اُماج (دانه‌هایی گرد به شکل و اندازه ماش) و یا رشته درست می‌کنند و در آش نذری می‌ریزند. کسانی که حلوا یا کاچی نذر کرده‌اند، آرد را با آب، روغن، زعفران و شکر یا عسل می‌آمیزند و حلوا و کاچی می‌پزند. خراسانی‌ها با مقداری از این آرد چند قرص نان هم به نام کُماج روی ساج می‌پزند. آش و حلوای نذری را میان خویشان و همسایگان پخش می‌کنند، یا در سفره نذری ام‌البنین که خود یا دیگران انداخته‌اند، می‌گذارند.

 

تزیین سفره حضرت ام البنین (س)

 

نظر شهید مطهری درباره پهن کردن سفره

شهید مطهری در این باب می‌گوید: خیلی چیزها هست که بدعت است و در میان مردم مخصوصا خانم‌ها از این بدعتها هست، مثل آش باودردا، آش بی بی سه شنبه، سفره حضرت ابوالفضل، ما چنین چیزهایی در اسلام نداریم.

یک مطلب هست: یک کار خیری بکنید، مثلا فقرا را طعام کنید، ثواب دارد، بعد ثوابش را نثار حضرت رسول کنید، نثار حضرت امیر کنید، نثار حضرت زهرا کنید، نثار حضرت امام حسن، امام حسین، هر یک ازائمه، یا نثار حضرت ابوالفضل کنید.

اگر نثار یکی از اموات خودتان بکنید، مانعی ندارد. اگر شما سفره ای در منزلتان تشکیل بدهید به شرط آنکه آداب و تشریفات زنانه اش را که من نمی‌دانم چی هست و اگر کسی خیال بکند جزء آداب اسلامی است باز بدعت میشود، حذف کنید، اگر اطعام مسلمان باشد، بالخصوص اطعام فقرا و ثوابش هدیه به حضرت ابوالفضل باشد، مانعی ندارد اما اگر کارهایی با آداب و تشریفاتی انجام شود و خیال کنید این هم از اسلام است این بدعت و حرام است.

 

کلام آخر

اصل موضوع نذر که جهت رفع گرفتاری و اظهار محبت به ائمه معصومین بوده کار پسندیده‌ای است اما باید مراقب خرافات و بدعت های وارد شده در این امور باشیم. ارسال کمک‌های غذایی و تامین هزینه‌های نیازمندان قطعا ثوابی چند ده برابر خواهد داشت و خداوند متعال جزا و پاداش عمل خیر را خواهد داد.

تصاویر برگرفته از وبسایت سرآشپز پاپیون