نویسنده: مهدیه منصوری
بروزرسانی: 9 فروردین 1402
ستاره | سرویس سلامت – استفراغ خونی به معنای بازگرداندن محتویات معده آغشته به خون یا فقط بالا آوردن خون است که می‌تواند نگران‌کننده باشد. گاهی برخی علل جزئی مانند بلع خون در اثر آسیب دهان یا بینی به این عارضه منجر می‌شوند که جای نگرانی ندارد؛ اما زمانی که وجود خون در استفراغ حاکی از شرایط جدی‌تر مانند آسیب داخلی، پارگی و خونریزی یا ارگان‌های بدن باشد، باید هرچه سریع‌تر پیگیری شود تا پزشک با بررسی رنگ و غلظت خون استفراغ و انجام آزمایش‌های لازم، منبع و شدت خونریزی را بیابد. در این مقاله به معرفی علت استفراغ خونی و راه‌های درمان هر یک از آن‌ها می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
علت استفراغ خونی
برخی از شایع‌ترین علل استفراغ خونی عبارت‌اند از:
۱. نارسایی حاد کبد
نارسایی حاد کبد از کار افتادن کبد در مدت زمان کم است که با عوارض جدی از جمله خونریزی بیش از حد و افزایش فشار در مغز همراه است.
علائم
- استفراغ خونی
- زردی پوست و چشم (زردی)
- درد در نواحی فوقانی شکم
- ورم معده
- حالت تهوع و استفراغ
- ضعف
- گیجی و سردرگمی
- خواب آلودگی
دلایل
- مصرف بیش از حد استامینوفن
- برخی از داروهای تجویزی از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و ضد تشنج‌ها
- مکمل‌های گیاهی از جمله کاوا، عرقچین و پونه
- هپاتیت و سایر ویروس‌ها
- برخی سموم شامل قارچ‌های وحشی سمی و کربن تتراکلرید موجود در واکس، لاک و مواد دیگر
- بیماری خود ایمنی از جمله ام اس
- بیماری‌های عروقی کبد شامل ترومبوز ورید باب، ترومبوز ورید کبدی (سندرم بود کیاری) و بیماری مسدودکننده ورید
- بیماری‌های متابولیک مانند بیماری ویلسون و کبد چرب حاد بارداری
- سرطان کبد
پیشگیری
- دستورالعمل‌های مربوط به داروها را دنبال کنید.
- داروهای مصرفی را به پزشک اطلاع دهید.
- از رفتارهای پرخطر مانند اشتراک سوزن بپرهیزید. سیگار نکشید.
- واکسن هپاتیت بزنید.
- از تماس با خون و مایعات بدن افراد دیگر خودداری کنید.
- قارچ وحشی نخورید.
- وزن متناسب داشته باشید.
۲. آسپرین
آسپرین در کنار پیشگیری از حمله قلبی و سکته مغزی، باعث خونریزی داخلی در روده می‌شود. خونریزی روده و سابقه بیماری کبد، کلیه و زخم معده باید در افرادی که آسپرین را برای مدت طولانی مصرف می‌کنند، بررسی شود.
قطع مصرف آسپرین در این شرایط باید انجام شود
- زنگ زدن گوش‌ها
- تهوع، استفراغ و درد شدید شکم
- مدفوع خونی
- سرفه و استفراغ خونی
- تب بیش از ۳ روز
۳. تومورهای معده و مری
تومورهای معده و مری از طریق دیواره معده به اندام‌های مجاور مانند کبد، لوزالمعده یا روده بزرگ گسترش یافته و از طریق سیستم لنفاوی به غدد لنفاوی یا با جریان خون به سایر نقاط بدن مانند ریه‌ها حرکت می‌کنند. تومورهای معده و مری از دیگر دلایل استفراغ خونی هستند.
