نویسنده: مهلا کیائی
بروزرسانی: ۱ آذر ۱۴۰۰
ستاره | سرویس پزشکی – پیوند کبد یک عمل جراحی است که طی آن کبدی که دیگر کارایی خود را از دست داده است (نارسایی دارد) را بر می‌دارند و آن را با یک کبد سالم که آن را شخصی اهدا کرده است جایگزین می‌کنند. در این مطلب به بررسی کامل پیوند کبد می‌پردازیم.
کبد و وظایف آن در بدن
کبد شما بزرگ‌ترین عضو داخلی بدن شما است و چندین عملکرد مهم را انجام می‌دهد، از جمله:
- از بین بردن باکتری‌ها و سموم خون
- جلوگیری از عفونت و تنظیم ایمنی بدن
- پردازش مواد مغذی، داروها و هورمون‌ها
- تولید صفرا، که به بدن کمک می‌کند چربی‌ها، کلسترول و ویتامین‌های محلول در چربی را جذب کند.
- ساخت پروتئین‌هایی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند.
معمولا تعداد افرادی که در انتظار پیوند کبد هستند از تعداد افراد اهداء کننده بیشتر هستند. کبد فرد پس از جراحی دوباره احیاء می‌شود و به اندازه طبیعی خود بر می‌گردد. در سال ۲۰۱۴، حدود ۷، ۲۰۰ پیوند کبد در ایالات متحده در میان بزرگسالان و کودکان انجام شد. از این تعداد، حدود ۳۳۰ نفر از اهداء‌کنندگان افراد زنده بودند. در همان زمان، تقریبا ۱۵۰۰۰ نفر در لیست انتظار برای پیوند کبد ثبت شده بودند.
نارسایی کبد و علل آن
نارسایی کبدی که به سرعت و در طول چند هفته اتفاق میافتد، نارسایی حاد کبد نامیده می‌شود که معمولاً بر اثر دارو به وجود می‌آید. نارسایی کبدی که طی ماه‌ها و سال‌ها ایجاد شود، نارسایی کبدی مزمن نام دارد. اگرچه پیوند کبد ممکن است نارسایی حاد کبد را درمان کند، اما بیشتر در درمان نارسایی مزمن کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. نارسایی مزمن کبد ممکن است در اثر عوامل مختلف ایجاد شود. مهم‌ترین علت نارسایی مزمن کبد، زخم شدن کبد (سیروز) است. در سیروز، بافت زخمی جای بافت طبیعی کبد را می‌گیرد و عملکرد کبد را مختل می‌کند. علل عمده زخم شدن کبد که منجر به نارسایی کبد و پیوند کبد می‌شود شامل این موارد است:
- هپاتیت B و C
- بیماری کبدی ناشی از مصرف الکل
- کبد چرب؛ بیماری غیر‌الکلی
- بیماری‌های ژنتیکی کبدی
- بیماری‌هایی که مجاری صفرا را تحت تأثیر قرار می‌دهد (مجرا‌هایی که صفرا را از کبد دور می‌کنند)، مانند زخم صفرا
پیوند کبد همچنین ممکن است برخی سرطان‌ها که منشاء آن‌ها در کبد است (سرطانهای اولیه کبد) را درمان کند.
خطرات و عوارض پیوند کبد
جراحی پیوند کبد عوارض قابل توجهی را به همراه دارد. خطرات مرتبط با خود عمل و همچنین داروهای لازم برای جلوگیری از پس زدن کبد بعد از پیوند وجود دارد. خطرات مرتبط عبارتند از:
- به وجود آمدن مشکلات در مجرای صفرا، از جمله سوراخ شدن مجرای صفرا یا کوچک شدن مجاری صفرا
- خون ریزی
- لخته شدن خون
- نارسایی کبد اهدایی
- عفونت
- پس زدن کبد اهدایی
- مشکلات مغزی یا تشنج
عوارض طولانی مدت نیز ممکن است شامل بازگشت بیماری در کبد پیوند شده، باشد.
