نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 12 آذر 1402
ستاره | سرویس مذهبی – یکی از برکات ماه مبارک رمضان و عید فطر، پرداخت زکات فطره است که از فروع دین اسلام محسوب می‌شود و به قصد فقر زدایی از جامعه بر هر مسلمان بی نیازی واجب گردیده است. اما درباره چند و چون این زکات و فوایدش باید بیشتر دانست. ممکن است در پرداخت آن سوالاتی برای شما مطرح شده باشد که از سوالات رایج است. ما به این سوالات نیز پاسخ داده‌ایم.
زکات فطره چیست؟
زکات فطره یا فطریه از فروع دین اسلام است که باید در عید فطر پرداخت شود. مقدار مشخص شده آن طبق ضوابط اسلام برای هر نفر، بر مبنای قوت غالب (منظور خوراکی است که در خانواده مبنا قرار گرفته) حدود سه کیلوگرم (یک صاع) از گندم، جو، خرما، کشمش، برنج و یا معادل آن است. با توجه به شرایط جامعه در وضعیت کنونی، قوت غالب افرد خانواده در بیشتر موارد گندم و یا برنج است. پرداخت فطریه بر سرپرستان خانواده که از نظر مالی مشکلی ندارند، واجب است. اما اگر شرایط مالی برای سرپرست خانواده مساعد نباشد و توانایی پرداخت زکات را نداشته باشد، بر او عذری نیست.
معنای لغوی فطره
فطره در لغت چند معنا دارد:
- به معنای خلقت: یعنی هیئت و صورت مخلوق، با توجه به معنی بیان شده منظور از زکات فطره زکات خلقت خواهد بود. بدین منظور به آن زکات بدن نیز گفته می‌شود چرا که موجب سلامت جسم انسان از آفت‌ها می‌گردد.
- در معنی اسلام که منظور از آن زکات اسلام می‌شود.
- به معنی افطار که منظور زکات افطار از روزه خواهد بود.
زکات فطره بر چه کسانی واجب است؟
پرداخت زکات فطره به عنوان یکی از احکام فروع دین اسلام در روز عید فطر از واجبات دینی هر فردی است. این پرداخت بر کسی که خودش نیازمند نباشد واجب است. سرپرست خانواده باید زکات خود و تمام کسانی که تحت تکفل او هستند را پرداخت نماید. امام صادق (ع) در روایتی که کتاب وسائل الشیعه آورده است، فرموده اند:
«تکمیل روزه به پرداخت زکات یعنى فطره است، همچنان که صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کمال نماز است.»
زمان پرداخت
زمان پرداخت فطریه از غروب شب عید تا ظهر روز عید معین شده است. اما به نظر رهبر معظم انقلاب و برخی فقهای دیگر بنا بر احتیاط باید قبل از نماز عید آن را پرداخت نمایید. اگر شرایط پرداخت برای فردی مقدور نبود یا این امکان وجود نداشت، باید مبلغ را از مال خود جدا کند تا بعدا نسبت به پرداخت آن اقدام نماید.
جنس و مقدار فطریه
میزان زکات فطره برای هر نفر معادل سه کیلوگرم گندم، برنج، خرما و امثال این‌ها است که مقدار آن در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان توسط علمای دینی مشخص می‌گردد، همچنین سرپرست خانواده می‌تواند معادل پولی آن را پرداخت نماید.
مثلا بر سرپرست یک خانواده‌ی پنج نفره واجب است که ۱۵ کیلو از اقلامی که در بالا ذکر شد را به عنوان فطریه بپردازد. تعیین کننده مقدار فطریه سرپرست خانواده است که باید آن را بر اساس قوت غالب مشخص کند. تغذیه غالب در خانواده ایشان از نوع گندم، برنج و یا … است. در نتیجه اگر برنج بیشترین استفاده را در طول سال در خانواده یک فرد دارد، سرپرست خانواده باید ۳ کیلو برنج به ازای هر نفر در نظر بگیرد.
مبلغ زکات فطره در سال ۱۳۹۹
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
بر اساس نظر آیت الله مکارم شیرازی، زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب گندم، مبلغ ده هزار تومان (۱۰۰۰۰ تومان) و بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ سی هزار تومان (۳۰۰۰۰ تومان) اعلام شده است. مؤمنین در انتخاب هر یک از این موارد مخیر هستند.
