نویسنده: زهرا روشنایی
بروزرسانی: ۲۳ مرداد ۱۴۰۱
ستاره | سرویس سلامت – زخم معده شرایطی است که در آن پوشش داخلی معده یا روده‌ی کوچک دچار آسیب می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که مخاط محافظی داخلی معده از بین رفته باشد. معده یک اسید قوی برای کمک به هضم غذا و محافظت در برابر میکروب‌ها تولید می‌کند و همزمان جهت محافظت از بافت‌های بدن در برابر این اسید، یک لایه‌ی ضخیم از مخاط نیز ترشح می‌کند. اگر این لایه‌ی مخاطی از بین برود و عملکرد آن مختل یا متوقف شود، اسید می‌تواند به بافت معده آسیب رسانده و باعث ایجاد زخم شود. درمان زخم معده نسبتا آسان است، اما در صورت عدم درمان می‌تواند موجب بروز مشکلات بسیار جدی گردد. در ادامه‌ی این مطلب، با زخم معده، عوامل، علل و روش‌های درمان آن بیشتر آشنا خواهید شد.
زخم معده چیست؟
زخم معده که به عنوان اولسر معده (gastric ulcers) نیز شناخته می‌شود، شامل زخم‌های دردناکی در پوشش داخلی معده است. این زخم یکی به عنوان یکی از انواع «زخم پپتیک» یا زخم‌های گوارشی دسته‌بندی می‌شود که در آن معده و روده‌ی کوچک دچار زخم‌هایی در پوشش داخلی می‌گردند. این مشکل هنگامی رخ می‌دهد که لایه‌ی ضخیم مخاطی که از معده شما دربرابر مایعات هضم‌کننده دستگاه گوارش محافظت می‌کند، نازک شده یا از بین رفته باشد. این اتفاق باعث می‌شود که این مواد اسیدی بافت پوشش داخلی معده را بخورند و آن را زخمی کنند. درمان قطعی این مشکل گوارشی ممکن و گا‌ها بسیار راحت است، اما اگر آن را درمان نکنید، شدید شده و عوارض جدی در پی خواهد داشت.
انواع زخم گوارشی
زخم معده یک نوع از زخم‌های گوارشی است. دو نوع دیگر وجود دارند:
- زخم مری
- زخم اثنی‌عشر
زخم مری در داخل مری شکل می‌گیرد و زخم اثی عشر در قسمت بالای روده کوچک. این زخم‌ها دارای ویژگی‌های مشابهی هستند، اما به دلیل قرار گرفتن در نقاط مختلف بدن به این ترتیب دسته‌بندی می‌شوند.
چه عواملی باعث ایجاد زخم معده می‌شوند؟
این مشکل تقریبا همیشه به دلیل یکی از موارد زیر ایجاد می‌شود:
- عفونت با باکتری «هلیکو باکتر پیلوری» یا «اچ. پیلوری – H. pylori»
- استفاده طولانی مدت از دارو‌های ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن
- به ندرت، وضعیتی به نام «سندروم زولینجر-الیسون» نیز می‌تواند باعث افزایش تولید اسید و زخم در معده و اثنی عشر شود. این سندروم، مشکوک به ایجاد کمتر از ۱ درصد از کل زخم‌های گوارشی دنیاست.
علائم زخم معده و اثنی عشر چیست؟
چندین نشانه با زخم‌های گوارشی در معده و روده‌ی کوچک همراه هستند که شدت این علائم بستگی به شدت زخم‌ها دارد. شایع‌ترین علامت آن احساس سوزش یا درد در وسط شکم – میان سینه و ناف – است. به طور معمول، فرد با معده‌ی خالی درد بیشتری احساس خواهد کرد و این درد می‌تواند چند دقیقه تا چند ساعت ادامه پیدا کند.
سایر علائم رایج این زخم به قرار زیر است:
- درد خفیف، اما مزمن در معده
- کاهش وزن
- امتناع از خوردن به علت درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ
- احساس سیری سریع
- آروغ زدن یا ریفلاکس معده
- سوزش سر دل که به نظر می‌رسد از سینه نشات می‌گیرد
- دردی که با خوردن، نوشیدن یا مصرف آنتی‌اسید‌ها بهبود می‌یابد
- کم خونی، که علائمی مثل خستگی، تنگی نفس یا رنگ پریدگی در پی دارد
- مدفوع تیره یا قیرمانند
- استفراغ خونی یا استفراغی که شبیه به پودر قهوه است
در صورت بروز هرگونه از این علائم، با پزشک خود مشورت کنید. حتی اگر ناراحتی در حال حاضر خفیف است، اگر از درمان آن به سادگی عبور کنید، ممکن است زخم‌ها بدتر شوند. زخمی که با خونریزی همراه است تهدیدی جدی برای زندگی به حساب می‌آید.