عوارض جانبی ناشی از مصرف دارو‌هایی مرتبط با جلوگیری از پس زدن کبد
پس از پیوند کبد، فرد دارو‌هایی را باید تا آخر عمر خود مصرف کند که از پس زدن کبد جلوگیری کند. این داروهای ضد دفع می‌توانند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کنند، از جمله:
از آنجا که داروهای ضد دفع با سرکوب سیستم ایمنی بدن کار می‌کنند، خطر عفونت در بدن شما را افزایش می‌دهند. پزشک ممکن است برای کمک در مبارزه با عفونت‌ها دارو‌هایی به شما بدهد. هنگامی که فرد می‌خواهد پیوند کبد انجام دهد نکات زیر را باید در نظر بگیرد:
- تعداد و نوع پیوندهایی که آن مرکز هر سال انجام می‌دهد
- در مورد میزان موفقیت پیوند کبد مرکز
- هزینه‌هایی را که قبل از عمل، حین و بعد از پیوند فرد باید متحمل شود. هزینه‌هایی شامل آزمایشات، خرید کبد، جراحی، اقامت در بیمارستان و حمل و نقل به مرکز
- خدمات اضافی مانند ریکاوری، هماهنگی گروه پشتیبانی
- تعهد مرکز برای ارائه‌ی آخرین فناوری‌ها و تکنیک‌های پیوند
با روشهای پاکسازی کبد چرب؛ چگونه سلامت کبد را بازگردانیم؟ آشنا شوید.
ارزیابی
پس از انتخاب مرکز پیوند، ارزیابی می‌شود که آیا شما واجد شرایط برای پیوند کبد هستید یا خیر. هر مرکز پیوند معیار‌های صلاحیت خاص خود را دارد. اگر در یک مرکز پیوند پذیرش نشوید، ممکن است در مرکز دیگری ارزیابی شوید. هدف از اریابی این است که آیا فرد:
- به اندازه کافی سالم هست که جراحی داشته باشد و داروهای مادام العمر پس از پیوند را تحمل کند؟
- شرایط پزشکی لازم دارد که باعث موفقیت در پیوند شود؟
آزمایشات، مشاوره‌های خاصی که ممکن است انجام دهد شامل موارد زیر است:
- تست های آزمایشگاهی، از جمله آزمایش خون و ادرار برای ارزیابی سلامت اندام‌ها، از جمله کبد فرد
- آزمایشات تصویربرداری مانند سونوگرافی از کبد فرد
- آزمایش قلب برای تعیین سلامت سیستم قلبی عروقی فرد
- یک معاینه کلی، از جمله آزمایش‌های سرطان، برای ارزیابی سلامت کلی فرد
مشاوران تغذیه و متخصصان رژیم غذایی که وضعیت تغذیه فرد را ارزیابی می کنند، توصیه‌هایی راجع به تغذیه قبل و بعد از پیوند ارائه می‌دهند
- بررسی روانشناختی برای ارزیابی هرگونه بیماری مانند افسردگی یا اضطراب، و تعیین اینکه آیا فرد خطرات پیوند کبد را کاملاً درک می کند؟
- جلساتی با مددکاران اجتماعی مشخص شود که آیا فرد دوست یا خانواده‌ای دارد تا بتواند پس از پیوند از فرد مراقبت کند
- مشاوره برای کمک به ترک معتادان به الکل، مواد مخدر یا دخانیات
- مشاوره مالی برای کمک به فرد در درک هزینه‌های پیوند و مراقبت‌های بعد از پیوند
پس از اتمام این آزمایش‌ها و مشاوره‌ها، کمیته انتخاب مرکز پیوند برای گفتگو درمورد وضعیت فرد تشکیل می‌شود. این کمیته تصمیم می‌گیرد که آیا پیوند کبد بهترین روش برای درمان فرد است و اینکه آیا فرد سلامت کافی برای انجام پیوند دارد یا خیر. اگر جواب هر دو سوال بله است، پس فرد در لیست انتظار پیوند کبد قرار می گیرید.
