هبه؛ هر آنچه باید در مورد عقد هبه و رجوع از آن بدانید

ستاره | سرویس عمومی – هبه به بخشش مال به دیگری به صورت رایگان گفته می‌شود. هر فردی در صورتی که اهلیت داشته باشد می‌تواند املاکی که مالک اصلی آنهاست را هبه کند و امکان رجوع از هبه نیز برای او وجود دارد و می‌تواند مال هدیه شده را پس بگیرد. البته در برخی شرایط خاص امکان رجوع از هبه وجود ندارد. برای اطلاع از این شرایط و آشنایی با تمام مباحث حقوقی و قضایی هبه با ما همراه باشید.

هبه چیست؟

• واهب: در اصطلاح حقوقی به کسی که مال یا ملک خود را می‌بخشد، گفته می‌شود
• متهب: به کسی که مال به او بخشیده شده است، متهب می‌گویند.
• عین موهوبه: به مالی که بخشیده می‌شود عین موهوبه گفته می‌شود.

با احکام هبه از نظر مراجع عظام آشنا شوید.

انواع هبه

دو نوع هبه وجود دارد که عبارتند از:

۱) هبه معوض

در این نوع هبه شرط عوض وجود دارد. واهب می‌تواند شرط کند که متهب مالی را به او بدهد و یا عمل مشروعی را به صورت رایگان برای او انجام دهد، مثلا به مدت سه سال از خانه مسکونی او مراقبت کند و یا آن را نظافت کند. لازم نیست ارزش مالی عوضی که در این نوع هبه در نظر گرفته می‌شود با مال مورد هبه یکسان باشد.

۲) هبه غیر معوض

در این نوع از هبه، واهب درخواست عوض نمی‌کند و متهب نباید چیزی در عوض هبه پرداخت کند و یا کاری انجام دهد.

شروط عقد هبه نامه

در شرایط زیر عقد هبه صحیح بوده و دارای اعتبار است:

• واهب باید مالک اصلی مالی باشد که می‌بخشد.
• واهب برای تصرف در مال خود و معامله اهلیت داشته باشد، اهلیت داشتن به معنی توانایی قانونی فرد برای دارا شدن حق و اجرای آن می‌باشد. علاوه بر اهلیت داشتن، واهب نباید ورشکسته باشد و اجازه هبه کردن مالی که وثیقه طلب خاصی است را ندارد.
• طبق قانون، عقد هبه واقع نمی‌شود مگر با قبول و قبض مال توسط متهب یا وکیل او و قبض مال باید به اذن واهب باشد؛ بنابراین اگر قبل از اینکه متهب مال را تحویل بگیرد، واهب فوت کند یا محجور شود، هبه باطل می‌شود.
• در هبه به صغیر یا مجنون یا سفیه، قبض مال توسط ولی صورت می‌گیرد.
• در صورتی که قبل از عقد هبه، مال مورد هدیه با آگاهی و رضایت واهب در اختیار متهب باشد، نیازی به قبض مجدد مال نیست.

تفاوت هبه نامه رسمی و غیر رسمی

• هبه نامه رسمی: در صورتی که هبه در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت برسد دارای سند رسمی است و از لحاط قانونی معتبر است. هیچ تردیدی در اصالت و صحت آن وجود ندارد و در تمام ادارات و محاکم مورد پذیرش هستند.
• هبه نامه غیر رسمی: غیر رسمی بودن هبه نامه به معنی غیر قانونی بودن آن نیست، اما امکان تردید در صحت هبه نامه‌های غیر رسمی وجود دارد و در صورتی که کسی مدعی عدم صحت این نوع هبه نامه شود، دادگاه باید اصالت آن را بررسی کند و صحت آن باید توسط دادگاه تائید شود.