زخم معده چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص و درمان این عارضه به علائم و شدت زخم‌ها بستگی دارد. برای تشخیص، پزشک ابتدا سوابق پزشکی شما، همراه با علائم و هرگونه دارویی که با یا بدون نسخه مصرف می‌کنید را بررسی می‌کند. برای آنکه عفونت اچ. پیلوری رد شود، از شما آزمایش خون، مدفوع یا تنفس گرفته می‌شود. آزمایش تنفس به این صورت است که شما یک مایع شفاف می‌نوشید و سپس درون یک کیسه نفس می‌کشید. اگر باکتری اچ. پیلوری در بدن شما موجود باشد، نمونه‌ی تنفس شما حاوی میزان دی‌اکسید کربن بیشتری نسبت به حالت عادی خواهد بود.
سایر آزمایشات و روش‌هایی که برای تشخیص زخم در معده استفاده می‌شوند عبارت هستند از:
- بلع باریوم: در این روش شما یک مایع سفید (باریوم) غلیظ می‌نوشید که دستگاه گوارش فوقانی شما را می‌پوشاند و به پزشک شما کمک می‌کند که معده و روده‌ی کوچک را از طریق پرتو‌های ایکس ببیند.
- آندوسکوپی: طی این روش، یک لوله‌ی نازک، روشن و مجهز به یک دوربین از طریق دهان به معده و قسمت اول روده کوچک وارد می‌شود. این آزمایش برای بررسی وجود زخم، خونریزی و هرگونه بافت غیرطبیعی انجام می‌گیرد.
- بیوپسی آندوسکوپی: طی این تکنیک، یک قطع از بافت معده شما برداشته شده و در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌گردد.
درمان زخم معده به چه صورت است؟
درمان زخم موجود در معده و اثنی عشر، بسته به عامل بروز بیماری متفاوت خواهد بود. درمان قطعی آن، اغلب توسط داروها و مراقبت‌های خاص انجام می‌گیرد، اما در موارد نادر ممکن است فرد به جراحی نیاز داشه باشد. انچه اهمیت دارد، درمان سریع زخم است. در صورتی که زخم دچار خونریزی باشد، به احتمال زیاد برای معالجه از طریق آندوسکوپی و دارو‌های داخل وریدی بستری خواهید شد. همچنین ممکن است به انتقال خون نیاز داشته باشید.
درمان زخم معده بدون جراحی
اگر این مشکل در نتیجه‌ی باکتری اچ پیلوری باشد، به آنتی‌بیوتیک‌ها و دارو‌هایی به نام مهارکننده پمپ پروتون نیاز خواهید داشت؛ این داروها سلول‌های تولید اسید معده را مسدود می‌کنند.
علاوه بر این روش‌های درمانی، پزشک ممکن است موارد زیر را نیز توصیه کند:
- مسدود‌کننده‌های گیرنده‌ی H۲ (دارو‌هایی که تولید اسید را متوقف می‌کنند)
- متوقف کردن مصرف تمام دارو‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی
- آندوسکوپی برای پیگیری بیماری
- مصرف پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های مفیدی که ممکن است در از بین بردن اچ. پیلوری نقش داشته باشند)
- مکمل بیسموت
علائم این بیماری گوارشی، ممکن است به محض شروع درمان فروکش کنند. اما حتی اگر علائم بیماریتان از بین برود، باید به مصرف دارو‌های تجویز شده توسط پزشک ادامه دهید. این موضوع به خصوص زمانی اهمیت دارد که عامل بیماری شما باکتری‌ها باشند.
عوارض جانبی دارو‌های مورد استفاده برای درمان این عارضه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
- اسهال
- درد شکم
این عوارض جانبی معمولا موقتی هستند. اگر هر یک از این عوارض باعث ناراحتی شدید در شما شد، در مورد تغییر داروی خود با پزشک صحبت کنید.
درمان زخم معده از طریق جراحی
در موارد بسیار نادر، نوع شدید این بیماری برای درمان به جراحی نیاز دارد. این مسئله هم ممکن است برای زخم‌هایی اتفاق بیافتد که:
- پس از بهبودی دوباره عود می‌کنند
- با دارو درمان نمی‌شوند
- موجب پارگی معده می‌شوند
- از عبور غذا از معده به روده جلوگیری می‌کنند
جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- برداشتن کل ناحیه‌ی زخم
- برداشتن بافت از قسمت دیگری از روده یا معده و پیونده آن به محل زخم
- مسدود کردن شریانی که خونریزی می‌کند
- قطع کردن اعصاب متصل به معده برای کاهش تولید اسید معده
برای زخم معده چی بخوریم؟
در گذشته تصور می‌شد که رژیم غذایی می‌تواند در ایجاد این زخم موثر باشد. اما امروزه می‌دانیم که اینطور نیست. اما همچنین می‌دانیم که اگرچه رژیم غذایی عامل بروز این مشکل نیستند، اما می‌توانند به روند بهبود این بیماری کمک کنند. به طور کلی، خوب است که در هر شرایطی رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و فیبر داشته باشید. با این وجود، این امکان وجود دارد که برخی از مواد غذایی در از بین بردن باکتری اچ. پیلوری نقش داشته باشند.
