استفاده از علائم نگارشی با مثال‌های کاربردی

ستاره | سرویس عمومی – شاید شما نیز در هنگام نگارش متنی درباره شیوه به کاربردن صحیح علائم نگارشی با مشکل مواجه شده باشید و سؤالاتی در این باره برایتان پیش آمده باشد. بهتر است بدانید از مهم‌ترین اصول در تهیه‌ و تدوین محتوا یا هر نوشته‌ای استفاده از علائم نگارشی به روش درست است؛ زیرا اگر علائم نگارشی به درستی استفاده شوند، مفهوم متن به درستی به مخاطبان ارائه می‌شود. در غیر این صورت ممکن است مفهوم به خوبی منتقل نشود.

حتما مثال مشهور «بخشش! لازم نیست اعدامش کنید.» و «بخشش لازم نیست. اعدامش کنید.» را برای این جمله‌ بدون علائم نگارشی شنیده‌اید و تأثیر علائم نگارشی را در بدفهمی منظور نویسنده می‌دانید. در این بخش اصول استفاده از علائم نگارشی را به همراه مثال‌هایی، به اختصار برای شما آورده‌ایم که توجه به آن می‌تواند تأثیر مثبتی در شیوه نگارش شما داشته باشد.

 

 

اصول استفاده از علائم نگارشی

نقطه (.)

• نشانه آن است که جمله به پایان رسیده است.
• بعد از حروف اختصاری و مخفف‌ها می‌آید. مانند: پ. م. (=پیش از میلاد)
• پس از آوردن  شماره‌ها نیز می‌توان از نقطه بهره برد. مثل: ۱. و ۲. و ۳.
  (برای شماره‌ها از نشانه‌های دیگری نیز می‌توان استفاده کرد.)

نکته قابل ذکر در مورد نقطه آن است که نباید در پایان شعر از نقطه استفاده کنیم.

 

ویرگول یا کاما (،)

• نشانه آن است که باید اندکی در خواندن مکث کنیم. این نشانه برای سهولت و درستی خواندن نوشته‌ و برای انتقال معنی جمله‌ها استفاده می‌شود.
  نکته قابل ذکر در این مورد این است که نباید در کاربرد ویرگول افراط کرد. رها کردن ویرگول‌های فراوان در متن باعث زشت شدن کلیت متن در یک نگاه می‌شود. باید دانست که در بسیاری از موارد خواننده مکث می‌کند و گذاشتن ویرگول اضافی است و باید از آن پرهیز شود.
  مثال: وقتی دانشجو بخواهد از بورسیه استفاده کند، باید ابتدا فرم پر کند.
  یا: فشار خون بالا یا پرفشاری خون که گاهی به آن پرفشاری شریانی نیز گفته می‌شود، یک بیماری مزمن است که در آن فشار خون در شریان‌ها بالا می‌رود.

کاربردهای دیگر:

• اگر در جمله چند واژه یا عبارت در کنار هم قرار گیرند که از نظر دستوری یک نقش داشته باشند، معمولاً بین آن‌ها ویرگول قرار می‌گیرد و در بیشتر موارد، قبل از آخرین کلمه «و» قرار می‌دهیم. این کار باعث می‌شود مرتبا از «و» به صورت تکراری استفاده نکنیم.
  مثل: احمد، امیر، عباس و‌هاله در یک گروه قرار گرفتند.
  یا: او انسان مرتب، باهوش، احساساتی، زیبا و البته کمی حواس پرت است.

• در دو طرف عطف بیان و بدل مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای این مورد از خط تیره هم استفاده می‌شود.
  مانند: پیامبر گرامی اسلام، محمد مصطفی، در کودکی مادر خود را از دست داد.
  دوستم، که امیدوارم هر جا هست سلامت باشد، در نوجوانی انسان مهربانی بود.

• در میان جملات همپایه نیز می‌توان از ویرگول استفاده کرد.
  مانند: نه دوستانم به دیدن من می‌آیند، نه به من توجه می‌کنند.

• برای جدا کردن بخش‌های نشانی نیز گاهی از ویرگول استفاده می‌شود. 
  مثل: تهران، میدان آرژانتین، انتهای خیابان الوند، ساختمان تولید، گروه کودک و نوجوان. در این مورد از خط تیره هم می‌شود بهره برد.

گفتنی است قبل یا بعد از حروفی مانند: (تا، که، و، اگر، یا، هم، خواه، اما، ولی، چون، زیرا، بنابراین، پس، اگر و را) معمولا از ویرگول استفاده نمی‌شود.