علائم
- استفراغ بزاق، غذا یا خون
- آروغ‌های پی‌درپی
- سوزش سر دل یا ریفلاکس
- حالت تهوع و استفراغ
- ورم معده و نفخ
- مدفوع خونین
- سرفه خونین
درمان
- جراحی برای درمان سرطان معده و مری
- شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
۴. سیروز (زخم کبد)
سیروز کبدی مراحل پیشرفته زخم کبد (فیبروز) است که در اثر بسیاری از بیماری‌ها مانند هپاتیت ایجاد می‌شود. هر بار که کبد آسیب می‌بیند، سعی می‌کند خود را ترمیم کند. در این فرآیند، بافت اسکار شکل می‌گیرد. بدین ترتیب بافت‌های اسکار بیشتر و بیشتر تشکیل شده و عملکرد کبد مختل می‌شود. سیروز پیشرفته می‌تواند جان بیمار را بگیرد.
علائم
- خستگی مفرط
- حالت تهوع
- زردی پوست و چشم
- رگ‌های خونی عنکبوتی زیر پوست
- بی‌اشتهایی
- استفراغ خونی
- خارش پوست
- قرمزی کف دست
دلایل
- هپاتیت ویروسی مزمن (هپاتیت B، C و D)
- تجمع چربی در کبد (کبد چرب)
- تجمع آهن در بدن (هموکروماتوز)
- فیبروز کیستیک
- بیماری ویلسون (مس انباشته در کبد)
- آترزی صفراوی (ضعف مجاری صفراوی)
- اختلالات ارثی متابولیسم قند
- عفونت مانند سفلیس یا تب مالت
- مصرف داروهای متوترکسات یا ایزونیازید
پیشگیری
- رژیم غذایی سالم سرشار از سبزیجات و غلات کامل
- حفظ وزن متناسب
- کاهش خطر ابتلا به هپاتیت
درمان
- نوشیدن چای سبز
- مصرف ویتامین C و آنتی اکسیدان
- پرهیز از مصرف الکل و نوشیدنی‌های کافئین دار
- پرهیز از مصرف غذاهای تند، شور، چرب و پر ادویه
- مصرف داروهای تجویز شده
۵. واریس مری (بزرگ شدن رگ‌های مری)
واریس مری زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون طبیعی به سمت کبد توسط یک لخته خون یا بافت زخمی مسدود شود. این رگ‌های واریسی نشت می‌کنند و حتی پاره می‌شوند و مقدار زیاد خون وارد مری می‌شود که با استفراغ خونی همراه است.
علائم
- استفراغ مقادیر زیاد خون
- مدفوع سیاه یا خونین
- احساس سبکی
- بی‌هوشی شدید
دلایل
- زخم شدید کبدی (سیروز کبدی)
- لخته شدن خون (ترومبوز)
- عفونت انگلی
عوامل خطر
- فشار خون بالا
- واریس‌های بزرگ و غیرطبیعی
- سیروز شدید یا نارسایی کبدی
پیشگیری
- رژیم غذایی سالم
- حفظ وزن متناسب
- کاهش مصرف مواد شیمیایی
۶. گاستریت یا ورم معده (التهاب مخاط معده)
گاستریت یک مشکل گوارشی است که در آن معده بیمار ملتهب شده و لایه مخاطی عفونی می‌شود. گاستریت ممکن است به صورت ناگهانی (گاستریت حاد) یا به مرور زمان و آرام آرام (گاستریت مزمن) ظاهر شود. این عارضه در برخی موارد به زخم معده و حتی سرطان معده منجر می‌شود.