شرایط رجوع از هبه؛ در چه شرایطی حق رجوع واهب از بین می‌رود؟

رجوع خصوصیت جدایی ناپذیر عقد هبه است، مگر اینکه واهب یا متهب فوت کرده باشند، در این حالت رجوع از هبه ممکن نیست. اما تا زمانی که واهب و متهب هر دو زنده هستند، واهب می‌تواند مالی که بخشیده است را پس بگیرد، به شرطی که عین موهوبه موجود باشد و حق رجوع او از بین نرفته باشد. حق رجوع واهب در چهار صورت از بین می‌رود، که عبارتند از:

• اگر متهب پدر، مادر و یا فرزند واهب باشد، امکان رجوع وجود ندارد.
• در هبه معوض، در صورتی که متهب عوض را داده باشد امکان رجوع وجود ندارد.
• در صورتی که متهب، مالی که به او بخشیده شده است را به دیگری واگذار کرده و از ملکیت او خارج شده است، مثلا مال موهوبه را رهن داده و یا فروخته باشد.
• وقتی در مال موهوبه تغییری به وجود آید، مثلا مال بخشیده شده شمش طلا بوده و بعد از تحویل گرفتن، متهب آن را به گردنبند تبدیل کرده باشد.

مراحل قانونی رجوع از هبه

امکان پس گرفتن مال موهوبه چه با هبه نامه رسمی و چه غیر رسمی در صوتیکه واهب حق رجوع داشته باشد، امکان پذیر است. برای پس گرفتن مال موهوبه باید مراحل زیر را طی شود:

۱. تنظیم دادخواست

برای پس گرفتن مال موهوبه، واهب باید به دادگاه حقوقی حوزه سکونت خود مراجعه کند و برای شروع رسیدگی دادخواست تنظیم کند. در این دادخواست باید مشخصات و محل سکونت واهب و متهب و درخواست که رجوع از هبه است ذکر شود. هزینه دادرسی بر عهده واهب است، این هزینه بر اساس قیمت مال موهوبه محاسبه می‌شود. 

۲. اثبات عقد هبه در هبه نامه غیر رسمی و شفاهی

مدتی بعد از تنظیم دادخواست پرونده به جریان می‌افتد. اگر هبه ثبت شده و دارای سند رسمی باشد، واهب می‌تواند درخواست رجوع خود را مطرح کند، اما در صورتی که هبه نامه شفاهی یا عادی باشد و به ثبت نرسیده باشد، واهب باید ابتدا وقوع عقد هبه را اثبات کند. صحت هبه نامه‌های عادی و غیر رسمی توسط کارشناس بررسی می‌شود و در هبه شفاهی به شهادت شهود نیاز است.

۳. اثبات دارا بودن حق رجوع

در صورتی که واهب بتواند ثابت کند شرایط رجوع از هبه را دارد، مال به او برگردانده می‌شود.

۴. صدور و ابلاغ رای

معمولا قاضی درهمان جلسه رای را صادر می‌کند، اما ممکن است صدور رای تا یک هفته بعد از اعلام ختم دادرسی طول بکشد.

۵. امکان درخواست تجدید نظر برای مال موهوبه با ارزش بیش از سه میلیون ریال

بعد از ابلاغ رای به طرفین دعوا در صورتی که ارزش مال موهوبه بیشتر از سه میلیون ریال باشد، هر یک از طرفین که حکم علیه آن‌ها صادر شده است می‌توانند درخواست تجدید نظر کنند. فردی که به احکام معترض است در صورت اقامت در ایران ۲۰ روز و در صورت اقامت در خارج از کشور ۲ ماه بعد از ابلاغ رای فرصت دارد تا به دادگاه محل صدور رای یا دادگاه تجدید نظر استان محل سکونت خود برای درخواست تجدید نظر مراجعه کند.

سخن آخر

همانطور گه گفتیم امکان پس گرفتن مال هدیه شده برای واهب وجود دارد، اما اگر در این مدت آسیبی به مال موهوبه وارد شده باشد پرداخت خسارت به عهده متهب نیست و واهب نمی‌تواند درخواست خسارت کند. همچنین منافع متصله مال بعد از رجوع متعلق به واهب و منافع منفصله متعلق به متهب است. لطفا سوالات، نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما و همراهان ستاره در میان بگذارید. شما می‌توانید درباره وقف در قانون مدنی نیز در ستاره مطالعه کنید.