اواخر دوران صفویه بود که اوضاع داخلی ایران بی‌نظم شد و تجاوز افغان‌ها به ایران و تصرف اصفهان رخ داد. در همین حین حکومت افشاریه توانست اشرف افغان، سرکرده افغان‌ها را سرکوب کرده، نا امنی‌ها را پایان داده و حکومتی یکدست ایجاد کند.

تحت فرمانروایی شاهان افشاریه، ایران به بیشترین وسعت خود پس از ورود اسلام رسید. افشاریان در واقع نام دودمانی ایرانی و ترک تبار است که توانستند برای مدت کوتاهی بر ایران حکومت کنند. افشاریه حکومت ناپایداری بود که از سال ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۳ هجری قمری (۱۷۳۶ تا ۱۷۹۶ میلادی) توانستند ایران را به بزرگ‌ترین وسعت خود برسانند.

در دوره حکومت افشاریان مرزهای ایران از سمت شمال به سرزمین‌های ازبک و خوارزم می‌رسید. ایران در زمان افشاریه، از شرق تا مرزهای امپراتوری مغولان، از شمال شرقی به پادشاهی سمرقند و بلخ، از شمال غربی به امپراتوری عثمانی و دریای سیاه و نهایتاً از غرب نیز به امپراتوری عثمانی می‌رسید.

نقشه ایران در این دوران توسط جغرافی‌دان و نقشه کش بریتانیایی، امانوئل بوئن ترسیم شده است و مرزها و جزئیات دیگری مانند نام دریاچه‌ها نیز در آن مشخص هستند.

اگر برای شناخت حکومت افشاریه کنجکاو هستید در ادامه با ما باشید تا اطلاعات کامل‌تری در مورد شاهان و اتفاقات مهم این دوران را در اختیارتان قرار دهیم.

 

 

سرگذشت نادرشاه

مورخان تاریخ تولد نادرشاه افشار را در سال ۱۱۰۰ هجری قمری می‌دانند. او در محلی با نام «مولود خانه» به دنیا آمد و ریشه خانوادگی او به ایل قرقلو باز می‌گردد. نادرشاه افشار در سنین جوانی برای کسب تجربه به خدمت بابا علی کوسه احمدلو در آمد و مراحل ترقی و پیشرفت را در کنار او گذراند.

علی بابا کوسه احمدلو، رئیس ایل افشار و حاکم ابیورد بود و در سال ۱۱۳۶ هجری قمری درگذشت. پس از او نادر توانست امور و ریاست ابیورد را به دست بگیرد و همواره در پی گسترش قلمرو و قدرت خود بود. به قدرت رسیدن نادر در ابیورد همزمان شده بود با زمانی که افغان‌ها حکومت صفویه را منقرض کردند.

نادر در ابتدا به ملک محمود سیستانی حاکم تون پیوست، اما مدت زیادی نگذشت که این دو به مخالفت با هم پرداختند. در همین زمان پسر شاه سلطان حسین، یعنی طهماسب دوم، به افغان‌ها حمله کرد و در این جنگ شکست خورد. پس از این طهماسب دوم به غرب ایران فرار کرد و به دنبال متحدانی بود که بتواند در جنگ علیه افغان‌ها پیروز شود.

طهماسب دوم پس از استقرار، سفیر خود را به سمت نادر فرستاد و او را به خدمت خود دعوت کرد. نادر نیز این پیشنهاد را پذیرفت و در کنار طهماسب دوم قرار گرفت.

 

 

نحوه شکل گیری حکومت افشاریه

نادر با درخواست شاه طهماسب موافقت کرده و در رکاب او مشغول به خدمت شده بود. پس از مدتی شاه طهماسب دستور به سرکوب ملک محمود سیستانی داد و برای این کار نادر را به همراه سپهسالارش، فتحعلی خان قاجار به این ماموریت فرستاد.

