چه حادثه ای باعث شد روز ۱۳ آبان را روز دانش آموز بنامند؟

سیزدهمین روز از ماه آبان در تقویم شمسی به نام روز دانش آموز نامگذاری شده است. قشر بزرگی از جامعه که آینده سازان مملکت خواهند بود و در سال‌های نه چندان دور زمام امور را در دست خواهند گرفت. اما چرا ۱۳ آبان را به نام روز دانش آموز نامگذاری کرده‌اند؟

 

 

چه حادثه ای باعث شد روز ۱۳ آبان را روز دانش آموز بنامند؟

علت نامگذاری این روز، واقعه کشتار جمعی دانش‌آموزان تهرانی می‌باشد که به نشانه اعتراض به حکومت پهلوی در صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ در محوطه دانشگاه تهران جمع شده بودند. به منظور گرامی‌داشت این روز، ۱۳ آبان در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانش‌آموز نامگذاری شده است.

دوشنبه ۱۶ بهمن ۱۳۵۷ جمعی از دانش آموزان مدارس پایتخت طی بیانیه‌ای اعلام کردند که ما دانش آموزان ایرانی روز شنبه سیزدهم آبان ۱۳۵۷ را به عنوان روز دانش آموز اعلام نموده و قصد داریم هر ساله با یاد شهیدان جنبش دانش آموزی در این روز بر وحدت و یکپارچگی خود بیفزاییم. به منظور گرامی‌داشت این روز، ۱۳ آبان در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانش‌آموز نامگذاری شده‌است.

 

وقایع روز ۱۳ آبان دانشگاه تهران

لحظه به لحظه با وقایع سیزده آبان:

آنچه در روز ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷ در دانشگاه تهران رخ داد را تاریخ فراموش نخواهد کرد. روزی که به گفته آنابل سربرنی استاد و پژوهشگر دانشگاه سواس لندن، این حادثه را حمام خون توصیف می‌کند. دانشگاه تهران که از مدتی پیش به محل گردهمایی دانشجویان مخالف رژیم تبدیل شده بود، در این روز شاهد یکی از گسترده‌ترین تجمعات دانشجویان بود. عده‌ای شعار می‌دادند، گروهی بحث و تبادل نظر می‌کردند و برخی نیز سخنرانی کرده یا اعلامیه می‌خواندند.

صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷، دانش‌آموزان در حالی که مدارس را تعطیل کرده بودند، به سمت دانشگاه تهران حرکت کردند تا مانند همه اقشار مردم ایران در ایفای نقش عمل کنند و صدای اعتراض خود را به گوش همگان برسانند.

آنها در سر راه خود دیگر دبیرستان‌ها را نیز تعطیل کردند. با افزایش جمعیت دانش‌آموزان، سربازان ارتش وارد عمل شدند و با شلیک تیر هوایی و انفجار گاز اشک‌آور به مقابله با دانش‌آموزان پرداختند و آنها را متفرق کردند. با شدت یافتن درگیری بین سربازان و دانش‌آموزان شعارهای «مرگ بر شاه» و «معلم به پا خیز محصلت کشته شد» از هر گوشه خیابان، به پا خاست. 

 

 

در مسیر حرکت دانش‌آموزان به سوی دانشگاه، مردم نیز با آن‌ها همراه شدند و پس از ورود به دانشگاه به تجمع دانشجویان پیوستند. دانشجویان سپس به مسجد دانشگاه رفتند و از طریق بلندگوی مسجد، شعار‌های تندی علیه رژیم سر دادند.

آن‌ها که قصد داشتند از دانشگاه تا خانه آیت‌الله سید محمود طالقانی ـ که به تازگی از زندان آزاد شده بود ـ تظاهرات کنند، هنگام خروج از دانشگاه با مأموران حکومت نظامی روبه‌رو شدند. صدای تیراندازی و انفجار گاز اشک‌آور، جمعیت را پراکنده کرد. عده‌ای به داخل دانشگاه بازگشتند و با بستن در‌های دانشگاه به شدت شعار می‌دادند. عده‌ای دیگر که در بیرون از دانشگاه مانده بودند به خیابان‌های اطراف رفتند.

دانشجویان به سمت دانشکده پزشکی در حرکت بودند که نظامیان وارد محوطه دانشگاه شده دوباره شروع به تیراندازی و انفجار گاز اشک‌آور کردند. دانش‌آموزان و دانشجویان برای خنثی کردن اثرات گاز اشک‌آور، شاخه‌های درختان را شکسته آتش زدند.

با خروج مأموران از محوطه دانشگاه، مجروحین به بیمارستان‌های اطراف دانشگاه منتقل شدند و فریاد «الله اکبر» دانش‌آموزان و دانشجویان شدت یافت. گروه دیگری از تظاهرکنندگان که در خیابان‌های اطراف دانشگاه پراکنده بودند با روشن کردن آتش و حرکت به سمت خیابان‌های آناتول فرانس (قدس فعلی) و بزرگمهر، شیشه‌های ساختمان نشریات حزب رستاخیز و نگهبانی برق دانشگاه را شکستند و اثاثیه آن‌ها را بیرون ریختند.

