بررسی معنی شعر کار و شایستگی و مثل آینه

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – بسیاری از اشعار نظامی گنجوی از شاعران کهن و اشعار پروین اعتصامی از شاعران معاصر با درون مایه پند و اندرز برای جوانان سروده شده اند. اشعاری که می‌توانیم آن‌ها را سر لوحه زندگی قرار دهیم و از تک تک ابیاتش پند بگیریم. ترکیب مثل آیینه، کار و شایستگی یکی از بهترین اشعار برای پندگیری است.

 

 

شعر آینه از نظامی گنجه ای

شعر آینه از کتاب مخزن الاسرار نظامی برگرفته شده است. 

آینه، چون نقش تو بنمود راست
خود شکن، آیینه شکستن خطاست

(نظامی گنجوی)

معنی: اگر آینه، عیب‌های تو را به درستی نشان داد، نباید آینه را بشکنی، بلکه درست آن است که خودت را اصلاح کنی.

آرایه‌ها:

• راست و خطا: تضاد
• بیت ضرب المثل (امثال و حکم) است.
• خود شکستن: کنایه از اصلاح کردن خود
• «شکن» و «شکستن» هم خانواده است.

معنی شعر کار و شایستگی

شعر کار و شایستگی از سروده‌های پروین اعتصامی شاعر نام آشنای ایرانی است. پروین اعتصامی با وجود عمر کوتاهش رد پای بزرگی بر ادبیات فارسی گذاشته و شعر زیر یکی از بهترین نمونه‌های شعر تعلیمی محسوب می‌گردد. 

 

جوانی گه که کار و شایستگی است
گه خود پسندی و پندار نیست

معنی: دوره‌ی جوانی، هنگام کار و نشان دادن لیاقت است. زمان تکبر و خیال پردازی نیست.

لغت: گه: زمان (مخفّف گاه / شایستگی: لیاقت، شایسته بودن / خودپسندی: غرور و خودخواهی / پندار: خیال، وهم

نکته دستوری: جوانی و شایستگی: مشتق / خودپسندی: غرور و خودخواهی / پندار: خیال، وهم

 

 

چو بفروختی، از که خواهی خرید؟
متاع جوانی به بازار نیست

معنی: اگر دوران خوش جوانی را از دست دادی، دیگر نمی‌توانی آن را به دست بیاوری، زیرا جوانی را در هیچ کجا نمی‌فروشند.

لغت: متاع: کالا، جنس

آرایه ادبی: متاع جوانی: اضافه تشبیهی / فروختن و خریدن و متاع و بازار: مراعات نظیر / بازار: استعاره از دنیا

نکته دستوری: بفروختی: ماضی ساده (ساخت قدیم) / که: (چه کسی) ضمیر پرسشی / خواهی خرید: فعل مستقبل (آینده)

 

 

غنیمت شمر، جز حقیقت مجوی
که باری است فرصت، دگر بار نیست

معنی: قدر جوانی خودت را بدان و به دنبال حقیقت باش، زیرا، فرصت زندگی برای هرکس یک بار، بیش‌تر نیست.

لغت: باری: یک بار / فرصت: وقت مناسب برای انجام کاری

نکته دستوری: در مصراع دوم، فعل‌های «است» اسنادی است و «باری» مسند

 

 

مپیچ از ره راست بر راه کج
چو در هست، حاجت به دیوار نیست

معنی: همان طوری که برای داخل شدن از در استفاده می‌شود نه دیوار، تو هم تا وقتی که راه راست وجود دارد از بی راهه نرو. (از راه راست منحرف نشود و به سمت کار‌های ناشایست نرود.)

آرایه: راست و کج: تضاد / در و دیوار: مراعات نظیر / بر و در: جناس / راه راست به در و راه کج به دیوار تشبیه شد. / مصراع دوم تمثیل است.

نکته دستوری: مپیچ: فعل نهی / هست به معنی وجود داشتن، فعل غیر اسنادی

 

 

ز آزادگان، بردباری و سعی
بیاموز، آموختن، عار نیست

معنی: از انسان‌های جوان مرد، شکیبایی و تلاش را یاد بگیر و بدان که آموختن از انسان‌های دیگر، ننگ نیست.

لغت: آزادگان: جوانمردان، وارستگان / بردباری: شکیبایی / سعی: تلاش / عار: ننگ، عیب، باعث سرافکندگی

نکته دستوری: آزادگان و آموختن: مشتق / بردباری: مشتق – مرکب / سعی: ساده / بیاموز: فعل امر / عار: مسند

 

 

به چشم بصیرت به خود، در نگر
تو را تا در آیینه، زنگار نیست

معنی: تا وقتی که، دل تو دچار آلودگی گناه نشده با بینش و بصیرت در وجود خودت و کارهایت، اندیشه کن.