علائم
- درد شکم
- سردرد
- بی‌حالی
- تهوع و استفراغ
- استفراغ خونی
- بی‌اشتهایی
- آروغ و یا سکسکه
- احساس طعم ترش در دهان
عوامل خطر
- عفونت باکتریایی (عفونت با هلیکوباکتر پیلوری)
- افزایش سن
- استرس ناشی از جراحی، سوختگی و عفونت
درمان
- اصلاح رژیم غذایی و اجتناب از خوردن غذاهای محرک
- کاهش تنیدگی
- آغاز دارو درمانی و استفاده از آنتی‌بیوتیک مثل تتراسایکلین
- خوردن وعده‌های کوچک‌تر غذا
- مصرف مکمل‌های غذایی مانند ویتامین E و ویتامین D
۷. کم آبی بدن در دوره بارداری
زمانی که بدن فرد باردار به اندازه کافی آب و مایعات دریافت نکند، میزان فشاری که به آن وارد می‌شود افزایش یافته و به صورت تهوع و استفراغ خونی بروز می‌کند.
روش درمان
- در طول روز آب، چای گیاهی، قهوه‌ی بدون کافئین و آب طعم دار بنوشید.
- آبمیوه‌های طبیعی مصرف کنید.
۸. گرسنگی در طول بارداری
در برخی مواقع گرسنگی کشیدن مادر باردار نهایتاً به استفراغ خونی او منجر خواهد شد. این یک واقعیت است که بدن مادر باردار، ناراحتی و احساس ضعف ناشی از گرسنگی را به صورت رگه‌های خون در استفراغ نشان می‌دهد.
درمان
- مصرف مواد غذایی کافی در وعده‌های روزانه
- مصرف میان وعده‌های سالم
۹. پانکراتیت
پانکراتیت التهاب در لوزالمعده است. این التهاب ممکن است به صورت حاد یا مزمن ظهور کند. موارد خفیف پانکراتیت بدون نیاز به درمان رفع می‌شوند؛ اما موارد شدیدتر با عوارض خطرناکی همراه هستند.
علائم
- استفراغ خونی
- درد فوقانی شکم
- درد شکم که بعد از غذا شدیدتر می‌شود
- تب
- نبض سریع
- حالت تهوع و استفراغ
- حساسیت به لمس شکم
دلایل
- مصرف برخی داروهای خاص
- فیبروز کیستیک
- سنگ کیسه صفرا
- سطح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی)
- سطح بالای تری گلیسیرید در خون (هایپرتریگلیسیریدمی)
- عفونت
- سرطان پانکراس
درمان
- روزه گرفتن
- داروهای ضد درد
- مایعات داخل وریدی (IV)
- رفع انسداد مجاری صفراوی
- جراحی کیسه صفرا
- جراحی پانکراس
۱۰. سرطان پانکراس یا لوزالعمده
سرطان پانکراس از بافت لوزالمعده آغاز شده و به ندرت در اوایل بیماری قابل تشخیص است.
علائم
- درد شکم که به کمر می‌زند
- بی‌اشتهایی یا کاهش وزن ناخواسته
- زردی پوست و چشم
- رنگ روشن مدفوع
- رنگ تیره ادرار
- خارش پوست
- دیابت
- لخته شدن خون
- خستگی
دلایل
- علت بروز سرطان لوزالمعده هنوز مشخص نیست؛ اما پزشکان دریافتند که برخی از عوامل محرک از جمله سیگار کشیدن و برخی جهش‌های ژنتیکی، خطر ابتلا به این سرطان را افزایش می‌دهد. چاقی و سن بالا نیز از دیگر عوامل خطر ابتلا به سرطان پانکراس هستند.
پیشگیری
- ترک سیگار (بهترین روش ترک سیگار چیست؟)
- حفظ وزن متناسب
- رژیم غذایی سالم سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس‌دار
۱۱. زخم معده
زخم معده نوعی زخم گوارشی باز است که در قسمت داخلی معده و بالای روده کوچک ایجاد می‌شود.
