علت لکنت زبان کودکان چیست؟ + درمان لکنت زبان

ستاره | سرویس مادر و کودک – به “اختلالات روانیِ گفتار” و الگوی زمانی طبیعی آن که حرف زدن را دشوار می‌کند لکنت زبان گفته می‌شود. علت لکنت زبان کودکان تا کنون بطور دقیقی روشن نشده ‌است. این اختلال در ابتدا موقت، لحظه‌ای و نا آشکار است و به تدریج بصورت مزمن در می‌آید. این اختلال به طور عمده و جز در موارد استثنایی در دوران خردسالی (بین سنین ۲ تا ۴ سالگی) شروع شده و یک پدیده خاص دوران کودکی است. این اختلال بطور کلی در ۹۸٪ موارد قبل از ۱۰ سالگی آغاز شده و به تدریج استقرار می‌یابد. این اختلال از مهم‌ترین و متداولترین اختلالات تکلمی است. بازه زمانی دیگری که می‌تواند باعث بروز این اختلال گردد سنین ۶ تا ۷ سالگی است که این دوره مصادف با زمان آغاز مدرسه‌ است و به لحاظ ویژگی‌های عاطفی و سازگاری اجتماعی خاص، این دوره موقعیت مناسبی است برای بروز لکنت زبان در میان کودکانی که بیشتر مستعد چنین اختلالی هستند. در بعضی از موارد در دوران بلوغ نیز افرادی که قبلا به نحوی دچار این اختلال بوده‌اند، دچار لکنت زبان می‌شوند.

 

علت بروز لکنت زبان چیست؟

در واقع علت لکنت زبان کودکان تا کنون بطور دقیقی روشن نشده ‌است. اما چیزی که تا حدودی مشخص است، آن است که این اختلال نمی‌تواند علت واحدی داشته باشد. بلکه همواره معلول علت بدنی، عاطفی، اجتماعی و یا ترکیب این عوامل است. بسیاری از افرادی که لکنت زبان دارند دچار بعضی از ناراحتی‌های عصبی و ناسازگاری‌های اجتماعی هستند. اما تشخیص اینکه آیا اینگونه ناراحتی‌های روانی علت این اختلال است و یا لکنت خود حاصل حالات و فشارهای ناشی از اختلالات روانی است، بسیار مشکل است. در بعضی از مواقع ممکن است این اختلال حاصل نارسایی‌ها و اختلالات دستگاه عصبی باشد و یا در مواردی از زمان کودکی در اثر بعضی ناهنجاری‌های خفیف فیزیولوژیکی پدید می‌آید.

سن، شرایط و ویژگی‌های بلوغ در تغییر شکل یا تشدید لکنت مؤثر است. جنسیت نیز در ابتلا به این اختلال موثر است به طوری که در میان پسران بیشتر از دختران است. تحقیقات نشان می‌دهد که در حدود ۷۰ درصد برای پسران و ۳۰ درصد برای دختران این اختلال رخ داده است. کندی زبان در جایی پیش می‌آید که دستگاه‌های تکلم انسان دچار پاره‌ای از تشنج‌هاست؛ از این‌رو ادای کلمات ناگهان به مانع برخورد می‌کند و پیوسته مکثی در میان صحبت روی می‌دهد. به هنگام چنین رویدادی معمولاً انسان حرفی را که روی آن مکث ایجاد شده‌است، چندبار تکرار می‌کند. در زیر به عواملی که می‌تواند باعث بروز این اختلال گردد اشاره می‌شود:

• ضربه‌های شدید و شوک‌های عاطفی و روانی
• احساس تهدید و ناامنی در خانواده
• تنبیه بدنی در مدرسه و خانه
• انتقاد شدید از کودک در هنگام زبان باز کردن
• اصرار والدینِ کودک چپ دست برای استفاده از دست راست
• تکرار والدین و اطرافیان در موقعی که کودک کلمات را نادرست بیان می‌کند.
• ابتلا به بیماری‌های شدید عفونی
• آسیب‌های قبل از تولد، حین تولد و دوران کودکی

 

ویژگی افرادی که لکنت زبان دارند چیست؟

ویژگی‌های خاص این اختلال در افراد مختلف بسیار متغیر است. برخی از افراد در تلفظ هجاها مشکلاتی دارند و برخی دیگر، نخستین تکرارها و تردیدها را با شکلک‌ها و یا حرکاتی در قسمت‌های مختلف بدن به همراه دارند. (مانند: چشمک زدن، تیک‌های مختلف، لرزش لب‌ها یا چهره، تکان دادن سر، حرکت‌های تنفسی، گره کردن مشت‌ها و…). همچنین اغلب دیده می‌شود که فرد دستخوش یک حالت هیجانی مانند: ترس، خشم و شرم و…می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که استرس و اضطراب، لکنت زبان را تشدید می‌کند.

