نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 6 دی 1400
ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – همانگونه که می‌دانید، دایناسورها گروهی از خزندگان مهره‌دار بر روی زمین بودند که حدود ۲۳۵ میلیون سال پیش به وجود آمدند و به عنوان گروه جانوران برتر در خشکی جولان دادند و در نهایت با وقوع رویداد انقراض، بیشتر آن‌ها به غیر از یک گروه از آن‌ها که امروزه پرندگان خوانده می‌شوند منقرض شدند.
اما چه شد که این فرمانروایان روزی از دایره هستی محو شدند به گونه ای که انگار هرگز نمونه ای از آن ها بر روی زمین نبوده است جز تنها چند تکه فسیل!!!!
با این توضیح مختصر و اولیه قصد داریم تا شما را با اطلاعاتی درباره علل انقراض دایناسورها، شرایط محیط زیست و زمان حیات آن ها بیشتر آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
زمان حیات دایناسورها
همانگونه در که ابتدای مقاله به آن اشاره شد، دایناسورها حدود ۲۳۵ میلیون سال پیش به وجود آمدند و در حدود ۱۶۰ میلیون سال نیز بر زمین حکومت کردند! دایناسورهای اولیه‌ای که در این دوره ظاهر شدند ترکیبی از چندین گونه مختلف بودند که شامل موجودات کوچک دو پا و موجوداتی بزرگتر بودند. این دایناسورها که تروپود نام دارند دارای اسکلت مشابه پرندگان بودند و بدن برخی از آن‌ها از پر پوشیده بود و ۱ تا ۲ متر طول داشتند. این نوع تروپودها شکارچی و گوشتخوار بودند.
با این توضیحات، زمان حیات دایناسورها را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد:
۱. دوره تریاس
دوره تریاس (Triassic) یا تریاسیک یا تریاسه، نخستین دوره از دوران میانه زیستی بود و با ۴۰ میلیون سال کوتاه‌‌ترین دوره در دوران میانه زیستی به شمار می‌رود. (در حدود ۱۹۹٫۶–۲۵۱ میلیون سال پیش)
۲. دوره ژوراسیک
ژوراسیک یکی از دوره های زمین شناسی در دوران میانه‌زیستی (مزوزوئیک) است. طول زمانی این دوره به ۱۹۹٫۶-۱۴۵٫۵ میلیون سال پیش برمی‌گردد و به سه دوره ژوراسیک پسین، میانی و پیشین تقسیم می‌شود. جالب است بدانید که این دوره، نام خود را از کوه‌های ژورا در آلپ گرفته است.
همچنین جالب است بدانید که اولین پرندگان در این دوره بوجود آمدند، مهره‌داران مانند ماهی‌ها و دایناسورها در این دوره فراوان بودند و اولین قورباغه‌ها مانند قورباغه‌های امروزی نیز در این دوره ظهور کردند. وجود این میزان تنوع زیستی نشان دهنده‌ی هوای معتدل در این دوره است. از لحاظ جغرافیایی نیز این دوره تغییر چندانی نسبت به دوره قبل از خود نکرد.
۳. دوره کرتاسه
این دوره بعد از تریاس و ژوراسیک سومین دوره دوران میانه زیستی بود که هفتاد میلیون سال به طول انجامید و از این لحاظ طولانی‌‌ترین دوره در میانه زیستی است. (۱۴۵٫۵ تا ۶۵ میلیون سال پیش) در دوره کرتاسه آب و هوا در سطح کره زمین گرم و معتدل بوده و گیاهان پرگل و گیاهان نهان‌دانه در سطح زمین پراکنده شده بودند.
علیرغم تاریخ تکاملی طولانی حیات دایناسورها، منشا آن‌ها هنوز مشخص نیست و به صورت معما باقی مانده است.
← جمع آوری اطلاعات درباره علل انقراض دایناسورها، شرایط محیط زیست و زمان حیات آن ها →
شرایط محیط زیست دایناسورها
اغلب اینگونه تصور می‌شود که دایناسورها بیشتر گوشت خوار بوده‌اند، اما اینگونه نبوده و بیشتر دایناسورها گیاه‌خوار بوده‌اند؛ بطوری که ۶۵ درصد دایناسورها گیاه‌خوار و تنها ۳۵ درصد آن‌ها گوشتخوار بودند.
