معنی شعر یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – شعر یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور، غزل شماره ۲۵۵ حافظ است که حافظ آن را در ایام پر از تشویش زندگی خود سروده است. همانطور که در بیت پایانی این غزل نیز مشاهده می‌شود، حافظ به قران علاقه زیادی داشته و چون قرآن را از بر داشت، “حافظ” تلخص گرفت. در ادامه این مطلب به بررسی معنی این شعر یعنی معنی شعر یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور و بررسی آرایه های ادبی و نکات دستوری آن خواهیم پرداخت.

 

معنی شعر یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور

یوسف گم گشته باز آید به کنعان غم مخور
کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور

معنی بیت: همانطور که یوسف گم گشته به کنعان و سرزمین خود بازگشت و اندوه و ناراحتی برطرف شد و آن خانه پر از حزن و ناراحتی به گلستان تبدیل شد، حال تو نیز روزی خوب می‌شود؛ پس نگران نباش که غم‌های تو نیز روزی به پایان می‌رسد.

معنی کلمات:

• کنعان: سرزمین فلسطین امروزی
• کلبه‌ی احزان: کلبه‌ای که حضرت یعقوب در آن و در فراق یوسف گم گشته ساخت و غم هجران پسر را در آن نیکو داشت تا به افسانه‌ای تبدیل شد
• احزان: جمع حُزن، اندوه ها

آرایه های ادبی:

• تلمیح: اشاره کلی بیت به داستان حضرت یوسف (ع) و حضرت یعقوب (ع) در قرآن کریم
• تضمین: حافظ مصراع دوم بیت اول را از شمس الدین محمد (قرن هفتم) صاحب دیوان جوینی تضمین کرده است.
• تضاد: تضاد میان کلبه‌ی احزان و گلستان
• تناسب: تناسب میان یوسف، گم گشته و کنعان

 

∼✂∼✂∼✂∼

 

ای دل غمدیده، حالت بِه شود، دل بد مکن
وین سر شوریده باز آید به سامان، غم مخور

معنی بیت: ای دل غمگین من ناراحت نباش و غصه نخور، و بدان که و حال و روزت بهتر می‌شود و این آشفتگی و پریشان حالی تو دوباره آرام و قرار پیدا می‌کند.

معنی کلمات:

• بِه در بیت مصرع اول: بهتر، خوب و نیکو
• سرِ شوریده: سرپرمشغله، سری که غم و تشویش زیادی دارد.

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس میان به و بد در مصرع اول و بین به، به در مصرع اول و دوم
• کنایه: دل بد مکن کنایه از “غصه نخوردن” و “ناراحت نبودن” است
• سامان: آرام و قرار، نظم و انضباط

نکات دستوری:

قافیه: سامان

 

∼✂∼✂∼✂∼

 

دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت
دائما یکسان نباشد حال دوران، غم مخور

معنی بیت: ای دل بدان که اگر روزگار به میل و مراد ما نیست، همیشه اینطور باقی نمی‌ماند و روزگار و ایام بگونه‌ای می‌چرخد و روزگاری از راه می‌رسد که زندگی به مراد دل ما باشد.

معنی کلمات:

• دور گردون: گردش آسمان، گردش روزگار
• گر: مخفف کلمه “اگر”
• دو روزی: مدت کوتاهی، اندکی
• مراد: مقصود، هدف
• دائماً: همواره

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس میان “گر و بر”، “دور و دو” و “گر دو و گردون”
• واج آرایی: تکرار صدای “د”

نکات دستوری:

• قافیه: دوران
• قید: دائما قید است

 

 

هان مشو نومید! چون واقف نِه ‌ای از سّر غیب
باشد اندر پرده، بازی‌های پنهان، غم مخور

معنی بیت: ای دل مبادا ناامید شوی ،چرا که به رازهای خداوند آگاه نیستی، زیرا اتفاقاتی در زندگی رخ می‌دهد که ما از آن بی‌خبر هستیم و خداوند به آن آگاه است و آن اتفاقات به نفع ما هستند.

معنی کلمات:

• هان: آگاه باش
• نومید: نا امید، مأیوس
• نه ای: نیستی، فعل منفی (اسنادی)
• واقف: آگاه، باخبر
• سرّ غیب: قضای الهی، سرنوشت و مقّدر
• اندر پرده: در پرده‌ی غیب، پرده‌ی اسرار الهی
• بازی‌های پنهان: اتفاقاتی که برای ما خواهد افتاد، پیش آمدهای آینده

آرایه های ادبی:

تناسب: تناسب میان سرّ غیب و بازی‌های پنهان

نکات دستوری:

• قافیه: پنهان
• شبه جمله: هان شبه جمله است.

