نویسنده: بهاره قاسم پور
بروزرسانی: 28 فروردین 1401
در ادامه می‌خوانید:
استرلیزه یا گندزدایی چیست؟
- استرلیزه با گرما
- استریلیزاسیون سرد
استریلیزاسیون سرد با فیلتر‌های باکتریایی یا با پرتوافشانی انجام می‌شود. پرتوافشانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اشعه ماوراء بنفش غیر یونیزان
- اولتراسوند
- تابش یونیزه کننده
- استرلیزه کننده گاز با استفاده از مواد شیمیایی
- استرلیزه شیمیایی سرد
- فرآورده‌های حاوی هالوژن (حاوی کلر یا ید)
- مشتقات فنول
- آلدهید‌ها
- الکل‌ها
- اکسنده‌ها
- سورفکتانت‌ها
- ترکیبات گوانیدین
- اسید‌ها و باز‌ها
- آماده سازی ترکیبی و موارد دیگر
پاستوریزه چیست؟
دامنه دمای پاستوریزه کردن، معمولاً از ۶۲ تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد است. زمان این فرآیند می‌تواند از یک ثانیه تا نیم ساعت متغیر باشد. بسته به دما و زمان، فرآیند پاستوریزه به شرح زیر است:
- پاستوریزه خُمی یا دسته‌ای: ۶۳ درجه سانتیگراد به مدت ۳۰ دقیقه.
- HTST (پاستوریزه در زمان کوتاه با دمای بالا): ۷۲ درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ ثانیه.
- پاستوریزه در زمان کوتاه با حرارت بالا (HHST):
- ۸۹ درجه سانتیگراد برای ۱.۰ ثانیه
- ۹۰ درجه سانتیگراد به مدت ۰.۵ ثانیه
- ۹۴ درجه سانتیگراد به مدت ۰.۱ ثانیه
- ۹۶ درجه سانتیگراد به مدت ۰.۰۵ ثانیه
- ۱۰۰ درجه سانتیگراد به مدت ۰.۰۱ ثانیه و غیره
از روش‌های مختلف پاستوریزه برای اهداف مختلف استفاده می‌شود. انتخاب روش پاستوریزه به طور کلی به نوع محصول، حجم، هدف، میکروارگانیسم‌های مورد نظر، تجهیزات در دسترس و موارد دیگر بستگی دارد.
۱. پاستوریزه خُمی یا دسته‌ای، عمدتاً در صنایع غذایی کاربرد داشته و هدف آن از بین بردن میکروارگانیسم‌های بیماری زا و افزایش عمر مفید محصولات است. این روش، میکروارگانیسم‌های بیماری زا را از بین می‌برد، اما بیشتر خواص فیزیکی و شیمیایی محصولات غذایی را حفظ می‌کند. از این روش در تولید شیر، آبجو و موارد دیگر استفاده می‌شود.
۲. پاستوریزه در دمای بالا می‌تواند باعث از بین رفتن باکتری‌های بیماری زا و فاسد، تقلیب پروتئین‌های سرم و مانع از آب اندازی شود. از این روش در تولید پنیر، ماست و … استفاده می‌شود.
۳. با استفاده از روش تندالیزاسیون (سترون کردن به روش حرارت‌دهی متناوب در دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد) می‌توان محصولی کاملاً سترون شده را به دست آورد. از این فرآیند برای آماده سازی محیط‌های کشت، دارو‌ها و مواردی استفاده می‌شود که شامل ترکیبات ناپایدار در برابر حرارت مانند قند‌ها و پروتئین‌ها هستند. روش تندالیزاسیون به مدت ۳۰ دقیقه در دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد و به مدت چند روز انجام می‌شود.
جالب است بدانید: انواع مواد نگهدارنده غذا و لزوم اجتناب از آنها
تفاوت استرلیزه و پاستوریزه
با توجه به مطالب گفته شده در بالا، ۵ تفاوت استرلیزه و پاستوریزه عبارتند از:
۱. تعریف
- استرلیزه: به از بین رفتن تمام میکروارگانیسم‌ها و تخم هایشان استرلیزه گفته می‌شود.
- پاستوریزه: فرآیندی است که باکتری‌های بیماری زا را با حرارت دادن در دما و بازه زمانی مشخص از بین می‌برد.
۲. نتیجه
- استرلیزه: این فرآیند میکروارگانیسم‌های بیماری زا و پوده گرای، اشکال رویشی، اسپور و ویروس‌ها را از بین می‌برد.
- پاستوریزه: این روش تنها اشکال رویشی باکتری‌ها را از بین می‌برد.
۳. انواع
- استرلیزه: استرلیزه می‌تواند فیزیکی (استرلیزه با گرما و استریلیزاسیون سرد) یا شیمیایی (استرلیزه کننده گاز با استفاده از مواد شیمیایی، استرلیزه شیمیایی سرد) باشد.
- پاستوریزه: بسته به دما و زمان، انواع پاستوریزه عبارتند از پاستوریزه خُمری یا دسته‌ای، پاستوریزه در زمان کوتاه با دمای بالا و پاستوریزه در زمان کوتاه با حرارت بالا.
۴. عمر مفید
عمر مفید محصولات استریل شده بیشتر از محصولات پاستوریزه است.
۵. کاربرد
- استرلیزه: این روش در جراحی‌های پزشکی، میکروبیولوژی، دندانپزشکی، صنایع بسته بندی، صنایع غذایی و موارد دیگر کاربرد دارد.
- پاستوریزه: از این روش می‌توان برای آماده سازی محیط‌های کشت، دارو‌ها و مواردی استفاده کرد که شامل ترکیبات ناپایدار در برابر حرارت مانند قند‌ها و پروتئین‌ها هستند. بعلاوه به عنوان روشی برای حفظ مواد غذایی در صنایع غذایی نیز کاربرد دارد.