در خیابان تخت‌جمشید (طالقانی فعلی) نیز بانک صنایع و معادن مورد حمله تظاهرکنندگان قرار گرفت. ساعاتی بعد، تظاهرات اطراف دانشگاه به سطح شهر و دیگر خیابان‌ها کشیده شد. تظاهرکنندگان با در دست داشتن پلاکارد‌هایی نظیر «دانشگاه شهید داد» و با اعلام شهادت ۵۶ نفر در دانشگاه، واقعه امروز را به اطلاع مردم رساندند.

 

 

درباره تعداد شهدا و مجروحان حادثه ۱۳ آبان مقامات فرمانداری نظامی تهران اعلام کردند که برخلاف شایعات منتشره هیچ‌کس کشته نشده تنها سه نفر مجروح شده‌اند. دکتر عبدالله شیبانی، رئیس وقت دانشگاه تهران نیز اظهار داشت که درگیری‌های امروز تنها چهارده مجروح به جای گذاشته است.

روزنامه کیهان به نقل از رادیو ایران، نوشت که تا ساعت ۱۲ شب، دوازده نفر از مجروحانی که در بیمارستان پهلوی منتقل شده بودند درگذشته‌اند و حال دو نفر دیگر از آن‌ها وخیم است. اما بنا به آمار بنیاد شهید انقلاب اسلامی در میان شهدای انقلاب تنها نام دو نفر به نام‌های مصطفی حاجی و سید مهدی سید فاطمی ذکر شده که تاریخ شهادتشان ۱۳ آبان ۱۳۵۷ است.

آنچه که موجب بازتاب واقعه ۱۳ آبان در جامعه شد، پخش فیلم درگیری‌های این روز از تلویزیون بود. کارکنان سازمان رادیو و تلویزیون در اقدامی بی‌سابقه، فیلم وقایع امروز دانشگاه را در بخش خبری ساعت ۳۰/۲۱ به نمایش گذاشتند. در این فیلم که صدای تیراندازی، انفجار گاز اشک‌آور و شعار‌های تظاهرکنندگان ضبط شده بود، صحنه تیر خوردن یکی از دانشجویان، هر بیننده‌ای را متأثر ساخت.

 

وقایع ۱۴ آبان ۱۳۵۷

فردای آن روز تعدادی از ساختمان‌های دولتی، تأسیسات و اتوبوس‌های شرکت واحد به آتش کشیده شد که گفته می‌شود بسیاری از این رخداد‌ها توسط عمال حکومت وقت و به منظور زمینه‌سازی برای روی کار آوردن دولت جدید صورت گرفته بود.

در پی این واقعه وزیر علوم و آموزش عالی، دکتر ابوالفضل قاضی، استعفا کرد. کابینه شریف امامی با عنوان دولت آشتی ملی که در اولین ماه زمامداری خود، کشتار ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ را به پا کرده بود، با واقعه خونین ۱۳ آبان مجبور به استعفا شد و جای خود را به دولت نظامی غلامرضا ازهاری داد. شاه نیز در پیامی ترحم‌برانگیز که در ۱۵ آبان از تلویزیون پخش شد، بابت خطا‌های گذشته از ملت عذر خواست و متعهد شد که در رفع خرابی‌ها و مفاسد سیاسی و اقتصادی بکوشد. او گفت: «من صدای انقلاب شما ملت ایران را شنیدم.»

 

 

امام خمینی در ۱۴ آبان طی پیامی به ملت ایران واقعه دانشگاه را محکوم کرد و شاه را مسئول تمام خرابی‌ها و خیانت‌ها دانست. ایشان ضمن دعوت از مردم به صبر فرمود: «من از این راه دور چشم امید به شما دوخته‌ام و آنچه که در قدت دارم در خدمت به شما که به حق است، نثار می‌کنم و صدای آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانیان می‌رسانم.»

 

برخی از شهدای حادثه ۱۳ آبان

دانش آموز شهید ایرج استاد حسین، دانش آموز شهید منوچهر شجاعی، شهید محمد علی بیات، شهید مصطفی حاجیان، شهید علی اصغر مطلب نیا و … این‌ها فقط تعدادی از شهدای گرانقدر ۱۳ آبان ۱۳۵۷ تهران در قطعه ۱۷ گلزار شهدای بهشت زهرا (س) هستند که می‌توان مزار آن‌ها را زیارت کرد، شهید ایرج استاد حسین فقط ۱۲ سال و شهید منوچهر شجاعی ۱۶ سال داشت.

امیدواریم بتوانیم با نگارش شعر روز دانش آموز یا متن برای روز دانش آموز راه و یاد شهدای دانش آموز در انقلاب ۵۷ را گرامی بداریم. شهدایی که آن روزها برای سرافرازی و آزادی ایران دست از جان کشیدند.