معنی شعر علی ای همای رحمت و و آرایه های آن

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – شعر علی ای همای رحمت یکی از سروده‌های زیبای سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار در وصف حضرت علی (ع) است. در ادامه این مطلب ابتدا معنی شعر همای رحمت را به همراه آرایه‌های ادبی آن خواهید خواند و در ادامه با داستان سرودن این شعر آشنا خواهید شد.

 

 

معنی شعر علی ای همای رحمت به همراه معنی کلمات و آرایه های ادبی

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را
که به ماسوا فکندی همه سایه هما را

معنی بیت: ای علی جان، ای پرنده‌ی سعادت و مهربانی، تو چه نشانه‌ای از خداوند هستی که بر همه‌ی مخلوقات در جهان سایه انداخته‌ای و باعث خوشبختی و سعادت آن‌ها شده‌ای

معنی کلمات:

• هما: نماد سعادت، مرغ سعادت، پرنده‌ای از راسته شکاریان که در قدیم آن را موجب سعادت می‌دانستند. در زبان پهلوی به معنی فرخنده است و به همین دلیل نماد سعادت به شمار می‌آید.
• آیت: نشانه
• که: زیرا که
• ماسوا: مخفف ما سوی الله به معنای همه چيز به غير از خدا، همه‌ی مخلوقات و کائنات

آرایه های ادبی:

• اضافه تشبیهی: همای رحمت (رحمت و بخشش خدا به این پرنده تشبیه شده است)
• تلمیح: مصراع دوم تلميح به اين داستان دارد كه هرگاه پادشاهی جانشينی نداشت هما را به پرواز درمی‌آورند تا ببینند این پرنده بر سر چه کسی فرود می‌آید و آنگاه او را به پادشاهی انتخاب می‌کردند.

 

★★★
← معنی شعر علی ای همای رحمت →

 

دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

معنی بیت: ای دل اگر می‌خواهی خدا را بشناسی به صورت علی (ع) نگاه کن، زیرا به خدا قسم می‌خورم که من  خدا را با وجود امام علی (ع) شناختم.

معنی کلمات:

در رخ كسی ديدن: به چيزی توجه كردن

آرایه های ادبی:

تشخیص: دل اگر خدا شناسی

 

★★★

 

برو ای گدای مسکین در خانه علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را

معنی بیت: ای گدای بیچاره! برو و در خانه‌ی علی (ع) را بزن، چرا که او از روی جوانمردی و بخشش انگشتر پادشاهی خودش را هم به گدا می‌بخشد.

معنی کلمات:

• نگين پادشاهی: مقصود بخشش فراوان
• کرم: لطف و بخشش

آرایه های ادبی:

• مجاز: نگین مجاز از انگشتر
• کنایه: در خانه ی کسی را زدن کنایه از کمک خواستن از کسی و متوسل شدن به او است.
• تلمیح: اشاره به ماجرای بخشیدن انگشتر به سائل در نماز به وسیله‌ی حضرت علی در آیه ۵۵ سوره مائده «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»

 

★★★
← معنی شعر علی ای همای رحمت →

 

به جز از علی که گوید به پسر که قاتل من
چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا؟

معنی بیت: به جز علی (ع) چه کسی هست که به پسرش بگوید و سفارش کند که وقتی قاتل من اسیر و در بند تو است، با او مدارا کن و با او به ملایمت رفتار کن.

معنی کلمات:

مدارا: به مهربانی رفتار کردن

آرایه های ادبی:

• تلمیح: اشاره به داستان ضربت خوردن حضرت علی (ع) به دست ابن ملجم مرادی و سفارش علی (ع) به فرزندشان، امام حسن (ع) برای به نرمی رفتار کردن با ابن ملجم
• استفهام انکاری: به جز از علی که گوید به پسر که قاتل من
• واژه آرایی: اسیر

 

★★★

 

به جز از علی که آرد پسری ابوالعجائب
که علم کند به عالم شهدای کربلا را؟

معنی بیت: به جز علی (ع) چه کسی هست که بتواند پسری چنین شگفت انگیز بیاورد که شهیدان کربلا را در جهان مطرح و مشهور کند.