این مواد غذایی و آنان که به تقویت باکتری‌های سالم بدن کمک می‌کنند عبارت هستند از:
- کلم بروکلی، گل کلم، کلم و تربچه
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج
- غذا‌های سرشار از پروبیوتیک مانند کلم ترش، ماست
- سیب
- بلو بری، تمشک، توت‌فرنگی و …
- روغن زیتون
- ویتامین C، که به مسدود کردن فعالیت باکتری اچ. پیلوری کمک می‌کند. پرتقال و گوجه سرشار از ویتامین سی هستند.
- زینک؛ به تقویت سیستم ایمنی بدن و توانایی ترمیم زخم‌ها کمک می‌کند و در صدف، اسفناج، گوشت گوساله یافت می‌شود.
- سلنیوم؛ این ماده معدنی ممکن است خطر عوارض عفونت را کاهش دهد و همچنین ممکن است باعث بهبودی زخم گردد. آجیل، ماهی تن و ماهی هالیبوت سرشار از سلنیوم هستند.
علاوه بر این، از آنجا که مبتلایان به این مشکل گوارشی، ممکن است همزمان رفلاکس اسید معده را نیز تجربه کنند، بهتر است در طول درمان بیماری از مصرف غذا‌های تند و ترش اجتناب کنند. همچنین توقف دوری از مصرف الکل و کافئین می‌تواند خطر ابتلا و همچنین بدخیم شدن بیماری را تا حد زیادی کاهش دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
برخی رفتار‌ها و عوامل خاص احتمال ابتلای افراد به این زخم گوارشی را افزایش می‌دهند. این عوامل خطرزا شامل موارد زیر هستند:
- استفاده‌ی مکرر از استروئید‌ها
- سیگار کشیدن
- تولید بیش از حد کلسیم یا هایپرکلسمی
- عوامل ژنتیکی
- مصر مکرر الکل
- این عارضه بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است. اگرچه این بیماری می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، در کودکان بسیار کمتر دیده می‌شود. اگر والدین یک کودک سیگاری باشند، این خطر برای کودک افزایش می‌یابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر می‌کنید به این بیماری گوارشی مبتلا هستید، با پزشک خود تماس بگیرید و با او در رابطه با علائم و گزینه‌های درمان خود صحبت کنید.
درمان و رسیدگی به موقع به زخم معده بسیار اهمیت دارد چراکه در صورت بی‌توجهی، زخم و باکتری‌های اچ. پیلوری می‌توانند باعث عوارض جانبی زیر شوند:
- خونریزی از محل زخم که بسیار تهدید‌کننده است
- سرایت زخم از دیواره‌ی دستگاه گوارش به درون یک عضو دیگر مانند لوزالمعده
- سوراخ شدن دیواره‌ی دستگاه گوارش
- بروز انسداد در دستگاه گوارش که به دلیل تورم بافت‌های ملتهب رخ می‌دهد
- سرطان معده
علائم این عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد. در صورت بروز هر یک از این علائم، حتما بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید:
- ضعف
- مشکل در تنفس
- مدفوع یا استفراغ خونی یا سیاه
- درد ناگهانی و شدید در شکم که از بین نمی‌رود
پیشگیری از زخم معده
برای جلوگیری از شیوع باکتری‌هایی که ممکن است باعث ایجاد این مشکل شوند، دست‌های خود را مرتبا با آب و صابون بشویید. همچنین حتما تمام مواد غذایی خود را پیش از مصرف به خوبی ضدعفونی کردن و در صورت لزوم کاملا بپزید. برای جلوگیری از زخم ناشی از مصرف دارو‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی، در صورت امکان از مصرف این داروها اجتناب کنید. در صورت نیاز به مصرف این داروها، اطمینان حاصل کنید که از دستور پزشک جهت مصرف پیروی می‌کنید. همچنین از مصرف الکل در حین مصرف این داروها اکیدا خودداری کنید. دارو‌های غیراستروئیدی باید با مقدار آب زیادی مصرف شوند.
جمع بندی
پیشنهاد ما این است که مطلب «معرفی چند غذا برای معده درد» را بخوانید و تجربیات خود را در این خصوص با ما و دیگر همراهان ستاره به اشتراک بگذارید.
برگرفته از: medicalnewstoday ،webmd ،healthline
