نویسنده: زهرا روشنایی
بروزرسانی: 11 آذر 1400
ستاره | سرویس روانشناسی – بسیاری از افراد فکر می‌کنند که گفتار درمانگر‌ها فقط با افرادی کار می‌کنند که در ایجاد صدا‌های خاص (تلفظ صحیح کلمات) مشکل دارند، دچار لکنت زبان هستند یا نوک زبانی صحبت می‌کنند. بله، گفتار درمانگر‌ها به حل این مشکلات گفتاری کمک می‌کنند، اما آن‌ها همچنین به بچه‌های دارای دیگر مشکلات گفتاری و نوشتاری از قبیل خوانش پریشی (اختلال در توانایی خواندن)، کنش پریشی و اختلال پردازش شنوایی هم یاری می‌رسانند. در حقیقت، یک متخصص گفتار درمانی به طور دقیق‌تر یک آسیب‌شناس گفتار زبان نامیده می‌شود. در ادامه‌ی این مطلب، بیشتر به چیستی گفتار درمانی برای کودکان و بزرگسالان و کسانی که به آن نیاز دارند، می‌پردازیم.
گفتار درمانی چیست؟
گفتار درمانی روش ارزیابی و درمان مشکلات ارتباطی و اختلالات گفتاری است. این کار توسط آسیب‌شناسان گفتار زبان (SLP) انجام می‌گیرد که اغلب افراد آن‌ها را به گفتار درمانگر می‌شناسند. از تکنیک‌های گفتار درمانی برای بهبود ارتباط استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها شامل تلفظ درمانی، مداخلات زبانی و برخی دیگر بسته به نوع گفتار یا اختلال زبان است. گفتار درمانی ممکن است برای اختلالات گفتاری که در کودکی یا صدمات گفتاری که در بزرگسالی و بر اثر بیماری یا آسیب مغزی ایجاد شده‌اند، مورد نیاز باشد.
چه کسانی به گفتار درمانی نیاز دارند؟
چندین اختلال گفتاری و زبانی وجود دارد که با گفتار درمانی قابل درمان هستند. هر کودک یا بزرگسالی که به یکی از مشکلات زیر دچار باشد، می‌تواند از این تکنیک‌ها کمک بگیرد:
۱. اختلالات تلفظ
اختلال تلفظ، به معنای ناتوانی در شکل‌دهی صحیح کلمات خاص است. کودکی که به این اختلال گفتاری مبتلاست، ممکن است برخی صدا‌های یک واژه را جا بیندازد، تغییر دهد، تحریف کند یا حتی یک صدا به تلفظ آن بیفزاید؛ مثلا ممکن است به جای «گربه» بگوید «دربه».
۲. اختلالات روانی گفتار
این اختلال‌ها بر جریان، سرعت و ریتم گفتار اثر می‌گذارند. لکنت زبان یا بریده‌گویی در این گروه قرار دارند. فرد مبتلا به لکنت زبان در خروج صدا‌ها مشکل دارد و ممکن است در طول حرف زدن متوقف شود، زبانش قفل شود یا یک بخش از کلمه را چندبار تکرار کند. فرد مبتلا به بریده‌گویی نیز اغلب خیلی سریع صحبت می‌کند و ممکن است کلمات را با هم ادغام نماید.
۳. اختلالات تشدید
اختلال تشدید هنگامی اتفاق می‌افتد که انسداد جریان هوا در حفره‌های بینی یا دهان، ارتعاشاتی که بر کیفیت صدا اثر دارند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین اگر «دریچه ولوفارنکس» به درستی بسته نشود، می‌تواند باعث این اختلال شود. اختلالات تشدید اغلب با شکاف کام، اختلالات عصبی و تورم لوزه مرتبط هستند.
۴. اختلالات درک و دریافت زبان
فرد مبتلا به اختلال دریافت زبان، در درک و پردازش آنچه دیگران می‌گویند، دچار مشکل است. این مسئله می‌تواند باعث شود فرد هنگام صحبت کردن، نسبت به مکالمه بی علاقه به نظر برسد، در دنبال کردن موضوع دچار مشکل شود یا واژگان محدودی در اختیار داشته باشد. سایر اختلالات زبان، اوتیسم، کاهش شنوایی و آسیب دیدگی سر نیز می‌توانند منجر به اختلال در زبان دریافتی شود.
