تعریف آنیما و آنیموس و تاثیر این مفاهیم کهن بر آدمی

ستاره | سرویس روانشناسی – اینکه بعد روانی انسان فاقد جنسیت است در روانشناسی به دوجنسیتی بودن روانی تعبییر می‌شود. اصل دوجنسی بودن آدمی، یعنی این که هر آدمی هم جنبه زنی دارد و هم جنبه مردی، پیش از آنکه مورد قبول عام قرار بگیرد توسط یونگ مطرح شد. کارل گوستاو يونگ، فیلسوف و روانشناس جنبه زنی مرد را آنیما و جنبه مردی زن را آنیموس می‌نامد. نیمه زنانه و مردانه درون آدمی را می‌توان نمایشی از مفهوم نمادین «یین» و «یانگ» نیز دانست. در این مقاله مفاهیم آنیما و آنیموس را بررسی کرده و بیشتر با ویژگی‌ها و کارکرد‌های این آرکتایپ‌ها آشنا خواهیم شد.

کهن الگو‌های آنیما و آنیموس

ناخودآگاهِ انسان از آرکتایپ‌ها یا کهن الگو‌ها تشکیل شده که حاصل تجارب بر روی هم انباشته شده نسل‌های گذشته است. آنیما (Anima) و آنیموس (Animus) از مهمترین آرکتایپ‌های روان آدمی و نمادی از وجود عنصر زنانه در مردان و عنصر مردانه در زنان هستند. آنیما جنبه زنانه در روح مرد و آنیموس جنبه مردانه در روح زن است و بسته به موقعیت می‌توانند در نیمه هوشیار انسان خود را نشان دهند. وجود یک جنبه مونث یا مذکر در روح و حتی جسم مردان و زنان از گذشته مورد توجه بوده است. از نظر یونگ حتی در فلسفه هرمنوتیک متعلق به دوران ماقبل تاریخ، انسان صفت زنانه و مردانه را همزمان دارد.

دلیل اینکه آدمی دارای این دو جنبه است، از نظر فیزیولوژی این است که هورمون‌های جنسی زنانه و مردانه در هر دو جنس یعنی هم در مردان و هم در زنان ترشح می‌شود. از نظر روانشناسی نیز در هر دو جنس هم صفات مردانه و هم صفات زنانه وجود دارد.

یونگ با اینکه قبول دارد این کیفیت تا حدی ناشی از کروموزوم‌ها و ترشح غدد جنسی است، اما آن را بیشتر نتیجه تجارب نژادی مرد با زن و زن با مرد می‌داند. به عبارت دیگر معتقد است به اینکه چون صد‌ها هزار سال زن و مرد با یکدیگر زندگی کرده اند، مرد تا حدی جنبه زنی و زن تا حدی جنبه مردی پیدا کرده است.

یکی از عواملی که جنبه‌های دوگانه آدمی را به خوبی نشان می‌دهد، صفت «همجنس گرایی» اوست. این دو جنبه جنسی آدمی سبب می‌شود که مرد و زن یکدیگر را درک کنند و در عین حال گاهی باعث عدم تفاهم خواهد بود؛ چرا که مفاهیم کهن آنیما و آنیموس که در ناخودآگاه جمعی وجود دارند، همیشه با زن یا مرد واقعی که تحت تاثیر عوامل گوناگون زندگی شکل گرفته‌اند، یکسان نیست و خیلی انسان‌ها از این نکته غافل بوده و انتظارشان از زنان و مردان، غیر واقعی خواهد بود و در نتیجه در برخورد با جنس مخالف احساس ناکامی می‌کنند.

تعریف آنیما

آنیما یا انرژی زنانه درون انسان در لاتین به معنای باد، زندگی و روح است. همان‌طور که اشاره شد آنیما در واقع به جنبه‌ی ناخودآگاه زنانه‌ی مردان اشاره می‌کند که در زندگی روزمره اغلب سرکوب شده و فراموش می‌شود. اما اگر یک مرد بتواند این جزء پنهان شخصیت خود را پذیرفته و به طور متعادل پرورش دهد از لحاظ روانی کامل‌تر خواهد بود. چنین مردی صبور، دلسوز و با ملاحظه خواهد بود و اگر آنیمای درون خود را سرکوب کرده و نپذیرد؛ شخصیتی تندخو، مغرور و خلقی منفی خواهد داشت. آنیما تصویری از تمام گرایش‌های روانی زنانه در مرد است، گرایشاتی مانند احساسات، مکاشفات، حساسیت‌ها، عشق، دوستی با طبیعت و روابط با ناخودآگاه.

از نظر یونگ هر مردی در درون خود تصویری ازلی از یک زن به خصوص دارد که صورتی نمادین از همه تجربیات و احساساتی است که نسل‌های گذشته با زنان داشته‌اند.
از نظر یونگ مادینه روان زنده و مایه زندگی است و در رویاها، افسانه‌ها و اشعار به شکل مادر یا معشوق متجلی می‌شود. در قبایل بدوی نیز گاهی مردان لباس زنانه بر تن می‌کردند تا بتوانند به سرزمین ارواح یا به عبارتی ضمیر ناخودآگاه ورود کنند چرا که این کار با نگرش به آنیمای درونشان امکان پذیر می‌شد.

