معنی شعر مهر و وفا (درس ششم فارسی دهم) با آرایه های ادبی

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – یکی از زیباترین و لطیف ترین اشعار عاشقانه حافظ، غزلی است که با نام «مهر و وفا» در کتاب فارسی دهم آورده شده است. در این مطلب معنی شعر مهر و وفا را همراه با بررسی کامل قلمرو زبانی و قلمرو ادبی آن می‌خوانید. 

• قالب: غزل
• وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (رشته انسانی)
• نوع ادبی: ادبیات غنایی (عاشقانه)

 

معنی شعر مهر و وفا

۱.

هر آن که جانب اهل وفا نگه دارد
خداش در همه حال از بلا نگه دارد

آدمی که به وفاداران متعهد است و خیانت نمی کند، خداوند نیز او را همیشه از گرفتاری‌ها حفظ می‌کند.

معنی واژگان:‌ اهل وفا: باوفایان، وفاداران / خداش: خدا او را، جهش ضمیر / بلا: گرفتاری

آرایه های ادبی: جانب کسی را نگه داشتن: کنایه از پشتیبانی کردن، وفادار بودن / هر، در: جناس / واج آرایی «ا» / نگه دارد: ردیف

 

← معنی شعر مهر و وفا →

۲.

حدیث دوست نگویم مگر به حضرت دوست
که آشنا سخن آشنا نگه دارد

درباره دوست (یار) فقط با خود دوست صحبت می کنم؛ زیرا فقط دوست محرم راز دوستش است.

معنی واژگان:‌ حدیث: ماجرا، روایت، سخن / مگر: جز / حضرت: جناب / که: زیرا / «آشنا»ی نخست به معنای معشوق، دلبر؛/ «آشنا»ی دوم: عاشق

آرایه های ادبی: مصراع «حدیث دوست نگویم مگر به حضرت دوست» تضمین از شعر سعدی / دوست، آشنا: واژه آرایی

 

۳.

دلا معاش چنان کن که گر بلغزد پای
فرشته‌ات به دو دست دعا نگه دارد

ای دل، طوری زندگی کن که اگر دچار لغزش و خطا شدی، فرشتۀ نگهبان تو،‌ با دعا کردن در حق تو، از تو محافظت کند و نگذارد سقوط کنی.

معنی واژگان:‌ معاش: زندگانی کردن / الف در دلا: الف حرف ندا – دل: منادا / فرشته ات: فرشته تو را، جهش ضمیر

آرایه های ادبی: دلا: ای دل، تشخیص / دل: مجاز از انسان / بلغزد پای: کنایه از خطا کند، دچار کژروی شود / دل، پا، دست: تناسب / واج آرایی: «د»  / با دو دست دعا نگه دارد: ایهام ۱) با دعا کردن تو را حفظ کند ۲) با دو دست تو را نگه دارد و نگذارد سقوط کنی

 

۴.

گرت هواست که معشوق نگسلد پیمان
نگاه دار سرِ رشته تا نگه دارد

اگر می‌خواهی که معشوق عهد و پیمانش را با تو نشکند، تو نیز در حق او وفادار باش تا او نیز با تو وفاداری کند.

معنی واژگان:‌گرت: اگر تو را، جهش ضمیر / هوا: میل و آرزو / نگسلد: نشکند، پاره کردن (بن ماضی: گسست، بن مضارع: گسل) / رشته: ریسمان/

آرایه های ادبی: هوا: استعاره از میل و خواسته / سر رشته را نگه داشتن: کنایه از وفاداری کردن / گر، سر: جناس / واج آرایی: «گ»، «ر»

 

← معنی شعر مهر و وفا →

۵.

صبا بر آن سر زلف ار دل مرا بینی
ز روی لطف بگویش که جا نگه دارد

ای باد صبا، اگر دل مرا اسیر زلف یار دیدی، لطفاً با ملایمت و نرمی به یارم بگو که جایگاه من عاشق را حفظ کند و نسبت به من بی مهر نباشد.

معنی واژگان:‌ صبا: بادی که از شمال شرقی می‌وزد، باد بهاری، ای صبا، منادا (= ای باد صبا) /  صبا و سبا (نام یک شهر): هم آوا / زلف: موی بلند جلوی سر/ ار: اگر/ از روی: به خاطر، همراه با / لطف: ملایمت و نرمی و مهربانی

آرایه های ادبی: ای صبا: تشخیص (باد صبا در ادبیات فارسی، نقش پیام رسان میان عاشق و معشوق را دارد) / سر و زلف و دل و روی: تناسب / سر: ایهام تناسب ۱) نوک ۲) کله (در معنای دوم با زلف و روی تناسب دارد) / دل در سر زلف بودن: کنایه از عاشق زلف یار بودن / روی: ایهام تناسب، ۱) به خاطر ۲) چهره (در معنای دوم با زلف و سر تناسب دارد) / جا نگه دارد: کنایه از وفادار باشد، حق دوستی را ادا کند / واج آرایی: «ر»

 

۶.

چو گفتمش که دلم را نگاه دار چه گفت؟
ز دست بنده چه خیزد؟ خدا نگه دارد

هنگامی که به یارم گفتم دلم را نگه دار (عشقم را زیر پا نگذار و دلم را نشکن) چه پاسخی داد؟ او گفت: از دست بنده کاری برنمی‌آید. خدا آن را نگه دارد.

معنی واژگان:‌ چو: هنگامی که / مرجع ضمیر ش در گفتمش: دلبر است / خیزد: بلند می‌شود = بر می‌آید (بن ماضی: خاست ؛ بن مضارع:‌ خیز)

آرایه های ادبی: دلم را نگاه دار: کنایه از وفادار باش، دلم را نشکن/ دست: مجاز از توان و نیرو / خاستن: بلند شدن / ز دست بنده چه خیزد: پرسش انکاری/ خدا نگه دارد: تلمیح به آیه «توکلّتُ علی الله» / دست، دل: تناسب

 

← معنی شعر مهر و وفا →

۷.

سر و زر و دل و جانم فدای آن یاری
که حق صحبت مهر و وفا نگه دارد

جان و دارایی و احساس و همه هستی ام فدای آن یاری که حق دوستی را ادا کند و نسبت به من وفادار باشد.

معنی واژگان:‌ زر: طلا / یار: دلبر / مهر: عشق، مهربانی 

آرایه های ادبی: سر: مجاز از جان / زر: مجاز از دارایی / دل: مجاز از عشق و احساس / سر و زر و دل و جانم: مجاز از همه هستی ام / سر، زر: جناس / سر، دل، جان: تناسب / مهر و وفا: ایهام تناسب ۱) محبت و وفاداری ۲) مهر و وفا نام دو دلداده در داستان‌های عاشقانه / حق صحبت نگه داشتن: کنایه از وفادار بودن

 

۸.

غبار راهگذارت کجاست تا حافظ
به یادگار نسیم صبا نگه دارد

گرد و خاک راهی که از آن می گذری کجاست تا حافظ آن را به عنوان یادگاری از باد صبا نگه دارد.

معنی واژگان:‌ راهگذار: رهگذر، محل عبور / حافظ: تخلّص، نام هنری

آرایه های ادبی: غبار راه را به یادگار نگه داشتن: کنایه از شدت ارزشمندی یار / واج آرایی: «ا»، «ر»