۵. اختلالات بیان
اختلال در بیان زبان دشواری در بیان و انتقال اطلاعات است. اگر کسی این اختلال را داشته باشد، ممکن است در تولید جملات به درستی دچار مشکل باشد؛ مثلا از فعلی به درستی استفاده نکند. این بیماری با اختلالات رشد مانند سندروم داون و کاهش شنوایی همراه است. همچنین می‌تواند ناشی از تروما در سر یا یک وضعیت پزشکی باشد.
۶. اختلالات شناختی – ارتباطی
دشواری در برقراری ارتباط به دلیل آسیب‌دیدگی در بخشی از مغز که توانایی تفکر را کنترل می‌کند، به عنوان اختلال شناختی – ارتباطی شناخته می‌شود. این می‌تواند به مشکلاتی در حافظه، حل مسئله، صحبت کردن یا گوش دادن منجر شود. این بیماری می‌تواند ناشی از مشکلات بیولوژیکی، رشد غیرطبیعی مغز، شرایط عصبی خاص، آسیب مغزی یا سکته باشد.
۷. آفازی
این یک اختلال ارتباطی اکتسابی است که بر توانایی فرد در صحبت کردن و درک کلام دیگران تاثیر می‌گذارد. همچنین اغلب بر توانایی خواندن و نوشتن فرد اثر دارد. سکته مغزی یکی از شایع‌ترین علل بروز آفازی است، اگرچه سایر اختلالات مغزی نیز می‌توانند باعث روز آن شوند.
۸. دیسارتریا
دیسارتریا یا نامفهوم بودن تکلم، اختلالی است که به دلیل ضعف یا عدم توانایی در کنترل عضلات مورد استفاده برای گفتار ایجاد شده و موجب کندی یا گفتار سریع (به طوری که کلمات با یکدیگر ادغام و نامفهوم شوند) می‌گردد. این بیماری بیشتر از اختلالات سیستم عصبی و شرایطی که موجب فلج صورت یا ضعف در گلو و زبان هستند، ناشی می‌شود؛ مانند اسکلروز متعدد، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک و سکته مغزی.
گفتار درمانی چگونه انجام می‌شود؟
جلسات گفتار درمانی اغلب با یک ارزیابی توسط درمانگر SLP شروع می‌شود که نوع اختلال ارتباطی و بهترین راه برای درمان آن را مشخص می‌کند.
گفتار درمانی برای کودکان
برای کودکان، بسته به نوع اختلال، جلسات درمانی ممکن است در یک کلاس یا گروه کوچک یا به صورت فردی انجام شود. تمرینات و فعالیت‌های گفتار درمانی با توجه به نوع مشکل، سن و نیاز‌های فرزند شما متفاوت خواهد بود. در طول گفتار درمانی برای کودکان، درمانگر ممکن است:
- از طریق صحبت و بازی کردن، و با استفاده از کتاب‌ها، تصاویر یا اشیاء دیگر به عنوان بخشی از مداخلات زبانی کمک بگیرد تا پیشرفت و توسعه‌ی گفتار را تحریک کند.
- صدا‌ها و هجا‌های صحیح را برای کودک در حین بازی متناسب با سن مدلسازی کند تا به کودک یاد بدهد چگونه صدا‌های خاصی را بسازد.
- راهکار‌ها و تکالیفی را برای کودک و والدین او تعیین کند تا در خانه نیز گفتار درمانی ادامه پیدا کند.
گفتار درمانی برای بزرگسالان
گفتار درمانی برای بزرگسالان نیز با ارزیابی و تعیین نیاز‌های بیمار و بهترین راه درمان شروع می‌شود. تمرین‌های گفتار درمانی برای بزرگسالان می‌تواند به گفتار، زبان و ارتباطات شناختی آن‌ها کمک کند. در صورتی که یک آسیب یا وضعیت پزشکی، مانند بیماری پارکینسون یا سرطان دهان، باعث مشکل در بلع شده باشد، این جلسات درمانی، این مشکلات را نیز مدنظر قرار خواهد داد. تمرینات گفتار درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- حل مسئله، حافظه و سازماندهی، و سایر فعالیت‌هایی که به بهبود ارتباط شناختی کمک می‌کنند
- تاکتیک‌های مکالمه برای بهبود ارتباطات اجتماعی
- تمرینات تنفسی برای اختلالات تشدید
- تمریناتی برای تقویت عضلات دهان
در این رابطه مطلب علت و علائم لکنت زبان ناگهانی در بزرگسالان چیست و چگونه درمان می‌شود؟ را نیز بخوانید.
