سود بانکی حلال است یا حرام؟

ستاره | سرویس مذهبی – سود بانکی حلال است یا حرام؟ در قرآن کریم و همچنین روایات متعددی از معصومین، حکم نزول و انجام معاملات ربوی حرام اعلام شده است، تا آنجایی که قرآن صراحتاً بیان می‌کند که ربا جنگ با خداست. سودهایی که بانک‌ها در جوامع اسلامی به سپرده‌گذاران اختصاص می‌دهند، به جهت مشابهتی که در ظاهر به ربا و معامله حرام دارند، همیشه موجب ایجاد شبهه و سوال برای دینداران بوده است. در خصوص این مسئله تمامی مراجع تقلید نظرات خود را اعلام کرده و پاسخ‌هایی متفاوت به این مسئله داده‌اند. در این مطلب ربا و معاملات حرام را بررسی می‌کنیم و به نظر مراجع تقلید را در این‌باره می‌پردازیم.

ربا و انواع آن

ربا به طور کلی به معنای معامله دو کالا یا مال از یک جنس است که مقدار یکی از دیگری زیادتر باشد. به طور کلی در فقه دو نوع ربا وجود دارد که حکم هر دو در نظر اکثر فقها حرام بوده و مصداق محاربه و جنگ با خداست.

انواع ربا عبارتند از:

• ربای معاملی: این نوع از ربا همانطور که ذکر شد، به معنای معاوضه یا معامله دو کالای هم‌جنس در صورتی است که میزان یک طرف زیادتر باشد.
• ربای قرضی: ربا در این حالت به معنای قرض دادن کالا یا مالی به شرط زیادت آن در هنگام بازپس گیری آن کالا یا مال است.

اقسام ربای حلال

در مواردی اما حکم ربا حرام نبوده و تنها کراهت دارد. این موارد عبارت‌اند از:

• ربا دادن زن و شوهر
• ربا دادن پدر و فرزند
• ربا دادن خواجه و برده
• ربا گرفتن مسلمان از کافر

سود بانکی حلال است یا حرام؟

به طور کلی براساس نظر اکثریت فقها و مراجع تقلید،  اگر سپرده‌گذاری در بانک در قالب مضاربه بوده و احکام شرعی و فقهی آن کاملا رعایت بشود، گرفتن سود از بانک جایز است. مضاربه اصطلاحاً به معامله‌ای گفته می‌شود که کسی پولی را در اختیار دیگری قرار دهد تا با آن خرید و فروش کند و سودی طبق قرارداد با تعیین سهم به طرفین برسد.

سوال: نظر جنابعالی درباره حکم سود بانکی حاصل از سپرده‌گذاری‌ها چیست؟ آیا تفاوتی میان سود بیشتر و کمتر از ده درصد وجود دارد؟ درباره سودهای روزشمار و علی الحساب چطور؟

نظر امام خمینی (ره)

سود و بهره‌ای که بانک‌ها در قبال سپرده‌ها می‌دهند حرام بوده و گرفتن آن جایز نیست، اما اگر به طور کلی قرض گیرنده به خواست خود و داوطلبانه سودی را برای قرض‌دهنده در نظر بگیرد، این سود حلال و جایز است.

نظر آیت الله العظمی سیستانی

بر اساس دیدگاه ایشان هرگونه سپرده‌گذاری و معامله بانکی که در قالب قراردادی شرعی صورت بپذیرد، جایز است. ایشان البته تفاوتی بین بانک‌های دولتی و خصوصی قائل هستند. به عقیده ایشان تصرف در همه سود بانک‌های خصوصی جایز و حلال است، اما در مورد سود بانک‌های دولتی باید نیمی از سود حاصله به فقرا اختصاص یابد. درصد و نوع سود، تفاوتی در حکم ایجاد نمی‌کند؛ به طور کلی اگر فرد سپرده‌گذار، نیت مشارکت در معامله را داشته و خود را از بانک طلبکار نداند، گرفتن سود مانعی ندارد.