حضرت آیت الله سیستانی
بنا بر استعلام از دفتر مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله سیستانی در قم مقدسه، هر فرد مکلف در ایران برای مبلغ زکات فطره در سال ۱۳۹۹ می تواند بدل از سه کیلو آرد معادل ده هزار تومان پرداخت کند.
حضرت آیت الله صانعی
بنابر اعلام دفتر این مرجع تقلید شیعیان، یک مد طعام تقریباً هفتصد و پنجاه گرم، که در کفّاره یا فدیه منحصراً باید به فقرا نان، گندم و امثال این دو از اطعمه داده شود و قیمت کفایت نمی‌کند؛ مگر آنکه پول را به او بدهد که او وکالتاً، طعام تهیّه کند و وثوق به تهیّه آن نیز داشته باشد. مبلغ آن (قیمت گندم) در سال ۱۳۹۹ بابت کفاره غیر عمد تقریبا ۳۰۰۰ تومان و کفاره عمد (معادل ۶۰ روز) ۱۸۰۰۰۰ تومان است.
حضرت آیت الله شبیری زنجانی
دفتر حضرت آیت الله شبیری زنجانی اعلام کرد: میزان زکات فطره به ازای هر نفر بر مبنای گندم ۱۲۰۰۰ تومان و برمبنای برنج، با توجه به یکسان نبودن قیمت آن، به ازای هر فرد، یک کیلو و ۶۰۰ گرم می‌باشد.
حضرت آیت الله نوری همدانی
بر اساس استعلام از دفتر حضرت آیت الله نوری همدانی، این مرجع تقلید شیعیان، قوت غالب را ملاک ندانسته و پرداخت سه کیلوگرم هرکدام ازخوراکی‌هایی که در رساله عملیه بعنوان زکات فطره ذکر شده است همانند برنج یا گندم و یا قیمت آن را برای هر فرد کافی می‌دانند و طبق تحقیقات انجام شده، میانگین قیمت گندم برای هر فرد١٠٠٠٠ (ده هزارتومان) و قیمت برنج برای هر فرد حدود ۵٠٠٠٠ (پنجاه هزار تومان) است.
فواید و فلسفه پرداخت زکات فطره
«زکات فطره» بر شیعه و سنی امری واجب است و در آیات و روایات فواید بسیاری برای آن برشمرده اند، برخی از این فواید عبارتند از :
- کامل کننده و تمام کننده روزه است؛ همان طور که درود و صلوات بر پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله کامل کننده نماز است.
- دلیل اصلی قبولی روزه در ماه مبارک رمضان است.
- موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال می‌شود.
- باعث سلامتى جسم و پاکسازى روح از رذایل اخلاقى است. در روایتى در تفسیر آیه شریفه «قد افلح من زکیها» آمده است: منظور از تزکیه زکات فطره است.
- مکمل و تمام کننده زکات مال است.
فطریه مهمان
پرداخت زکات فطرهٔ مهمان بر میزبان امری است واجب. البته برای این مسئله اختلاف نظر وجود دارد که با یک بار افطاری خوردن میهمان در شب عید فطر، زکات بر میزبان واجب می‌شود یا نه؟ برخی علما معتقدند به محض اینکه عنوان مهمان تحقق یابد، هرچند یک لحظه قبل از رسیدن به زمان افطار شب عید باشد، زکات بر میزبان واجب می‌گردد. در حالی که برخی دیگر معتقدند که میهمانی مد نظر است که از لحاظ عرف، نان‌خور صاحب خانه باشد، در این‌صورت زکاتش بر میزبان واجب است.
فطریه چه مصارفی دارد؟
مصرف زكات فطره مشابه زکات اموال است و در همان راستایی که برای زکات در قرآن یاد شده است استفاده می‌گردد «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَ‌اءِ وَالْمَسَاكینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیهَا» (توبه، آیه ۶۰)
اما در مورد فطره احتیاط است كه می‌فرمایند : به فقرای مؤمن بپردازند؛ بنابراین اگر افرادی را می شناسید که واقعا فقیرند، می‌توانید مقدار فطریه را به ایشان پرداخت نمایید. در غیر این‌صورت می‌توانید میزان فطریه را به افراد دیگری پرداخت نموده تا به عنوان وکیل از طرف شما به نیازمندان پرداخت نماید و یا در اختیار موسسات مورد اعتماد قرار گرفته تا در اختیار افراد نیازمند قرار گیرد.