معنی کلمات:

• ابوالعجایب: صاحب شگفتی‌ها، کسی که کارهای شگفت انگیز می‌کند
• علم كردن: برپا کردن

آرایه های ادبی:

• تلمیح: اشاره به حادثه کربلا
• استفهام انکاری: به جز از علی که آرد پسری ابوالعجائب
• کنایه: علم کردن کنایه از مشهوركردن، به نام و شهرت رسانیدن، در معرض ديد همگان قرار دادن
• جناس: عَلم و عالم دارای جناس ناقص افزايشی

 

★★★
← معنی شعر علی ای همای رحمت →

 

چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان
چو علی که می‌تواند که بسر برد وفا را؟

معنی بیت: در میان عاشقان چه کسی همچون امام علی (ع) وجود دارد که وقتی با خداوند عهد و پيمان ببندد، پيمانش را به پايان برساند

معنی کلمات:

پاک بازان: کسانی که جان و هستی خود را برای خداوند یا معشوق خود ، فدا کنند. (عاشقان واقعی)

آرایه های ادبی:

• تلمیح: اشاره به داستان شب هجرت پیامبر (ص) که حضرت علی (ع) به جای ایشان در رختخواب پیامبر خوابیدند و اوج وفای به عهد خود را نمایان ساختند.
• استفهام انکاری: چو علی که می‌تواند که بسر برد وفا را؟
• استعاره: دوست استعاره از خداوند و حضرت پیامبر

 

★★★

 

نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت
متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را؟

معنی بیت: نه می‌توانم حضرت علی (ع) را خدا بنامم و نه او را همچون یک انسان عادی قلمداد کنم، در شگفتم كه پادشاه سرزمين جوان مردی را چه می‌توان نامید!

معنی کلمات:

شَه ملک لافتی: شاه سرزمين فتح نشدنی

آرایه های ادبی:

• تلمیح: اشاره به داستان غزوه ی احد که  خبری درباره بزرگواری و دلاوری امیرمؤمنان در فضای آسمان پیچیده شده بود (لا فَتی الّا علی، لا سَیف الّا ذوالفقار)
• مبالغه شاعرانه: عجز شاعر در توصیف حضرت علی

 

★★★
← معنی شعر علی ای همای رحمت →

 

چه زنم چو نای هر دم ز نوای شوق او دم
که لسان غیب خوش‌تر بنوازد این نوا را

معنی بیت: چرا بايد مانند نی همواره از شوق حضرت علی (ع) سخن بگويم؟ چرا كه حافظ بهتر از من اين آواز را خوانده است

معنی کلمات:

• دم: “دم” اول در مصراع اول به معنای لحظه و “دم” دوم به معنای نَفَس است
• نوای شوق: صدایی که از سر شوق و علاقه برمی‌آید
• نوا: صدا
• لسان غیب: لقب حافظ شیرازی

آرایه های ادبی:

• جناس تام: جناس تام میان دو کلمه “دم” در مصراع اول
• کنایه: دم زدن کنایه از سخن گفتن
• مراعات نظیر: مراعات نظیر میان نای، دم (دوم)، بنوازد، نوا
• تشبیه: شاعر خود را به نای تشبیه کرده است

 

★★★

 

«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی
به پیام آشنایی بنوازد آشنا را»

معنی بیت: تمام شب را به این اميد به سر می‌برم كه نسيم صبح با پيامی از حضرت علی (ع) من را مورد نوازش قرار دهد

معنی کلمات:

• پیام آشنا: پیام آشنا در شعر شهریار به معنای پیام عشق و محبت آمیز امام علی (ع) از جانب خداوند است و در شعر حافظ به معنای خداوند است.
• آشنا: “…آشنا را” آشنا در این قسمت به معنای عاشق است.

آرایه های ادبی:

• تشخیص: نسیم صبحگاهی به پیام آشنایی بنوازد این نوا را
• تضمین: اشاره به شعر حافظ
• آرایه‌ی تکرار: آشنا

 

★★★
← معنی شعر علی ای همای رحمت →

 

ز نوای مرغِ یا حق بشنو که در دل شب
غم دل به دوست گفتن چه خوش است شهریارا

معنی بیت: ای شهريار از آواز مرغ حق در ميان شب بشنو كه می‌گويد درد و دل خود را در ميان شب به دوست گفتن خوش و دلپذير است.

معنی کلمات:

مرغ يا حق: پرنده‌ای که هنگام آواز خواندن، گویی کلمه‌ی «حق» را تکرار می‌کند.