لغت: بصیرت: بینش، بینایی / زنگار: زنگ، تیرگی

آرایه: چشم و نگر: مراعات نظیر / آیینه: استعاره از دل / زنگار: استعاره از تیرگی، لغزش و گناه / تکرار «ر»: واج آرایی

نکته‌ دستوری: درنگر: فعل پیشوندی / تا (وقتی که): پیوند وابسته ساز / «را»: فکّ اضافه تا در آیینه تو / نیست (وجود ندارد): فعل غیر اسنادی

 

 

همی دانه و خوشه، خروار شد
ز آغاز، هر خوشه خروار نیست

معنی: قطعاً با جمع شدن دانه‌ها و خوشه‌ها، خرمن به وجود می‌آید. هیچ دانه و خوشه‌ای در آغاز، خرمن و خروار نبوده است. (مفهوم کلی: انسان‌ها باید برای رسیدن به هدف‌ها و موفقیت‌ها، اندک اندک و گام به گام، قدم بردارند.)

لغت: خوشه: چند دانه‌ی به هم پیوسته / خروار: واحد اندازه گیری وزن، مقداری زیاد از هر چیز

آرایه: دانه و خوشه و خروار: مراعات نظیر / تکرار «خ»: واج آرایی / تکرار واژه‌های خوشه و خروار: تکرار

نکته دستوری: «همی» در اینجا به معنی «قطعاً» و «همانا» است و قید تأکید می‌باشد/ خوشه و دانه: ساده / خروار در مصراع اول و دوم، مسند است.

 

 

همه کار ایّام درس است و پند
دریغا که شاگرد هشیار نیست

معنی: روزگار، سراسر درس عبرت است، امّا، افسوس که انسان آگاه و هوشیاری وجود ندارد که از این همه درس، پند و عبرت بگیرد.

لغت: ایّام: جمع یوم، روز‌ها / دریغا: افسوس

آرایه: درس و شاگرد: مراعات نظیر / تلمیح به حدیث حضرت علی (ع): ما اکثر العبر و اقل الاعتبار: عبرت‌ها چه بسیارند و عبرت پذیران، اندک.

نکته دستوری: بیت از چهار جمله تشکیل شده است. / در مصراع اوّل، فعل «است» بعد از پند، حذف شده / دریغا: اصوات «شبه جمله»

 

خود ارزیابی

سوال: نویسنده به چه نوع ارتباط‌هایی در دوران نوجوانی اشاره کرده است؟

جواب: ارتباط با خود، یعنی توجه به لباس، قد و قامت، لاغری یا چاقی، عواطف و احساسات درونی؛ ارتباط با دیگران که وابسته به نیاز درونی اوست تا نقد و نظر دیگران را درباره‌ی رفتار و کردار خود بداند.

سوال: ویژگی‌های مشترک آینه و دوست را بیان کنید.

جواب: هر دو در کمال راستی و صداقت، عیب و حسن آدم را نشان می‌دهند و بازگو می‌کنند.

سوال: به نظر شما چه ارتباطی میان متن و شعر درس وجود دارد؟

جواب: هر دو آدمی را به غنیمت دانستن دوران جوانی و نوجوانی و تلاش در کسب خوبی‌ها و فضایل دعوت می‌کنند.

 

کار گروهی

سوال: درباره‌ی مفهوم جمله‌ی «المومن مرآهٔ المؤمن» و ارتباط آن با درس بحث و گفتگو کنید.

جواب: مفهوم این حدیث «المؤمن مرآه المؤمن = مؤمن آیینه‌ی مؤمن است.» این است که مؤمنان باید در اصلاح رفتار و گفتار یکدیگر بکوشند و معایب و محاسن خواهران و برادران دینی خود را به آن‌ها بگویند. در این درس هم دوستانی را که آدمی در دوره‌های مختلف زندگی از جمله جوانی و نوجوانی پیدا می‌کن مثل آیینه‌ای دانسته که می‌تواند موجب اصلاح بدی‌ها و کج رفتاری‌های انسان و تأیید و تحکیم خوبی‌ها و محاسن او باشد.

 

سوال: برای نقد رفتار خود و دیگران به چه معیار‌هایی باید توجه کرد؟

جواب: با صداقت و راستی بررسی شود، هدف از این کار اصلاح رفتار شخص باید باشد، گفته هایمان منطقی و همراه با دلیل و برهان باشد.

نظر شما راجع به اشعار آینه و کار و شایستگی چیست؟ از ارتباط این دو شعر به چه نتیجه‌ای رسیده‌اید؟ لطفا نظرات خود را در انتهای همین صفحه با ما به اشتراک گذارید.