 

* * *  اصول استفاده از علائم نگارشی * * *  

 

نقطه ویرگول (؛)

• نشانه آن است که جمله، پیرو یا متمم یا مکملی دارد.
  مانند: تو هم مثل منی؛ گاهی دیوانه و گاهی عاقل.
• هم‌چنین وقتی که به نظر می‌رسد جمله تمام شده است، ولی در واقع هنوز ادامه دارد و نویسنده می‌خواهد خواننده را به ادامه جمله کامل توجه دهد، از نقطه ویرگول استفاده می‌کند. 
  به عنوان مثال پیش از حروف: ولی، اما، زیرا و مانند این‌ها.
  مثل: تو را دوست دارم؛ ولی حاضر نیستم همه عمرم را با تو بگذرانم.

 

نشانه سؤال (؟)

• نشانه آن است که باید جمله را به صورت پرسشی خواند. 
  مانند: دوست داری با ما همراه شوی؟
• اگر درباره مطلبی شک و تردید وجود داشته باشد، می‌توان نشانه سؤال را در پرانتز رو به روی آن قرار داد. مانند:
  این نویسنده قرن هشتم (؟) دارای قلمی توانا بوده است.
• این تردید می‌تواند حالت طنز نیز داشته باشد.
  مثل: از یک انسان قانون‌مند (؟) مثل او بعید نبود که به تخلفی چنین گسترده دست بزند.

 

* * *  اصول استفاده از علائم نگارشی * * *  

 

نشانه تعجب و عاطفه (!) 

نشانه آن است که حالتی عاطفی چون تعجب بیان شده است. مانند:

شگفتا! او مرا انتخاب کرد؛ با این که هیچ شباهتی به خودش ندارم.

چه دردی دارد! اصلا فکر نمی‌کردم ورزش کردن با چنین دردی در عضلات همراه شود.

هم چنین پس از اسمی که او را مخاطب قرار داده‌ایم، می‌توانیم از علامت تعجب استفاده کنیم. مثل:

خدایا! کمک کن بتوانم بنده خوبی برای تو باشم.

 

دو نقطه (:) 

• نشانه آن است که نقل قول یا توضیح اضافی پس از آن بیان می‌شود.
  مانند: کارشناس در این باره گفت: «هر گونه دخالت در ترکیب دارو ممکن است منجر به عوارض جانبی بیشتر شود.»
  قیافه جالبی داشت: یک دست کت و شلوار شیک، یک کراوات ساتن و یک جفت کفش اسپرت.
  این‌ها را که می‌گویم یادداشت کن و بخر: گوشت، نوشابه، ماست و دوغ.
• برای نشان دادن یک ساعت مشخص مانند: ۷:۱۴

باید توجه داشت گذاشتن دو نقطه پس از عنوان‌ها لازم نیست.

 

گیومه «» 

• نشانه آن است که آنچه در میان این دو نشانه قرار می‌گیرد، نقل قول مستقیم از شخصی است.
  مانند: به قول حضرت حافظ: «مرا به رندی و عیب آن فضول عیب کند     که اعتراض بر اسرار علم غیب کند»
• هم‌چنین وقتی در متن قرار است به واژه‌ای اشاره شود و منظور از آوردن واژه خود آن واژه باشد و نه معنای آن از گیومه استفاده می‌شود.
  مانند: بهتر است این توضیحات را در ذیل بخش «توضیحات تکمیلی» بیاورید.
  یا: لطفا نظر خود را درباره نام «پرهام» بیان کنید.
  یا: کدام یک از شما کتاب «سرگذشت کندوها» اثر جلال آل احمد را مطالعه کرده است؟

باید توجه داشت که نقل قول غیرمستقیم داخل گیومه قرار نمی‌گیرد.

مانند: او همچنان معتقد است که می‌تواند بدون کمک دیگران بر روی پای خود بایستد.

 

خط فاصله (= خط تیره) (-)

• عبارت یا جمله معترضه (جمله‌هایی که معمولا توضیحی را به مفهوم اصلى جمله می‌افزایند یا مفاهیمی از قبیل دعا و نفرین را بیان می‌کنند) می‌تواند در میان دو خط تیره قرار گیرد.
  مثال جمله معترضه توضیحی: «سعدی – بزرگترین سجع‌نویس ایرانی – در قرن هفتم می‌زیست.»
  مثال جمله معترضه دعایی: «استاد عزیزمان – خدا رحمتش کند – این را به ما گفته بود.»