در راه رسیدن برای سرکوب ملک محمود سیستانی، نادر با هماهنگی شاه طهماسب، دست به قتل فتحعلی خان قاجار زد. از آن پس نادر به عنوان سپهسالار شاه طهماسب مشغول به خدمت شد.

نادر که به عنوان سپهسالار اختیارات زیادی به دست آورده بود، در ادامه راه و جنگ پیش رو با ملک محمود سیستانی، به پیروزی رسید. مشهد در این زمان به تصرف نادر درآمده و ملک محمود سیستانی به حرم امام رضا (ع) پناهنده شده بود. مدت زیادی نگذشت که سپاهیان نادر او را در حرم دستگیر و سپس به قتل رساندند.

 

 

جنگ علیه افغان ها

نادر پس از شکست ملک محمود سیستانی، لقب طهماسب قلی گرفته بود و در میان سپاهیان و البته شاه طهماسب دوم، بسیار محبوب شد. نادر توانست در جنگ‌های پیش رو که علیه افغان‌ها بود و برای آزاد سازی شهر اصفهان انجام شدند، به پیروزی چشم‌گیری دست پیدا کند.

او در جنگ‌های مهماندوست، سردره‌خوار، مورچه خورت و زرقان توانست سپاهیان افغان را که به رهبری اشرف افغان در جنگ حضور داشتند، شکست دهد. به این ترتیب نادر توانست پس از هفت سال سلطه افغان‌ها بر اصفهان، این شهر را آزاد و آن‌ها را از خاک ایران خارج کند.

جنگ جلگه ملایر

در زمان حمله افغان‌ها به ایران و فروپاشی حکومت صفویه، عثمانی برخی ایالت‌های غربی ایران را به تصرف خود درآورده بود. آزاد سازی این مناطق برای نادرشاه افشار اهمیت زیادی داشت و برای این منظور شخصاً به غرب کشور لشکر کشی کرد.

نادر در اولین جنگ خود علیه امپراتوری عثمانی، در شهر همدان توانست عثمان پاشا و سپاهیانش را شکست دهد. در ادامه جنگی به نام جنگ جلگه ملایر شکل گرفت که نادر با پیروزی از آن خارج شد و شکست سختی به عثمانی وارد کرد.

جنگ خواجه مرجان

امپراتوری عثمانی پس از شکستی که در جنگ جلگه ملایر خورد، به تجدید قوای و تقویت نیروهای نظامی ترک پرداخت و بار دیگر با نادر وارد جنگ شد. این جنگ، خواجه مرجان نام گرفت و با پیروزی نادرشاه افشار همراه بود. از طرفی روس‌ها از پیروزی‌های نادر علیه عثمانی بسیار خوشنود بودند و کمک‌های زیادی به نادر کردند.

در ادامه حوادث دیگری رخ داد که در تشکیل حکومت افشاریه مؤثر بودند؛ به عنوان مثال می‌توان به شورش ابدالیان، عهدنامه رشت یا نبرد طهماسب دوم با عثمانی‌ها اشاره کرد.

برکناری شاه طهماسب دوم توسط نادرشاه

شاه طهماسب که از شهرت و آوازه‌ای که نادر به دست آورده بود می‌ترسید، شخصاً وارد جنگ با عثمانی‌ها شد و در این نبرد شکست‌های فراوانی خورد. نتیجه این شکست‌های انعقاد عهدنامه‌ای بود که بخش‌های بزرگی از ایران را به عثمانی واگذار می‌کرد. در این زمان مرزهای ایران تا رود ارس کاهش پیدا کردند.

این شکست آنچنان بزرگ بود که نادر توانست از آن به عنوان یک بهانه برای برکناری شاه طهماسب استفاده کند. نادر شاه، طهماسب را از سلطنت خلع و فرزند او، شاه عباس سوم را تخت نشاند و شخصاً نیابت او را برعهده گرفت.

اولین شکست نادر پس از به نیابت رسیدنش در جنگ کرکوک بود، که علیه سپاهیان توپال پاشا انجام گرفت. در ادامه حوادث مهم دیگری نیز رخ دادند که می‌توان از جمله آن‌ها به طغیان محمد خان بلوچ اشاره کرد.