 

 

انواع لکنت زبان

لکنت کلونیک یا حالت تکراری در بیان کلمه: در این نوع از لکنت زبان، کودک یک سیلاب از کلمه‌ را که معمولاً اولین سیلاب کلمه است، با سرعت و تشنج تکرار می‌کند. مثلاً کلمه پدر را به این شکل بیان می‌کند: پ پ پ پدر.

لکنت تونیک یا توقف در تلفظ: در این حالت در فعالیت عضلات تلفظی چند ثانیه توقف و سکون بوجود می‌آید و کودک دچار وقفه در تلفظ و ادای کلمه همراه با فشار، کوشش و حرکات خاصی است. کودک مبتلا به این لکنت برای ادای کلمه شدیداً به خودش فشار می‌آورد و پس از لحظاتی سکون بطور ناگهانی و با تشنج کلمه را ادا می‌کند.

 

مراحل مختلف لکنت

کودکانی که دچار این اختلال هستند معمولاً و از بدو پیدایش لکنت تا مرحله نهایی مراحل مختلفی را به شرح زیر می‌گذراند.

• لکنتی که کودک پذیرفته‌است: کودک در این مرحله متوجه می‌شود که برخی از حروف و کلمات را بطور غیرطبیعی تکرار می‌کند. اما به نظر می‌رسد که نگران حالت گویایی خودش نیست. کودک از این که اختلال تکلمی دارد ناراحت نبوده و رنجی نمی‌برد و کوششی هم برای رفع آن نمی‌نماید. در این مرحله، لکنت کودک معمولاً همراه با اختلالات تنفسی و یا علایم و عوارض بیماری نیست. نوع لکنت کودک در این مرحله بیشتر از لکنت تکراری است و به همین دلیل در این حالت برنامه‌های گفتار درمانی مؤثر است.

 

• لکنتی که کودک در برابر آن واکنش نشان می‌دهد (لکنت پس‌رانده): بتدریج که کودک بزرگ شده و دامنه مکالمات وسیع‌تر می‌شود به واسطه رفتارهای خاص و فشارهایی معمولاً از سوی همسالان، والدین و معلمان متوجه می‌شود، که کودک بطور قابل توجهی با تعجب و گاه همراه با دلسردی نسبت به چگونگی اختلالات گویایی خود عکس‌العمل نشان می‌دهد. مثلاً به محض اینکه برخی از اعضای فامیل و نزدیکان و اطرافیان کودک متوجه می‌شوند که او لکنت دارد، رفتارها و واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهند. وی این واکنش‌ها را درک کرده و بالطبع عدم اطمینان و تنش عضلانی او بیشتر می‌شود.

 

• لکنت پیچیده و شدید: بتدریج که حرکات و رفتار ضمنی همراه با لکنت به صورت غیرارادی ظاهر می‌گردد، شدت لکنت افزایش می‌یابد. به نحوی که کودک نسبت به همه موفقیت‌ها و به همه کلمات و همه اصواتی که با عدم روانی و سلامت او در صحبت توأم می‌شوند، حساسیت و نگرانی پیدا می‌کند. در این شرایط، لکنت خود روز به روز پیچیده‌تر و شدیدتر می‌شود. بطوری که هر چقدر بیشتر نسبت به موفقیت‌ها، کلمات و جملات از خود نگرانی و ترس نشان می‌دهد، لکنت او بیشتر می‌شود و هر چقدر لکنت او بیشتر می‌شود نگرانی و ترس او از شرایط و موقعیتها و کلمات و اصوات افزایش می‌یابد.

 

روش‌های اصلاح و درمان لکنت زبان

امروزه از روش‌های مختلفی برای اصلاح، درمان و بازپروری اختلالات گویایی استفاده می‌شود. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• روش‌های زبانی یا تلفظی: برای انجام این عمل بهترین هماهنگی‌ها بین حنجره، گونه‌ها، زبان و لب‌ها لازم است؛ اما همین که در این هماهنگی خللی ایجاد شود، زبان به لکنت می‌افتد. پیش از سن ۴ یا ۵ سالگی به‌ندرت معلوم می‌شود که کودک لکنت زبان دارد. کندی زبان بر اثر اختلال‌های بدنی یا برآشفتگی‌های عاطفی، در انسان رشد می‌یابد. گویا بتوان در پاره‌ای موارد، کند زبانی را از راه آموزش برطرف کرد؛ یعنی به شخص مبتلا آموخت که چگونه آهسته آهسته چیزی را بخواند؛ آهسته آهسته و با توجه خاص به حرف زدن خود، سخن بگوید و هر هجایی را با کمال دقت ادا کند. همچنین به وی می‌آموزند چگونه به هنگام بند آمدن زبانش، تنفس خود را تنظیم کند. به هر حال، درمان لکنت زبان باید به‌ کمک متخصص گفتار درمانی انجام گیرد. این نکته نیز بسیار قابل توجه‌ است که نباید مبنای عاطفی را در کند زبانی نادیده گرفت.