آرایه های ادبی:

• استعاره: مرغ یا حق استعاره از عارفان و شب نشینان و دوست استعاره از خداوند است.
• اضافه استعاری: دل شب
• تخلص: اشاره نام شاعر در مصرع آخر

 

بیشتر بخوانید:

• مجموعه عکس نوشته اشعار شهریار
• مجموعه ای از بهترین شعر عاشقانه شهریار
• گزیده‌‌ای از بهترین اشعار شهریار به زبان ترکی

 

ماجرای شعر معروف شهریار درباره حضرت علی (ع)

آیت الله العظمی مرعشی نجفی فرمودند شبی توسلی پیدا کردم تا یکی از اولیای خدا را در خواب ببینم. آن شب در عالم خواب دیدم که در زاویه مسجد کوفه نشسته‌ام و وجود مبارک مولا امیرالمومنین (علیه السلام) با جمعی حضور دارند .حضرت فرمودند: شاعران اهل بیت را بیاورید. دیدم چند تن از شاعران عرب را آوردند. فرمودند: شاعران فارسی زبان را نیز بیاورید. آن گاه محتشم و جند تن از شاعران فارسی زبان آمدند. فرمودند: شهریار ما کجاست؟ شهریار آمد. حضرت خطاب به شهریار فرمودند: شعرت را بخوان!

شهریار این شعر را خواند:

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را
که به ماسوا فکندی همه سایه‌ی هما را

….

آیت الله العظمی مرعشی نجفی فرمودند: وقتی شعر شهریار تمام شد از خواب بیدار شدم چون من شهریار را ندیده بودم. فردای آن روز پرسیدم که شهریار شاعر کیست؟ گفتند: شاعری است که در تبریز زندگی می‌کند. گفتم: از جانب من او را دعوت کنید که به قم نزد من بیاید. چند روز بعد شهریار آمد. دیدم همان کسی است که من او را در خواب در حضور حضرت امیر (ع) دیده‌ام.

از او پرسیدم: این شعر «علی ای همای رحمت» را کی ساخته‌ای؟ شهریار با حالت تعجب از من سوال کرد که شما از کجا خبر دارید که من این شعر را ساخته‌ام؟ چون من نه این شعر را به کسی داده‌ام و نه درباره آن با کسی صحبت کرده‌ام. مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی به شهریار می‌فرمایند: چند شب قبل من خواب دیدم که در مسجد کوفه هستم و حضرت امیرالمومنین (ع) تشریف دارند. حضرت شاعران اهل بیت را احضار فرمودند: ابتدا شاعران عرب آمدند. سپس فرمودند: شاعران فارسی زبان را بگویید بیایند. آنها نیز آمدند. بعد فرمودند شهریار ما کجاست؟ شهریار را بیاورید! و شما هم آمدید. آن گاه حضرت فرمودند: شهریار شعرت را بخوان! و شما شعری که مطلع آن را به یاد دارم خواندید.

شهریار فوق العاده منقلب می‌شود و می‌گوید: من فلان شب این شعر را ساخته‌ام و همان طور که قبلا عرض کردم تا کنون کسی را در جریان سرودن این شعر قرار نداده‌ام.

آیت الله مرعشی نجفی فرمودند: وقتی شهریار تاریخ و ساعت سرودن شعر را گفت، معلوم شد مقارن ساعتی که شهریار آخرین مصرع شعر خود را تمام کرده، من آن خواب را دیده‌ام. ایشان چندین بار به دنبال نقل این خواب فرمودند: یقینا در سرودن این غزل به شهریار الهام شده که توانسته است چنین غزلی به این مضامین عالی بسراید. البته خودش هم از فرزندان فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است و خوشا به حال شهریار که مورد توجه و عنایت جدش قرار گرفته است.

 

متن کامل شعر علی ای همای رحمت

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را
که به ماسوا فکندی همه سایه هما را

دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند
چو علی گرفته باشد سر چشمه بقا را

مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ
به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را

برو ای گدای مسکین در خانه علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را

بجز از علی که گوید به پسر که قاتل من
چو اسیر تست اکنون به اسیر کن مدارا

بجز از علی که آرد پسری ابوالعجائب
که علم کند به عالم شهدای کربلا را

چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان
چو علی که میتواند که بسر برد وفا را

نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت
متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را

بدو چشم خون فشانم هله ای نسیم رحمت
که ز کوی او غباری به من آر توتیا را

به امید آن که شاید برسد به خاک پایت
چه پیامها سپردم همه سوز دل صبا را

چو تویی قضای گردان به دعای مستمندان
که ز جان ما بگردان ره آفت قضا را

چه زنم چونای هردم ز نوای شوق او دم
که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را

«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی
به پیام آشنائی بنوازد آشنا را»

ز نوای مرغ یا حق بشنو که در دل شب
غم دل به دوست گفتن چه خوشست شهریارا