آنچه بیمار قبل از عمل انتظار دارد
۱. قرار گرفتن در لیست انتظار
پزشکان با استفاده از نتایج حاصل از آزمایشات فرد را در لیست انتظار قرار می‌دهند و هر چه وضیعت فرد وخیم‌تر باشد در جایگاه بالاتری قرار می‌گیرد.
۲. یافتن اهداکنندگان زنده کبد
هر سال درصد کمی از پیوند کبد با استفاده از کبد اهداء‌کننده زنده انجام می‌شود. این عمل ابتدا برای کودکان به دلیل کمبود اهداء‌کننده کبد در اندازه مناسب انجام می‌شد؛ اما هم‌اکنون به گزینه حیاتی برای بزرگسالان نیز تبدیل شده است. اگرچه دسترسی به پیوند کبد اهداء‌کننده مرده در درجه اول با توجه به شدت بیماری کبد فرد مشخص می‌شود، دسترسی به پیوند کبد اهداء‌کننده زنده در مرحله اول با شناسایی یک اهداء‌کننده زنده که سالم است و قادر است تحت یک عمل جراحی بزرگ قرار گیرد، تعیین می‌شود و باید اندازه و گروه خونی مناسب داشته باشد. بیشتر اهداء‌کنندگان کبد زنده، اعضای نزدیک مانند خانواده یا دوستان هستند؛ اما یافتن یک اهداء‌کننده کبد زنده خوب به دلایل محدودیت در سن اهدا کننده، گروه خون، اندازه و سلامتی دشوار است. این جراحی همچنین خطرات قابل توجهی را برای اهدا کننده به همراه دارد.
۳. ورزش کردن
اگر در لیست انتظار یا منتظر پیوند هستید، ورزش کنید تا سالم بمانید. سالم بودن و فعال بودن هر چه بیشتر باعث آمادگی بیشتر برای پیوند می‌شود و به سرعت بهبودی بعد از عمل جراحی کمک می‌کند.
بیمار باید:
- داروهای خود را طبق تجویز مصرف کند
- دستورالعمل‌های مربوط به رژیم و ورزش را دنبال کند
- استراحت و تفریح داشته باشد.
پیوند کبد اهداء‌کننده مرده
اگر به بیمار اطلاع داده شود كه كبدی از یك اهداء‌كننده مرده در دسترس است، از فرد خواسته می‌شود که فورا به بیمارستان مراجعه كند. تیم مراقبت های بهداشتی بیمار را معاینه و بستری می کنند تا مطمئن شوند که فرد به اندازه کافی سالم برای پیوند هست. عمل جراحی پیوند کبد با استفاده از بی‌هوشی عمومی انجام می شود.
پیوند کبد با استفاده از اهداء‌کننده زنده
اگر بیمار پیوند کبد را از یک اهداء‌کننده زنده دریافت کند، جراحان بخشی از کبد اهداء‌کننده را در بدن بیمار پیوند می‌دهند. جراحان ابتدا روی اهداء‌کننده عمل کرده و بخشی از کبد را برای پیوند خارج می‌کنند. سپس کبد بیمار را برداشته و قسمت کبد اهداء شده را در بدن بیمار قرار می‌دهند. در نهایت رگ‌های خونی و مجاری صفرای بیمار را به کبد جدید وصل می‌کنند. قسمت کبد پیوند شده در بدن بیمار و بخشی که در بدن اهداء‌کننده باقی مانده است به سرعت بازسازی می‌شود و در طی دو ماه به حجم طبیعی می‌رسد.
بعد از پیوند
۱. استراحت در بخش مراقبت‌های ویژه
بیمار احتمالاً چند روز در بخش مراقبت‌های ویژه می‌ماند. پزشکان و پرستاران وضعیت بیمار را تحت نظر دارند تا مراقب علائم و عوارض باشند. آن‌ها همچنین علائم عملکرد کبد جدید بیمار را به طور مکرر آزمایش می‌کنند. بیمار ۵ تا ۱۰ روز را در بیمارستان برای رسیدن به شرایط پایدار می‌گذراند.