علائم
- درد معده
- احساس سیری، آروغ
- سوزش سر دل
- حالت تهوع
- استفراغ خونی (به رنگ‌های قرمز تیره یا سیاه)
- خون تیره در مدفوع
- تنفس دشوار
- کاهش وزن ناخواسته
دلایل
- باکتری‌های هلیکوباکتر پیلوری
- استفاده مرتب از داروهای ضد درد
- استفاده از داروهای استروئیدی، ضد انعقادها، آسپرین و…
پیشگیری
- محافظت از خود در برابر عفونت‌ها
- احتیاط در مصرف داروهای ضد درد
۱۲. سندرم مالوری – ویس (پارگی مری با فشار ناشی از استفراغ یا سرفه)
استفراغ شدید و طولانی‌مدت در برخی موارد موجب پارگی دیواره مری می‌شود. این پارگی معمولاً طی ۷ الی ۱۰ روز بدون درمان خاصی برطرف می‌شود؛ اما با خونریزی قابل توجهی همراه است که از راه دهان خارج می‌شود.
علائم
- درد شکم
- استفراغ خونی
- اوغ زدن غیر ارادی
- مدفوع خونین یا سیاه
- افت فشارخون
- کبودی پوست
دلایل
- تروما (آسیب دیدگی) قفسه سینه یا شکم
- سکسکه شدید یا طولانی مدت
- سرفه شدید
- بلند کردن اجسام سنگین یا زور زدن بیش از حد
- گاستریت
- فتق هیاتال
- تشنج
درمان
- آندوسکوپی؛ تزریق درمانی یا درمان انعقادی
- عمل جراحی لاپاراسکوپی
- مصرف داروهای کاهش اسید معده
- پارگی
۱۳. پرفشاری ورید باب (هایپرتنشن)
ورید باب خون را از معده، لوزالمعده و سایر دستگاه‌های گوارشی به کبد منتقل می‌کند؛ زمانی که فشار خون در ورید باب خیلی زیاد باشد، به آن پرفشاری ورید باب یا هایپرتنشن گفته می‌شود.
علائم
- خونریزی دستگاه گوارش
- مدفوع سیاه و خونین
- آب آوردگی شکم (آسیت)
- نفخ
- تنگی تنفس
- گیجی و فراموشی
دلایل
- مهم‌ترین علت پرفشاری ورید باب، سیروز کبدی است
درمان
- بهبود رژیم غذایی
- ورزش منظم
- ترک سیگار
- مصرف داروهای مسدودکننده بتا
۱۴. افزایش فشار خون در بارداری
استرس در دوران بارداری می‌تواند با افزایش خون، درد معده و در نهایت استفراغ خونی همراه باشد؛ به همین سبب معمولاً به خانم‌های باردار توصیه می‌شود تا حد امکان در محیط شاد و آرام حضور داشته باشند.
درمان
- کنترل نمک مصرفی
- دوری از فضاهای پرتنش و اجتناب از استرس
- نوشیدن آب کافی
- استراحت خوب و به اندازه
- قرص‌های تنظیم فشار (با تجویز پزشک)
کلام آخر
استفراغ خونی شرایطی است که می‌تواند برای همه‌ی افراد در سنین مختلف و به علل متفاوت رخ دهد. توجه داشته باشید که با مشاهده اولین رگه‌های خون در استفراغ، آرامش خود را حفظ کرده و فوراً یک قرار ملاقات با پزشک را ترتیب دهید. همان‌طور که مطالعه کردید، بسیاری از شرایطی که به استفراغ خونی منجر می‌شوند، با مدفوع خونی نیز همراه هستند؛ در همین راستا پیشنهاد می‌کنیم با علت، علائم و راه‌های درمان وجود خون در مدفوع و نحوه پاک کردن خون از روی لباس، فرش و مبل نیز آشنا شوید تا اطلاعات کامل‌تری کسب کنید. اگر شما تاکنون تجربه استفراغ خونی را داشته‌اید و علت دیگری برای آن می‌شناسید که در این مقاله از قلم ما افتاده، اطلاعات خود را با ما و دیگر همراهان ستاره به اشتراک بگذارید. از همراهی شما سپاس‌گزاریم.