از آنجا که شخصیت مادر بر شکل‌گیری آنیما موثر است، چنانچه مرد به علت فوت یا سردی عاطفی مادر و یا دلایلی دیگر نتواند ارتباط عاطفی درستی با مادر خویش برقرار کند، آنیما کارکرد منفی خود را نشان می‌دهد. در این شرایط مرد احساس ناتوانی کرده و از زندگی‌اش لذت نمی‌برد.

شکل گیری آنیما در مردان مراحل زیر را طی می‌کند:

• مرحله‌ای که نگاه آنان به زنان صرفا جنسی است (مرحله حوا)
• مرحله درک زیبایی و علاقه‌مند شدن به زنان زیبا و کامل (مرحله هلن)
• مرحله‌ای که به سوی پارسایی و تکامل روحی گرایش دارند (مرحله مریم مقدس)
• مرحله به آرامش رسیدن با همراهی عقل (مرحله سوفیا)

تعریف آنیموس

آنیموس یا همان انرژی مردانه درون انسان به لاتین به معنای روح منطقی، هوش و قدرت ذهن است. شرایط فرهنگی و جامعه می‌تواند آنیموس درون روان زنان را محدود و سرکوب کند. یا اینکه به شکلی افراطی ایده‌آل‌های مردانه را نشانه موفقیت دانسته و آن را به زنان تحمیل کند. اگر آنیموس درون زنان از تعادل خارج شده و جنبه منفی آن پرورش یابد منجر به ایجاد صفات شخصیتی مانند بی احساسی، بی‌رحمی و بی‌ملاحظه بودن می‌شود. در حالی که آنیموس مثبت باعث افزایش قدرت، قاطعیت و عقلانیت در زن می‌شود.

شکل گیری آنیما در زنان مراحل زیر را طی می‌کند:

• آنیموس در مرحله اول به شکل نیروی جسمانی نمایان می‌شود (قدرت فیزیکی)
• مرحله دوم رسیدن به استقلال و داشتن روح خلاق و برنامه‌ریز است (مبتکر خلاق)
• در این مرحله خود را در قالب قدرت کلام نشان می‌دهد (استاد یا کشیش)
• بالاترین مرحله تجسم اندیشه است که با عقل به زندگی مفهوم می‌دهد (هرمس)

آنیموس موجب می‌شود زن با یک صلابت روحی بتواند ظرافت ظاهری خود را جبران کند و در حالت پیشرفته خود زن را با تحولات روحی مرتبط کرده و باعث شود حتی بیش از مردان خلاق و پذیرا باشد. به همین دلیل در گذشته‌های دور، پیشگو‌ها و کسانی که وظیفه بیان اراده خداوند را داشتند، زن بوده‌اند.

پرورش آنیموس در زنان

بیدار کردن انرژی مردانه آنیموس در زنان باعث می‌شود فعال‌تر، قاطع‌تر و منطقی‌تر باشند. به این منظور پیشنهاد می‌شود:

• یاد بگیرید ابراز وجود کنید.
• خود را در موضع قدرت قرار دهید.
• مسئولیت به عهده بگیرید.
• توانایی‌های رهبری را در خودتان پرورش دهید.
• علاوه بر خواندن داستان، مطالعات علمی نیز داشته باشید.
• استقلال و خودکفایی خود را بیشتر کنید.
• مهارت‌هایی را بیاموزید که جامعه آن‌ها را مردانه می‌داند مثل تعمیر اتوموبیل و لوازم خانه
• با مراقبه و مدیتیشن احساسات خود را متعادل کنید.
• سعی کنید رویکرد منطقی خود به مسائل را افزایش دهید.

یک زن با بیدار کردن آنیموس در خود می‌تواند هویت شخصی خود را تقویت کرده و به استقلال مادی و فکری برسد. این کار با پرورش کهن الگو‌های آتنا، آرتمیس و هستیا امکان پذیر است.

سخن آخر

در درک و بروز آنیما و آنیموس نیز همچون خیلی از مسائل دیگر «تعادل» کلید طلایی است. برای مثال زنانی که آنیموس در آن‌ها قوی‌تر از آنیما شود یا به عبارتی انرژی مردانه‌شان بیش از انرژی زنانه قدرت پیدا کند و یا در مردانی که انرژی زنانه بیش از انرژی مردانه درک و تقویت شود، روانشان از تعادل و سلامت دور خواهد شد؛ بنابراین مهم است که بتوانید روش‌های رسیدن به تعادل در زنانگی و مردانگی را بیابید. نکته قابل توجه این است که رسیدن به این تعادل برای هر کس متفاوت خواهد بود اما اگر در این زمینه موفق باشید، قادر خواهید بود به احساس بی نظیر یگانگی و کمال برسید.

همراهان گرامی، شما می‌توانید درباره فلسفه یین و یانگ که نشانه تعادل در جهان و هستی است و به وحدت زنانگی و مردانگی اشاره دارد نیز در ستاره مطالعه کنید. نظرات و تجربیات خود در این زمینه را برای ما ارسال نمایید.