 

• روش دو جانبه یا مکمل: در این روش به بازپروری و پرورش جنبه‌های دوگانه فکری و زبانی اهمیت فراوان داده می‌شود. این روش بیشتر در مورد کودکان ۳ تا ۷ ساله استفاده می‌شود و معمولاً نتایج ثمر بخشی دارد. هدف این روش در واقع پرورش دوگانه‌ای از قدرت و صحت تفکر، قدرت و صحت بیان است. به عنوان مثال برای نیل به این منظور به کودک می‌آموزند که افکار خود را اصلاح و روشن دریابد، فقط افکار واضح و روشن خود را به زبان جاری نماید و کلمات و جملات را دقیق و رسا بازگو نماید.

 

• روش‌های روان درمانی: این روش‌ها بویژه در مورد افرادی که دچار کشمکش‌های عاطفی و اختلالات روانی عصبی هستند بکار می‌رود. روش روان درمانی برای کودکان سنین پایین ثمر بخش نیست.

 

• روش دارو درمانی: برخی اعتقاد دارند که یکی از عوامل لکنت، تنش‌ها و اضطراب و هیجانات عاطفی است؛ لذا داروهای آرام بخش می‌توانند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی به دور داشته و در نتیجه اختلال او را تقلیل دهند.

 

• روش خود درمانی: این روش که در واقع می‌تواند نوعی روش رفتار درمانی نیز تلقی شود، بر این اساس استوار است که فرد لکنتی با انگیزه قوی و ایجاد تغییرات لازم در زمینه بازخوردها و نگرش‌هایش نسبت به لکنت خود به برنامه‌ای منظم، مشخص و بطور جدی و مصمم تلاش کند که اختلال گویایی خود را اصلاح کند.
  

 

 

اگر کودک لکنت زبانی دارید اصلا نگذارید که کودک بفهمد لکنت دارد وگرنه کارتان بعدا سخت می‌شود. دلیلش این است که وقتی کودک نمی‌داند این اختلال را دارد پس مشکل کمبود اعتماد به نفس هم ندارد ولی اگر بفهمد لکنت دارد آن وقت در صدد رفع مشکل برمی‌آید ولی چون نمی‌تواند درستش کند، اعتماد به نفسش مرتبا کم می‌شود.

 

چند نکته بسیار کاربردی برای افرادی که لکنت زبان دارند

• قبل از صحبت کردن خودتان را برای صحبتی با سرعت کم آماده کنید و در هنگام صحبت، سرعت صحبت کردن را تا جایی که امکان دارد کم کنید.
• ارتباط بصری خود را با شخصی که صحبت می‌کنید حفظ نمایید.
• سعی نمایید با وارسی و تجزیه و تحلیل دقیق، حرکات ناموزون عضلات دستگاه گویایی خودتان را به هنگام بروز لکنت مشخص نمایید.
• سعی کنید با صدای خیلی رسا و موزون و بدون اینکه تلفظ غیرطبیعی مصنوعی داشته باشید صحبت نمایید.
• جملاتی که می‌خواهید بگویید از قبل آماده نکنید و مرور نکنید.
• فرد دارای لکنت فرض نکند فردی که قرار است با او صحبت کند رئیس جمهور یا وزیر جنگ است، او را مهم تلقی نکند.
• وقتی عصبی می‌شوید مثلا بحث تندی کرده‌اید تا چند ساعت بعد از آن خیلی کم صحبت کنید و سعی کنید که سکوت کامل کنید تا حالت عصبی شما تنزل یابد؛ چون حالت عصبی در انسان مانند تابعی نزولی است که با گذشت زمان فروکش می‌کند. ولی اگر بعد از حالت عصبی خود شروع به صحبت کنید مطمئنآ دارای لکنت زبان شدید هستید و اعتماد به نفسی که این همه برایش تلاش کردیده‌اید لطمه می‌بیند ولی چند ساعت سکوت، قضیه را ختم به خیر می‌کند.