فعل معلوم و مجهول در زبان فارسی چه ویژگی‌هایی دارند؟

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – فعل معلوم و مجهول چیست و چه کاربرد‌هایی دارد؟ در زبان فارسی، فعل از جهت ذکر شدن یا نشدن فاعل جمله، به دو قسم معلوم و مجهول تقسیم می‌شود. فارسی‌زبان‌ها در موقعیت‌های خاصی ترجیح می‌دهند که از فاعل جملات نامی نبرند؛ همین مسئله مهم‌ترین عامل استفاده از افعال مجهول است. در این مقاله قصد داریم افعال مجهول را از نظر ساخت و کاربرد، بررسی کنیم.

فعل معلوم و مجهول در زبان فارسی چیست؟

• علی، سعید را در خیابان دید. (علی فاعل این جمله است.).

• سعید در خیابان دیده شد. (این جمله هیچ اطلاعی از شخصی که سعید را دیده نمی‌دهد.)

چه فعل‌هایی قابلیت مجهول شدن دارند؟

• پدر خانه را ساخت.

چگونه یک فعل معلوم را مجهول کنیم؟

• ابتدا باید نهاد را حذف کنیم؛ علی من را دید. “علی” از جمله حذف می‌شود.
• مفعول جمله را در جایگاه نهاد قرار می‌دهیم و نشانه مفعول را حذف می‌کنیم. من دید. “را” که نشانه مفعول است، حذف می‌شود.
• فعل جمله را بصورت صفت مفعولی در می‌آوریم. نحوه ساخت صفت مفعولی: بن ماضی + ه (‍‍‍ه). صفت مفعولی ساخت، “دیده” می‌شود.
• از فعل کمکی “شدن”، ساخت مناسبی مطابق با زمان اصلی فعل می‌سازیم: دیده شد.
• شناسه فعل را با توجه به شخص و شمار، تنظیم می‌کنیم؛ در این مثال، فعل شناسه “ام” است: دیده شدم.

زمان در فعل مجهول

انواع فعل کمکی در فعل‌های مجهول

• شاملو با آثارش شناخته گشت.
• هر انسانی با سخن خود شناخته گردد.

چرا از فعل مجهول استفاده می‌کنیم؟

در مقدمه این مقاله گفتیم: فارسی‌زبان‌ها زمانی از فعل مجهول استفاده می‌کنند که قصد بردن نام فاعل جمله را ندارند. موارد زیر، می‌تواند دلایلی برای نام نبردن از فاعل جمله باشد:

• زمانی‌که فاعل مشخص نیست. مانند: ماشین دزدیده شد. (گوینده نمی‌داند چه کسی ماشین را دزدیده است.)
• زمانی‌که تمرکز گوینده بر فعل انجام شده است و توجهی به فاعل این فعل ندارد. مانند: خیابان آسفالت شده‌است. (گوینده توجه چندانی به کسی که خیابان را آسفالت کرده، ندارد؛ هرچند فاعل مشخص باشد.)
• زمانی‌که گوینده عمدا قصد دارد نامی از فاعل نبرد. مانند: خرمشهر باز پس گرفته شد. (گوینده می‌داند که چه کسانی خرمشهر را پس گرفته‌اند، اما به هر دلیلی نامی از آن‌ها نمی‌آورد.)

نوع دیگر فعل مجهول

در پایان، باید به این نکته نیز اشاره کنیم که در برخی موقعیت‌های خاص (معمولا در ادبیات فارسی) فارسی‌زبانان به جای استفاده از ساخت فعل مجهول، از فعل‌های معلوم در جایگاه فعل مجهول استفاده می‌کنند. به طور مثال: حافظ در بیت زیر، بجای اینکه از “گفته شده‌است” استفاده کند، از “گفت” استفاده کرده‌است، درحالی‌که فاعل جمله مشخص نیست و فعل ” گفت” نقش فعل مجهول را ایفا می‌کند:

گفت آن یار کزو گشت سر دار بلند
جرمش آن بود که اسرار هویدا می‌کرد.

سخن آخر

فعلی که فاعلش مشخص باشد، “فعل معلوم” و فعلی که فاعلش مشخص نباشد، ” فعل مجهول” نامیده می‌شود. در زبان فارسی، فعل مجهول ساختار مخصوصی دارد؛ همچنین جمله‌ای که فعل مجهول در آن قرار می‌گیرد نیز، ساختی بخصوص دارد. با آشنایی بیشتر با اجزا جمله، توانایی ما در ساخت فعل مجهول افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم با هسته و وابسته در زبان فارسی و تعاریف و مثال‌هایشان در ادبیات فارسی نیز آشنا شوید. شما چه تفاوت دیگری بین فعل معلوم و مجهول در فارسی می‌شناسید؟ قسمت “نظرات و پرسش‌ها” پل ارتباطی ما با شماست.