فرق هست و است؛ است یا هست؟!

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – در زبان فارسی بین فعل‏‌های “است” و “هست” تفاوت‏‌هایی وجود دارد که در بیشتر مواقع به آن‌ها دقت نمی‏‌شود. بسیاری از ما این دو فعل را با یک کاربرد استفاده می‌کنیم و نه تنها در گفتار روزمره، که در بسیاری از موارد در نوشتار نیز آن‌ها را نادرست به کار می‌بریم. این کار یکی از اشتباهات بسیار رایج ما فارسی‌زبانان بوده و لازم است کاربرد صحیح هر کدام از این فعل‌ها را بدانیم. از این‌رو در این مطلب به فرق هست و است خواهیم پرداخت.

فرق هست و است

این دو فعل در معنا و کاربرد دارای تفاوت‌های بنیادی بوده که در این قسمت به تشریح آن‌ها می‌پردازیم.

۱. معنا

در ابتدا باید گفت که “هست” خود فعلی مستقل بوده و از مصدر “هستن” به معنای “وجود داشتن” و “بودن” می‌آید پس به تنهایی قابل استفاده است. ولی “است” فقط یک رابط است و در جملات اسنادی و سند دادن چیزی به چیزی دیگر از آن استفاده می‌شود. زمانی که صفت و موصوفی را می‌خواهیم به هم وصل کنیم یا ربط دهیم، از “است” استفاده می‌کنیم.

برای مثال:

• “خدا هست.”

یعنی خدا وجود دارد؛ و این جمله کامل است.

• “خدا است.” 

عبارت ناقص است و ابهام در ذهن ایجاد می‌کند که خدا چه چیزی است؟ یا در کجا است؟ و زمانی این عبارت کامل می‌شود که گفته شود مثلا خدا کریم است.

۲. کاربرد

“هست” بر “وجود” چیزی دلالت می‌کند و “است” بر “چگونگی” آن.

برای مثال:

• “آب هست.”

• “آب سرد است.”

دیگر بحث از وجود آب نیست، بلکه از چگونگی وجود آن است.

“آب سرده”: در اینجا “ه” برای جایگزینی “است” به کار می‌رود.

۳. تاکید

مورد سوم این است که اگر تکیه اصلی بر “بودن” باشد و تایید و تاکید داشته باشد باید از فعلا “هست” استفاده شود.

برای مثال:

• “من در خانه استم.”

• “من در خانه هستم.”

یعنی مطمئن باش که من در خانه حضور دارم.

اما اگر تکیه اصلی بر “خانه” باشد، یعنی صرفا بخواهیم موقعیت خود را بیان کنیم باید گفت:

“من خانه‌ام.” و از پسوند “ام” استفاده می‌شود؛ یعنی مثلا “در مغازه یا خیابان نیستم.”

تا اینجا فهمیدن تفاوت‌ها خیلی سخت نبود و به راحتی می‌توانستیم این چهار تفاوت را درک کنیم. اما در جملات بلند و کمی پیچیده کار کمی سخت می‌شود و تشخیص استفاده‌ درست هر کدام از دو فعل می‌تواند کمی گمراه‌کننده باشد.

برای مثال دو عبارت “آب در کوزه هست” یا “آب در کوزه است” را در نظر بگیرید.

هدف جمله “آب در کوزه هست” این است که وجود آب را روشن کند؛ یعنی صرفا بودن یا نبودن آن از ما پرسیده شده و ما به این پرسش پاسخ می‌دهیم که “در کوزه آب هست؟” یعنی “آب وجود دارد؟”.

اما وقتی می‌گوییم “آب در کوزه است” در واقع این موقعیت آب است که برای ما اهمیت دارد؛ در واقع ما به این پرسش پاسخ می‌دهیم که “آب در کجاست؟” پس بحث وجود و عدم آب در کار نیست، بلکه چگونگی یا موقعیت در اینجا مهم می‌شود و برای همین از “است” استفاده می‌شود.

“هست” یک کاربرد دیگر هم دارد و آن تأکیدِ “است” است؛ یا استِ تأکیدی!

به‌طور مثال:

[اگرچه] نور اتاق مناسب هست؛ ولی هنوز دوربین نمی‌تواند تصویر خوبی بگیرد.

اگر بگوئیم “نور اتاق مناسب است”، این “است” فعل ربطی‌ جمله می‌شود؛ اما ما برای تأکید می‌گوئیم نور اتاق مناسب “هست”.

نکته: توجه داشته باشید گاهی اوقات استفاده از “هست” نتیجۀ ضعف ما در نگارش فارسی است؛ بنابراین، در این موارد بهتر است ساختار جمله نوشته شده را تغییر دهیم. همچنین “اند” به “هست” ارجحیت دارد؛ یعنی گاهی اوقات بهتر است در نوشتار فارسی “اند” جایگزین “هست” شود.

کاربرد فعل “می‌باشد”

در نگارش پارسی به جای می‌باشد باید است یا هست نوشت و نه برعکس. بسیاری از نویسندگان برای پرهیز از تکرار افعال “است” و “هست” از “می‌باشد” استفاده می‌کنند که راهکار چندان خوبی نیست. در واقع “می‌باشد” یک فعل غلط بوده که به جای “است” و “هست” به کار می‌رود. استفاده از فعل “می‌باشد”، سبک و لحن هر متنی را به شدت تصنعی می‌کند.

لازم به ذکر است که “باشد” هم‌معنی “بادا” است. واژه “باشد” گویای آرزومندی و امیدواری برای انجام چیزی است.

سخن آخر

در این مقاله به “فرق هست و است” پرداخته شد؛ با توجه نکات ارائه شده، به راحتی می‌توان کاربرد صحیح این افعال را تشخیص داد و در جای درست آن‌ها را به کار برد. درست است که در گفتار روزانه و حتی در بسیاری از متن‌ها و نوشته‌ها گاهی فعل “هست” به جای “است” به کار می‌رود، ولی ما در جایگاه کسانی که فارسی زبان مادری آن‌هاست، بهتر است بیشتر دقت کرده و تا حد امکان از تکرار این غلط‌های رایج پرهیز کنیم.

در صورت تمایل می‌توانید مطلب «فرق حوزه با حوضه» را نیز در ستاره مطالعه کنید. لطفا نظرات خود را با ما در قسمت “نظرات و پرسش‌ها” در میان بگذارید.