انواع گفتار درمانی
در لیست زیر، می‌توانید برخی از روش‌های درمانی را که درمانگر برای معالجه تعدادی از شایع‌ترین اختلالات گفتاری در زبان استفاده می‌کند را مشاهده کنید.
گفتار درمانی برای کسانی که دیر شروع به صحبت می‌کنند
اگر زمان صحبت کردن کودک نوپای شما فرا رسیده، اما این اتفاق نمی‌افتد، ممکن است به یک متخصص گفتار درمانی ارجاع داده شود. درمانگر به احتمال زیاد چیز‌های مختلفی را برای ترغیب فرزندتان به صحبت، از جمله بازی با او، امتحان خواهد کرد. مثلا گاهی اوقات از بازی با اسباب‌بازی‌هایی که مورد علاقه‌ی کودک است، امتناع می‌کند تا زمانی که کودک از او بخواهد. درمانگر به بچه‌های کوچک برای صحبت کردن انگیزه‌هایی می‌دهد که بسته به شرایط ممکن است متفاوت باشند.
برای برخی کودکان، ممکن است انواع دیگری از روش‌های ارتباطی، مانند زبان اشاره یا کارت تصاویر استفاده شوند. گفتار درمانگر‌ها همچنین ممکن است فرزند شما را برای ارزیابی بیشتر به سایر پزشکان ارجاع دهند؛ مانند تست شنوایی.
برای برخی کودکان، ممکن است انواع دیگری از روش‌های ارتباطی، مانند زبان اشاره یا کارت تصاویر استفاده شوند. گفتار درمانگر‌ها همچنین ممکن است فرزند شما را برای ارزیابی بیشتر به سایر پزشکان ارجاع دهند؛ مانند تست شنوایی.
گفتار درمانی برای کودکان مبتلا به آپراکسی
کودکان مبتلا به آپراکسی در گفتن هجا‌های خاص، یا ایجاد صدا‌های خاص دچار مشکل هستند. در این حالت، فرزند شما می‌داند که چه می‌خواهد بگوید، اما نمی‌تواند آن را به درستی بیان کند. گفتار درمانگر‌ها با استفاده از چندین آزمایش، آپراکسی را ارزیابی می‌کنند:
- حرکات دهان را برای بررسی ضعف در عضلات فک، لب و زبان ارزیابی می‌کنند.
- ارزیابی ملودی گفتار که در طی آن، پزشک حرف‌های کودک را گوش می‌دهد تا ببیند آیا او می‌تواند هجا‌های خاصی را بیان کند.
- ارزیابی صدای گفتار که بیشتر مشخص می‌کند کودک چگونه می‌تواند صدا‌ها را تلفظ کند.
در صورتی که کودک شما به آپراکسی مبتلا باشد، احتمالا چند بار در هفته به جلسات درمانی فشرده احتیاج دارد. درمانگر سعی خواهد کرد در درک بازخورد‌های شنوایی، دیداری و لامسه به کودک کمک کند. برای مثال درمانگر ممکن است از کودک شما بخواهد هنگام صحبت به آینه نگاه کند، یا صدای او را ضبط کند و برایش پخش کند. همه‌ی این اقدامات در طول بازی صورت می‌گیرند و کودک از آن‌ها لذت خواهد برد.
گفتار درمانی برای لکنت
لکنت زبان مسئله‌ای است که به طور معمول در کودکی بروز می‌کند، اما می‌تواند در بزرگسالی نیز تجربه شود. لکنت زبان معمولا نوعی از مشکلات رفتاری به حساب می‌آید. گفتار درمانگر‌ها سعی خواهند کرد به فرزند شما تکنیک‌های تغییر رفتار را بیاموزند که به نوبه خود به کنترل و درمان لکنت زبان کمک خواهد کرد.
یک روش معمول که ممکن است برای فرزند شما استفاده شود، آموزش کنترل کردن سرعت گفتار است چرا که ممکن است آن‌ها بیش از حد تند صحبت کنند. سریع صحبت کردن می‌تواند لکنت زبان را در بسیاری از افراد بدتر کند. تمرین سخن گفتن با سرعت کم و روان‌تر یک روش مفید و پرکاربرد است. همچنین ممکن است بر روی تنفس نیز تمریناتی صورت بگیرد.