۲. پس از انتقال به خانه
پس از انتقال بیمار به خانه، معاینات مکرر انجام می‌شود. تیم پیوند یک برنامه ارزیابی برای بیمار تنظیم می‌کند. ممکن است ابتدا هر هفته چند بار آزمایش خون انجام شود و بعد از آن نیز کم‌تر می‌شود.
۳. مصرف دارو
بیمار داروها را باید تا آخر عمر مصرف كند. داروها بعد از پیوند باعث کاهش عوارض می‌شوند.
نکته: زمان بهبودی کامل فرد بعد از پیوند بستگی به میزان بیماری قبل از پیوند دارد.
میزان موفقیت بعد از پیوند کبد
شانس بیمار برای پیوند موفقیت‌آمیز و بقای طولانی مدت به وضعیت بیمار بستگی دارد. به طور کلی، حدود ۷۰ درصد از افرادی که تحت پیوند کبد قرار می‌گیرند حداقل ۵ سال زندگی می‌کنند. این بدان معنی است که برای هر ۱۰۰ نفری که به هر دلیلی پیوند کبد انجام می‌دهند، حدود ۷۰ نفر به مدت پنج سال زندگی می‌کنند و ۳۰ نفر نیز طی پنج سال می‌میرند.
رژیم و تغذیه
رژیم غذایی متعادل به ویژه پس از پیوند کبد از اهمیت زیادی برخوردار است تا به بیمار در بهبود و سلامتی کمک کند. به طور کلی، رژیم غذایی بیمار پس از پیوند کبد باید کم نمک، کم کلسترول، کم چربی و کم قند باشد. برای جلوگیری از آسیب رساندن به کبد جدید، باید از مصرف الکل خودداری کرد. بیمار باید:
- حداقل روزانه ۵ وعده میوه و سبزیجات میل کند
- از آب گریپ فروت، انار یا پرتقال به دلیل تأثیر آن‌ها بر روی گروه داروهای سرکوب سیستم ایمنی خودداری کند.
- فیبر کافی در رژیم غذایی روزانه خود داشته باشد
- غذاهای سبوس‌دار را بیش از غذاهای فرآوری شده انتخاب کند
- لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی بخورد
- گوشت، مرغ و ماهی بدون چربی بخورد
- آب کافی و مایعات را هر روز بنوشد
ورزش
ورزش و فعالیت بدنی باید یک بخش منظم از زندگی بیمار بعد از پیوند کبد باشد تا بتواند سلامت کلی جسمی و روانی فرد را بهبود بخشد. پس از پیوند، بیمار باید تا آنجا که می‌تواند راه برود. سپس بسته به پیشرفت بیمار می‌تواند فعالیت بدنی بیشتری را در زندگی روزمره خود وارد کند. پیاده‌روی، دوچرخه سواری، شنا و سایر فعالیت‌های بدنی همگی می‌توانند بخشی از یک سبک زندگی سالم بعد از پیوند باشند. اما قبل از شروع یا تغییر روال ورزش پس از پیوند، بیمار حتما باید با پزشک خود مشورت کند.
کلام آخر
پیوند کبد معمولاً به عنوان گزینه درمانی به افرادی که در مراحل پایانی بیماری‌های مزمن کبدی و دارای نارسایی کبدی هستند هستند ارائه می‌شود. اگر شما پیوند کبد انجام داده‌اید و اگر پیوند کبد را تجربه کرده‌اید تجربه خود را با ما در میان بگذارید. همچنین اگر به وجود کبد چرب در خانه مشکوک شده اید، به کمک آشنایی با راه های تشخیص و تست کبد چرب در خانه سریع‌تر بیماریتان را تشخیص و برای درمان آن اقدام کنید.
برگرفته از: liver-transplant