 

∼✂∼✂∼✂∼

 

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی بر کَند
چون تو را نوح است کشتیبان، ز توفان، غم مخور

معنی بیت: ای دل اگر نابودی همانند سیلی زندگی تو را برد و نابود کرد، هرگز غصه نخور، چرا که تو پشتیبانی مانند نوح داری؛ پس از این توفان و آشفتگی ناراحت نباش و غم آن را نخور

معنی کلمات:

• کشتیبان: واژه‌ی مشتق (کشتی+ بان)
• ار: اگر
• بنیاد هستی: اساس زندگی، تمام هستی و زندگی
• چون: زمانی که، هنگامی که
• تو را نوح است کشتیبان: کشتیبان تو نوح است.

آرایه های ادبی:

• تشخیص: ای دل
• جناس: جناس میان “ار و را” و ” ای و ار” و ” ار و بر”
• مراعات نظیر: مراعت نظیر میان سیل، نوح، کشتیبان و توفان
• تضاد: نضاد میان فنا و هستی
• استعاره: فنا استعاره از گذشت عمر، زندگی مادی
• تشبیه: گذشت عمر و فنا به سیل تشبیه شده است. (فنا: رکن اول”مشبه” سیل: رکن دوم”مشبه به”)
• آرایه ی تلمیح: این بیت به داستان کشتی حضرت نوح اشاره دارد.
• واج آرایی: حروف “ن” و “ت”

نکات دستوری:

• قافیه: توفان
• برکَنَد: فعل مضارع پیشوندی (بر+ کَنَد) از مصدر کندن
• را: فکّ ِ اضافه است
• جمله: کل بیت یک جمله‌ی غیر ساده‌ی مرکب است.
• جمله ی هسته: ز توفان غم مخور
• جمله ی وابسته (۱): ار سیل فنا بنیاد هستی برکَنَد.
• جمله ی وابسته‌ی (۲):  چون تورا نوح است کشتیبان
• شبه جمله: ای دل

 

∼✂∼✂∼✂∼

 

در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم
سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان، غم مخور

معنی بیت: در بیابان اگر به شوق و اشتیاقِ رسیدن و دیدن کعبه قدم بر می‌داری و راه می‌روی (در حرکتی)، اگر حتی خارهای بیابان نیز پای تو را آزار می‌دهد، ناامید مشو و غم نخور؛ چراکه برای رسیدن به کعبه باید سختی‌ها را تحمل کرد.

معنی کلمات:

• شوق: میل، اشتیاق
• مغیلان: مخفف امِّ غیلان (مادر غول)، درختچه‌ای است با خارهای بی شمار که از صمغ آن استفاده می‌کنند.
• سرزنش: ملامت

آرایه های ادبی:

• مراعات نظیر: مراعات نظیر میان بیابان و خار مغیلان
• استعاره: خار مغیلان استعاره از پیش‌آمدهای راه، حوادث زندگی و مشکلاتی که در راه رسیدن به مقصود باید تحمل کرد.
• آرایه‌ی تشخیص: جان بخشی به خار بیابان و توانایی آن برای سرزنش کردن رهرو

نکات دستوری:

قافیه: مغیلان

 

∼✂∼✂∼✂∼

 

گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید
هیچ راهی نیست کان را نیست پایان، غم مخور

معنی بیت: اگر چه مقصد و هدف نهایی بسیار دور است و راه بسیار خطرناک می‌نماید، اما غصه نخور چرا که هیچ راهی نیست که پایانی نداشته باشد.

معنی کلمات:

• منزل: مقام و مرتبه‌ی عارف
• مقصد: هدف
• بس: بسیار (قید)
• بعید: دور
• کان: که آن

نکات دستوری:

• قافیه: پایان
• هیچ: قید است

نکته: این بیت با بیت زیبای “غواص اگر اندیشه کند کام نهنگ/ هرگز نکند در گرانمایه به چنگ” از سعدی ارتباط معنایی دارد

 

∼✂∼✂∼✂∼

 

حافظا! در کنج فقر و خلوت شب‌های تار
تا بود وِردت دعا و درسِ قرآن، غم مخور

معنی بیت: ای حافظ، تا زمانی که در شب‌های تاریک وخلوت نشینی‌های خود دعا و قرآن می‌خوانی، غم روزگار را نخور و ناراحت نباش.

معنی کلمات:

• شب‌های تار: شب‌های تاریک
• خلوت: خلوت نشینی، تنهایی
• کنج: گوشه
• ورد: ذکر، دعای زیر لب
• وردَت: وردِ تو، به معنای دعا، ذکر و نیایش تو

نکات دستوری:

• قافیه: قرآن
• حافظا شبه جمله است
• حافظا: الف حرف ندا است
• شب‌های تاریک:‌ موصوف و صفت
• وِردت (وردِ تو): مضاف و مضاف الیه