یک روش معمول که ممکن است برای فرزند شما استفاده شود، آموزش کنترل کردن سرعت گفتار است چرا که ممکن است آن‌ها بیش از حد تند صحبت کنند. سریع صحبت کردن می‌تواند لکنت زبان را در بسیاری از افراد بدتر کند. تمرین سخن گفتن با سرعت کم و روان‌تر یک روش مفید و پرکاربرد است. همچنین ممکن است بر روی تنفس نیز تمریناتی صورت بگیرد.
گفتار درمانی برای آفازی
همان طور که گفته شد، آفازی اختلالی است که در نتیجه نوعی آسیب به مغز ایجاد می‌شود. این شرایط همچنین می‌تواند در گوش دادن، خواندن و نوشتن نیز مشکل ایجاد کند. آفازی برای بسیاری از بزرگسالانی که دچار سکته مغزی شده‌اند، اتفاق می‌افتد. گفتار درمانگر‌ها با ارزیابی توانایی فرد در فهم دیگران، بیان مفاهیم و حتی توانایی بلع، کار را شروع می‌کنند. اقدامات مختلفی وجود دارد که یک متخصص گفتار درمانی برای کمک به فرد مبتلا به آفازی می‌تواند انجام دهد، از جمله:
- آموزش برای بهبود مهارت‌های زبانی
- گروه درمانی برای بهبود مهارت‌های مکالمه
- استفاده از حرکات دست و صورت و نوشتن برای تقویت مهارت‌های ارتباطی آن‌ها
گفتار درمانی برای افراد دارای مشکل بلع
کودک شما ممکن است به دلایل مختلفی مشکلاتی در بلع داشته باشد. متخصص گفتار درمانی با انجام تمریناتی برای قوی‌تر کردن دهان، افزایش حرکات زبان و بهبود جویدن به کودک کمک خواهد کرد. درمانگر همچنین ممکن است برای شما توصیه‌هایی در مورد نوع و قوام غذا‌هایی که به کودک می‌دهید، داشته باشد. او همچنین می‌تواند الگو‌هایی برای تنفس ارائه کند.
گفتار درمانی چقدر طول می‌کشد؟
دوره درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جلمه:
- سن افراد
- نوع و شدت اختلال گفتار
- تناوب درمان
- زمینه‌ی پزشکی
- درمان بیماری عامل مشکلات گفتاری
برخی از اختلالات گفتاری در دوران کودکی شروع می‌شوند و با افزایش سن بهبود می‌یابند، برخی دیگر تا بزرگسالی ادامه می‌یابند و به درمان طولانی مدت نیاز دارند. یک اختلال ارتباطی ناشی از سکته مغزی یا سایر شرایط پزشکی ممکن است با درمان و بهبود مشکل اصلی، بهتر شود.
میزان تاثیر گفتار درمانی چقدر است؟
میزان موفقیت گفتار درمانی به انواع اختلالات و گروه‌های سنی مرتبط است. شروع درمان و تشخیص نیز می‌تواند در نتیجه بسیار تاثیرگذار باشد. براساس آمار گفتار درمانی برای کودکانی که زودهنگام درمان را شروع می‌کنند و در خانه به آن‌ها کمک می‌شود، بسیار موفق‌تر است.
جمع بندی
اختلالات گفتاری بر توانایی فرد در تولید صدا‌هایی که کلمات را ایجاد می‌کنند، تاثیر می‌گذارد. آن‌ها مانند اختلالات زبانی نیستند که یادگیری کلمات را برای افراد دشوار می‌کند یا درک گفته‌های سایرین را با مشکل روبرو می‌کند. انواع اختلال گفتار شامل لکنت زبان، آپراکسی، دیسارتریا و … است. علل احتمالی بسیاری از این اختلالات ضعف در ماهیچه‌ها، صدمات مغزی و برخی بیماری‌هاست. اختلالات گفتاری می‌تواند بر عزت نفس یک شخص و کیفیت کلی زندگی او بسیار تاثیر بگذارند و گفتار درمانی، تمرینات تنفسی و گاهی حتی دارو‌ها می‌توانند به بهبود گفتار و کاهش علائم کمک نمایند.
توصیه می‌کنیم در رابطه با درمان لکنت زبان در خانه نیز بیشتر بخوانید و اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید، آن را با خوانندگان ستاره به اشتراک بگذارید.