شاید برایتان این سوال مطرح شود که آیا دایناسورها لانه سازی می‌کرده‌اند؛ در این خصوص و طی کشف لانه‌های مایاسورها (گونه‌ای از دایناسورها) در مونتانا در سال ۱۹۷۸ میلادی نشان داد که مراقبت از نوزادان در راسته پرنده‌پایان، فقط تا زمان بازشدن تخم‌ها نبوده است. شواهد دیگری نشان می‌دادند که چنین رفتاری در بعضی دایناسورهای دوره کرتاسه نیز همچون سالتاسور وجود داشت و آن‌ها همچون پنگوئن‌ها گروه‌های عظیمی برای لانه‌سازی تشکیل می‌دادند.
انقراض دایناسورها
دانشمندان، تقریبا مطمئن بودند که انقراض دایناسورها بر اثر برخورد شهاب سنگ بزرگی رخ داده است. اما برخی دیگر از زیست‌شناسان و زمین‌شناسان تصور متفاوتی داشتند؛ آن‌ها احتمال می‌دادند که شاید علل دیگری از جمله موارد زیر باعث این انقراض شده باشد:
- دهانه برخوردی شیوا در هند که باعث فعال شدن آتش فشان‌ها شده (دهانه برخوردی در ستاره‌شناسی به فرورفتگی، حفره یا گودالی در خاک اجرام آسمانی از جمله زمین، که در اثر برخورد شهاب‌سنگ پدید آمده باشد گفته می‌شود.)
- فوران‌های عظیم آتش فشانی در سطح زمین
- شاید هم فرایندی تدریجی
این‌ها نظریه‌های موازی به‌شمار می‌رفتند.
اما در نهایت بر پایه آخرین پژوهش‌ها ثابت شد که برخورد یک شهاب سنگ بسیار بزرگ با قطر حدودا پانزده کیلومتر با زمین در حدود ۶۶ میلیون سال در مکزیک در منطقه‌ای که امروزه به نام دهانه چیکسالوب نامیده می‌شود، عامل انقراض دایناسورها و تقریبا ۷۵ درصد از گونه‌های زنده روی زمین بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اثر این برخورد، آتش سوزی‌های عظیمی به گستردگی هزاران کیلومتر و انتشار میلیارد‌ها تن گوگرد در جو زمین شد. این غبار گازی جلوی رسیدن نور خورشید را گرفت و باعث منجمد شدن کره زمین و زمستانی طولانی شد؛ در نتیجه این اتفاق بخش بزرگی از پوشش گیاهی زمین از بین رفت و در نتیجه آن مرگ جانوران گیاه‌خوار و بعد از آن جانوران گوشتخوار اتفاق افتاد. اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در این خصوص داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم تا حتما مقاله هنگام برخورد شهاب سنگ با زمین چه اتفاقی می افتد؟ را نیز در ستاره مطالعه کنید.
علاوه بر این با توجه به درصد بالای اکسیژن جو زمین در دوران کرتاسه، احتمالا این برخورد بزرگ منجر به توفان‌های بزرگ آتشین، در سطح کره زمین نیز شده است که آن نیز می‌تواند علت مرگ تعداد دیگری از جانوران باشد. لازم به ذکر است که محل برخورد شهاب سنگ به زمین یعنی دهانه چیکسالوب، در اقیانوس بوده و احتمالا سونامی‌های عظیمی هم در سواحل کره زمین به وجود آورده است.
رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن در اصل آخرین انقراض بزرگی است که بر روی زمین رخ داده و به همین دلیل مورد توجه است که منجر به گوناگونی پستانداران و سرانجام پیدایش انسان شد.
سخن آخر
کلیه دلایل مطرح شده در رابطه با انقراض دایناسورها تنها در حالت فرضیه باقی مانده‌اند و هنوز هیچ کدام از فرضیه‌ها نتوانسته اند برای بشر اثبات شوند. زیرا شواهد کافی و مدون از گذشته موجود نیست با این حال ما سعی کردیم فرضیه‌های مشهور که بیشترین احتمال صحت را داشته باشند با شما در میان بگذاریم.
آنچه که بر بشر روشن و واضح است تنها یک برخورد عظیم میتوانسته اینگونه زمین را به خوابی چند هزار ساله فرو ببرد و دوران امپراطوری چند صد میلیون ساله خزندگان را به اتمام برساند. اما اینکه این برخورد دقیقا چه بوده، چه اندازه‌ای داشته و در کجای زمین رخ داده هنوز رازی سر به مهر است که برای گشودن گره آن باید تحقیقات بسیاری داشته باشیم و شواهد روشن تری به دست آوریم. بنابرابن کلیه این مراحل باید قبل از برخوردی دیگر انجام شود، قبل از آنکه حیات کنونی زمین نیست و نابود شود!
رویا رضائی
من میخوام اطلاع کامل درباره انقراض دایناسور ها بفهمم