جالب است بدانید سادات نمی‌توانند از غیر سید زكات فطره قبول كنند و یا به تعبیر دیگر افرادی که سید نیستند نمی‌توانند زکات فطره را به سید پرداخت نمایند. در نتیجه سادات باید فطریه را به سادات فقیر بدهند. این نکته برای افرادی که به‌صورت وکالتی فطره را دریافت می‌کنند ضروری است که یادآوری شود.
سوالات متداول درباره فطریه
۱. افرادی هستند كه روزه بر آنها واجب نیست اما پرداخت کفاره بر آن ها واجب است. آیا زکات فطره برای این گروه نیز واجب است؟
بله. زكات فطره تنها مخصوص گروه روزه‌‌داران نیست بلكه همه افراد جامعه را در برمی‌گیرد. پرداخت فطریه بر آن‌هایی كه عذر شرعی داشته‌اند و یا به عمد روزه نگرفته‌اند نیز واجب است و باید ادا شود.
۲. زكات فطره سربازان در پادگان‌ها، پرستاران در بیمارستان‌ها، افرادی كه در شیفت كاری هستند و … برعهده كیست؟
اگر فرد تحت تکلف پدر باشد، پرداخت زکات فطره بر عهده پدر اوست. اما اگر فرد خود مخارج خود را تامین می‌کند، پرداخت زکات فطره بر عهده خود شخص خواهد بود.
۳. آيا زكات فطره را می‌توان به خانواده فقير غير متدين داد؟
در زكات فطره، عدالتِ گيرنده مطرح نشده است؛ اما اگر فردی در صورت آشکار گناه کبیره انجام می‌دهد، بنابر احتیاط نبايد به او زكات فطره داد.
۴. آيا پدر می‌تواند زكات فطره را به فرزند دانشجوى خود كه محتاج است بدهد؟
اگر فرزندان فقير باشند، وظیفه پدر و مادر تامین مخارج واجب برای آن‌هاست و نمى‌توان مبلغی از زكات فطره را بابت مخارج زندگى به آنها داد. اما براى اداى دين يا مايحتاجى كه تأمين آن بر پدر واجب نيست اشكال ندارد.
۵. آيا می‌توان زکات فطره را به عنوان هدیه به خویشاوندان مستحق و نیازمند پرداخت نمود؟
بله. می‌توان آن را به عنوان هديه داد و لازم نيست به او بگويد زكات فطره است؛ ولى بايد در نيت قصد زكات كند.
۶. كسى كه سيد نيست، می‌تواند فطره را به سيد بدهد؟
خير، جايز نيست.
۷. آيا جايز است زكات فطره را در امور فرهنگى و مذهبى كه باعث نشر معارف دين می‌شود صرف كرد؟
صرف زكات فطره در راه نشر معارف دين اشكال ندارد؛ ولى بهتر است آن را به فقير بدهند.
۸. همسرم از سادات است؛ با توجه به اينکه فطريه ايشان به عهده اينجانب مى‌‌باشد و من سيّد نيستم و با عنايت به اينکه فطريه سادات جداگانه دريافت مى‌شود آيا فطريه مربوط به همسرم را در محل فطريه سادات بايد قرار داد؟
ملاک در پرداخت فطريه عیال نیست، بنابراين وقتی شما سید نیستید نمى‌توانيد فطريه خود را به سيّد بپردازيد هر چند همسر شما از سادات باشد.
۹. اگر شخصى وضع مالى خوبى ندارد و براى مداواى بيمارى دختر بچه‌اش که هزينه زيادى دارد نيازمند پول است، آيا زکات فطره به او تعلق مى‌گيرد؟ و اگر بعداً معلوم شود كه اصلاً او مستحق نبوده حکم چيست؟
اگر فرد فقير است، زكات فطره بر او واجب نيست و شما می‌توانید زکات فطره خود را به وی پرداخت نمایید. اگر متوجه شوید که فرد فقیر نبوده و شما مالی به وی پرداخت نموده اید و از بین نرفته است، می‌توانید پس گرفته و به نیازمند بدهید، اما اگر نتوانید پس بگیرید باید از مال خود فطره را پرداخت نمایید.
شما هر سال زکات فطر خود را چگونه محاسبه کرده و پرداخت می‌کنید؟ اگر سوال یا تجربه ای درباره پرداخت فطریه دارید می توانید از طریق «ارسال پیام» آن را با ما و سایر خوانندگان ستاره مطرح کنید. پیشنهاد می‌کنیم مجموعه بهترین شعرهای عید فطر را در سایت ستاره بخوانید و از این اشعار زیبا در عید مبارک فطر استفاده نمایید.