نظر آیت الله العظمی جوادی آملی

در نظر ایشان، اگر سود بانکی به عنوان مضاربه یا جایزه به سپرده‌گذاران تعلق بگیرد، مانعی ندارد. همچنین در مورد سپرده‌های بلندمدت نیز اگر سود بانکی براساس عقود اسلامی و به صورت مضاربه باشد، جایز است.

تفاوتی میان سود کمتر از ۱۰ درصد و سود بیشتر از ۱۰ درصد وجود ندارد، اگر سود حاصل‌شده، سود پول باشد، حرام و اگر سود حاصل‌شده به وسیله معامله یا مضاربه بانک به دست آید، جایز است.

نظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

به طور کلی سود بانکی پس‌اندازها اگر توسط بانک به صورت داوطلبانه داده شود و قراردادی به صورت شرطی برای آن ذکر نشود، مشکلی ندارد. همچنین در مورد سپرده‌های ثابت و وام‌های بانکی اگر براساس آیین‌نامه‌های عقود شرعی بانک‌ها عمل بشود، سود حاصل از آن جایز است.

در مورد سود کمتر یا بیشتر از ۱۰ درصد و همچنین سود روزشمار یا علی الحساب نیز همانطور که ذکر شد، با توجه به اینکه بانک‌ها طبق قوانین و مقررات حکومت اسلامی موظف به رعایت قرارداد و عقود شرعیه (از قبیل مضاربه و شرکت و مانند آن) هستند، دریافت سود سپرده از آنها مانعی ندارد.

نظر آیت الله العظمی وحید خراسانی

به عقیده ایشان اگر سپرده بانکی به عنوان مضاربه گرفته شده و حدود شرعی و فقهی آن رعایت شود، سود بانکی مسئله و مشکلی ندارد. همچنین اگر سپرده‌گذاری در بانک به صورت قرض الحسنه باشد، خواه این سپرده ثابت و خواه حساب در گردش باشد، به شرط آنکه سپرده‌گذار خود را طلبکار ندانسته و شرطی برای سود نکرده باشد، گرفتن سود از بانک جایز است. اما اگر بانک مورد نظر از بانک‌های دولتی باشد، بنابر احتیاط واجب باید یک پنجم از سود به سادات فقیر داده بشود.

• کارمزد باید درصدی و متغیر نبوده و ثابت باشد.
• میزان کارمزد باید متناسب با میزان کار بوده و بیشتر و کمتر نباشد.

نظر آیت الله العظمی خامنه‌ای

به عقیده ایشان هرگونه معامله بانکی که مورد تصویب مجلس شورای اسلامی و مورد تایید شورای نگهبان باشد، مانعی ندارد. ایشان معتقدند اگر سپرده‌گذار همه اختیارات را از جمله نوع فعالیت و میزان سهم خود به بانک واگذار بکند و سود حاصل از آن به قصد به کارگیری سپرده در معاملات حلال باشد، جایز است.

سخن پایانی

حلال بودن و یا حرام بودن سود بانکی همیشه یکی از مهمترین شبهات و مسائل چالش‌برانگیز در بانکداری در جوامع اسلامی بوده است. شباهت این سود به معاملات ربوی و حرام، موجب نظرات متفاوت فقها در حکم آن شده است، اما به طور کلی نظر اکثر فقها در این حکم مشترک است که اگر این سپرده در قالب مضاربه بوده و در حدود و احکام شرعی باشد و همچنین سود بانکی به صورت داوطلبانه و به خواست بانک باشد، مانعی ندارد. یکی دیگر از مسائلی که معمولا مورد سوال است، حلال بودن خرید و فروش کالا به صورت اقساط است، برای اطلاع از احکام این نوع خرید توصیه می‌کنیم به مطلب احکام نقد و نسیه در خرید اقساطی چیست؟ مراجعه کنید. اگر نظر دیگر مراجع در پاسخ به سوال سود بانکی حلال است یا حرام؟ را می‌دانید، لطفا آن را با ما و سایر همراهان ستاره به اشتراک بگذارید.