در نهایت نادرشاه افشار پس از پیروزی در جنگ دومی که با عثمانی‌ها داشت، توانست به صورت رسمی شروع حکومت افشاریه را اعلام کند. این جنگ که به نام جنگ مراد تپه شناخته می‌شود، باعث شد تا مرزهای ایران به حالت سابق خود در سال ۱۱۳۴ هجری قمری بازگردد. به این ترتیب حکومت افشاریه در سال ۱۱۴۸ هجری قمری آغاز شد.

 

پایتخت افشاریه

پایتخت نادرشاه به گفته خودش روی زین اسبش بود که همیشه هر لحظه ای در یک گوشه ایران پهناور در حال تاخت و تاز بود. اما پایتخت دولت نادری شهر مقدس مشهد بود.

 

پادشاهان افشاریه

پس از مرگ نادرشاه افشار، حکومت افشاریه دچار تنش شدید می‌شود و در نهایت تا انتهای دوره قدرت این خاندان، ۴ پادشاه دیگر به تخت می‌نشینند. معروف‌ترین و قدرتمندترین پادشاه افشاریه اما نادرشاه بود که توانست مرزهای ایران را بسیار گسترش دهد.

 

 

پس از نادرشاه، پادشاهان افشاریه به ترتیب زیر به تخت نشستند:

• علی قلی خان / عادلشاه
• ابراهیم شاه
• شاهرخ
• نادرمیرزا

 

پایان حکومت افشاریه و سقوط آنها

نادرشاه در یکی از لشکرکشی‌ها (در سال ۱۱۶۰ هجری قمری) و به دست برخی روسای قزلباش سپاه خودش در قوچان کشته شد. محمدعلی توسی مشهور به فردوسی ثانی در منظومه خود با عنوان شاهنامه نادری، در وصف این حادثه چه خوب سروده است: 

سر شب سر قتل و تاراج داشت
سحرگه نه تن سر نه سر تاج داشت

در زمان حکومت نادرمیرزا، چهارمین جانشین نادر بود که فتحعلی شاه قاجار، با قتل وی توانست به حکومت افشاریه پایان دهد. (او بعدها حکومت قاجار را بنیان کرد.)

در نهایت سلسله افشاریه بعد از قتل نادرمیرزا، در سال ۱۱۶۳ ه.ق منقرض شد. پس از افشاریه، حکومت زندیه با به قدرت رسیدن کریمخان زند، شکل گرفت.

 

آثار باستانی بجا مانده از دوران افشاریه

از دوران حکومت افشاریه آثار چندان زیادی به جای نمانده، اما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مقبره نادرشاه افشار
• عمارت خورشید
• قلعه فورگ
• مسجد کبود گنبد

آثار دیگری نیز مانند جواهراتی که نادرشاه افشار از هند آورد و برخی موارد دیگر نیز در موزه‌های کشور نگهداری می‌شوند. در میان بناهای باقی مانده از افشاریه، مقبره نادرشاه از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد است که هر سال گردشگران زیادی به خود جذب می‌کند.

 

 

نکات پایانی

نادر در جریان تاسیس حکومت افشاریه و پس از آن، توجه خاصی به دین و فرهنگ نداشت و تمرکز اصلی او روی کشور‌گشایی و نظامی‌گری بود. در دوران حکومت افشاریه، مذهب شیعه که در حکومت صفویه به عنوان مذهب رسمی کشور اعلام شده بود، چندان مورد توجه نبود و افت زیادی داشت.

اوج قدرت سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی افشاریه را می‌توان زمان حکومت نادرشاه دانست. او در نهایت نتوانست برای خود جانشین خوبی تربیت کند و همه افراد واجد شرایط را یا کور و یا به قتل رسانده بود.

در آخر فراموش نکنید نظرات و پیشنهادهای خود را در پایین همین مطلب با ما در میان بگذارید.