• در هنگام نگارش داستان یا نمایشنامه برای پرهیز از تکرار نام شخصیت‌ها از خط فاصله استفاده می‌شود. مانند:
  مادر: بالاخره آمدی؟
  پسر: خیلی خسته شدم.
  – یعنی نمی‌خواهی به خاطر دیر آمدنت معذرت بخواهی؟
  – ای بابا مامان! تو رو خدا گیر نده. حوصله ندارم.
  – جواب بابا با خودت.
• گاهی پس از اعداد از خط تیره استفاده می‌شود که البته این شیوه توصیه نمی‌شود.
  مانند: ۱- و ۲-
• میان بعضی کلمات که باید به همراه هم خوانده شوند نیز از خط تیره استفاده می‌شود.
  مثل: سازمان رفاهی-تفریحی شهرداری یا دو رگه ایرانی-هندی یا قطار تهران-مشهد.
• همچنین فاصله میان دو عدد نیز با خط تیره نشان داده می‌شود.
  مانند: قرون ۳-۴ هجری یا صفحات ۴۵-۳۳
• برای دسته‌بندی مطالب نیز می‌توان از این شیوه بهره برد:
  – مادران شیرده
  – کودکان
  – افراد در معرض خطر

 

سه نقطه (…)

• سه نقطه نشان می‌دهد که بخشی از متن حذف شده است.
  مانند: او همچنین اضافه کرد: «ما هرگز زیر بار نمی‌رویم که یک عده با ما برخورد سلیقه‌ای بکنند و هر جور که می‌خواهند با ما رفتار کنند… آن‌ها حق ندارند ما را دست کم بگیرند.»
• همچنین از این نشانه برای خودداری از نوشتن واژه مقدس نام خداوند به منظور پرهیز از افتادن برگه حاوی این نام در زیر دست و پا و بی احترامی به آن بهره برده می‌شود.
  مانند: ماشا …! انسان هنرمندی هستید که اثری به این زیبایی خلق کرده‌اید.
  یا: ید… به خانه برگشت.

 

* * *   اصول استفاده از علائم نگارشی *  

 

پرانتز (=ابرو، کمان) ()

• نوشته میان پرانتز با متن ارتباطی فرعی دارد؛ بدین صورت که برای ذکر توضیح تکمیلی، مثال، عبارت توضیحی، معنای واژه، ذکر منبع، نشانه اختصاری، ذکر تلفظ کلمه و عبارت، ترجمه کلمات، جمله‌های دعایی و نفرینی و همچنین نوشتن علامات به کار می‌رود.
  مانند: امیدوارم این گالری (=نمایشگاه) به زودی در همه کشور شناخته شود.
  یا: نویسنده معتقد است: «شواهد بسیاری در دست است که وجود حیات در مریخ را اثبات می‌کند.» (حکیمی، ۱۳۷۴: ۲۴)
• گاهی نیز شماره را در میان پرانتز می‌گذارند.
  مانند: (۲) یا ۲)
• برای نوشتن واژه‌های اختصاری و ترکیبات دعایی نیز از پرانتز استفاده می‌شود.
  مانند: پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: …
  یا: همه ما در آرزوی ظهور حضرت مهدی (عج) هستیم.

نکته قابل ذکر در این باره آن است که اگر پرانتز و آنچه در آن نوشته شده است را حذف کنیم، نباید در فهم معنای متن خللی وارد شود.
برای مثال: آن دسته از داوطلبانی که مایلند در شعبه ۲ مؤسسه (خیابان فردوسی) مشغول به فعالیت شوند، باید آن را در زیر فرم قید کنند.
آنچه در پرانتز آمده توضیح بیشتر است، اما با حذف آن خللی در معنای متن وارد نمی‌شود.

 

قلاب (=کروشه) [ ]

• نوشته میان دو قلاب به متن اصلی افزوده شده است.
  مثال: زرین کوب همچنین معتقد است: «این کتاب عطار [منطق‌الطیر] نیز به نظم و دارای مفاهیم عرفانی است.»
  در این متن منطق‌الطیر به عنوان توضیحی به سخن زرین کوب افزوده شده است.

آیا می‌دانید نحوه نوشتن نامه اداری چگونه است؟ برای نگارش یک نامه اداری به چه نکاتی باید توجه داشت؟

 

امیدواریم توانسته باشیم اصول استفاده از علائم نگارشی را در این متن به خوبی به شما توضیح دهیم. اگر همیشه با این اصول و استفاده از آداب نگارش مشکل داشته‌اید، خواندن انشا در مورد اگر معلم نگارش بودید! می‌تواند برای شما جالب باشد.
لطفا سوالات خود را در مورد «اصول استفاده از علائم نگارشی» در بخش «ارسال نظر» با کارشناسان ستاره در میان بگذارید تا در کمترین زمان به شما پاسخ داده شود.