نویسنده: سمیه قندهاری
بروزرسانی: 15 آذر 1402
مراقبه چیست؟
امروزه باتوجه به افزایش دغدغه‌ها و مشکلات لازم است که علاوه بر توجه به سلامت جسم، به سلامت روح و ذهن نیز توجه کرد. مراقبه مجموعه‌ای از فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی برای آرام ساختن جسم و روان و افزایش تمرکز است؛ می‌توان آن را تمرینی برای مغز دانست. تفکر و درک ما از زندگی و وقایع اتفاق افتاده در طول زندگی‌مان به شکل گیری ساختار فیزیکی مغز کمک می‌کند تا بتواند مشکلاتی که با آن روبه رو می‌شود را به راحتی حل کند.
جالب است بدانید در تحقیقاتی که دانشمندان با استفاده از فناوری اف ام آر آی (fMRI)، درباره مراقبه داشته‌اند به اطلاعات دقیق و مهمی درباره اتفاقاتی که با انجام مراقبه در مغز می‌افتد و تأثیرات آن بر مغز دست یافتند. با انجام مراقبه، مغز پردازش سریع و فعال اطلاعات را که همیشه در حال انجام است متوقف کرده و شروع به کاهش عملیات پردازش اطلاعات در مغز می‌کند. در صورتی‌که قبلا مراقبه انجام نداده باشیم پس از ۲۰ دقیقه این تغییرات خود را نشان می‌دهد. در علوم اعصاب انعطاف پذیری مغز بار‌ها به اثبات رسیده است. انعطاف پذیری مغز چگونگی تغییر مغز و سازگار شدن آن با الگو‌های فکری، محیطی و تجربیات را تعریف و توصیف می‌کند.
تفاوت مراقبه با مدیتیشن
- مدیتیشن (Meditation)
به معنای تلاش برای رسیدن به وضعیتی آرام و تأثیر پذیر در ذهن و بدن است. با ریلکس کردن جسم و بعد از آن خالی کردن فکر از مسائل پیرامون، دغدغه‌ها و فکر مشغولی‌ها می‌توان به این حالت ایده آل دست یافت. انجام مدیتیشن به خاطر دلایل متفاوتی صورت می‌گیرد که می‌توان از مهمترین دلایل انجام آن به کم کردن تنش و استرس‌های روزانه اشاره کرد.
- مراقبه (Contemplation)
حد وسط تمرکز و مدیتیشن است. از نظر ذهنی و جسمی نه مانند مدیتیشن راحت و تأثیرپذیر است و نه مانند تمرکز سخت و طاقت فرساست. مراقبه جهت دادن ذهن در مسیری خاص و بطور پیوسته فکر کردن و پرداختن به نوعی ایده، احساس و فکر است؛ آن هم در شرایط آرام و راحت. در مراقبه فرد ذهن را به روی یک چیز محدود و متمرکز نمی‌کند و یا آن را آنقدر رها نمی‌کند تا ذهن از هر چیزی خالی شود بلکه به ذهن اجازه آزادانه فعالیت کردن را می‌دهد و هر زمان که ذهن منحرف شد آن را باز می‌گرداند. این حالت باعث توسعه و پیشرفت نیروی تخیل می‌شود که می‌توان آن را از نقاط قوت مراقبه دانست.
انواع مراقبه
۱- مراقبه‌ی هدایت شده
۲- مراقبه‌ی متحرک
۳- مراقبه‌ی حسی
۴- مراقبه‌ی تمرکزی
در مراقبه تمرکزی تلاش بر این است که ذهن بر روی خود ذهن تمرکز کند نه افکار، احساسات و عملکرد.
شرایط انجام مراقبه
بهترین زمان مراقبه
اثرات مثبت مراقبه
۵- جلوگیری از اضافه وزن و رسیدن به تناسب اندام
۶- بهتر کردن کیفیت خواب
۷- کاهش درد و انواع سردرد
قبل از مراقبه
بعد از مراقبه
اثرات منفی مراقبه
۲- حس بی خیالی و پوچی، از دیگر اثرات منفی مراقبه است که امکان دارد بر روی فرد تأثیر بگذارد.
۳- عده‌ای هم ممکن است وقتی در حال انجام مراقبه هستند با خاطرات و تجربه‌های تلخ خود روبه رو شوند و به جای آن که نظاره‌گر باشند، شروع به سرکوب احساسات خود کنند. سرکوب کردن احساسات منفی باعث از بین رفتن آن‌ها نمی‌شود بلکه به ایجاد و تشدید افسردگی کمک می‌کند.
۴- تنبلی از دیگر مشکلاتی است که ممکن است بر اثر مراقبه‌های طولانی پیش بیاید و فرد را به یک جا نشستن و سکون عادت می‌دهد.
۵- از دیگر مشکلاتی که ممکن است مراقبه برای فرد به وجود بیاورد، عدم دلبستگی به هر چیز یا هر کسی است.
۶- به وجود آمدن بی خوابی در فرد
۷- ایجاد تنش و اضطراب در فرد
مراقبه در اسلام
مراقبه از واژه «رَقَبَ» می‌آید که به معنای حفظ کردن و توجه دادن فکر به سوی او است و هرکس از کاری به خاطر خوبی و رعایت دیگری دوری کند می‌گویند، از فرد مراقبت کرده است.
خدای متعال در قرآن می‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید از (مخالفت) خدا بپرهیزید و هرکس باید بنگرد تا براى فردایش چه چیز از پیش فرستاده و از خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام مى‌دهید آگاه است. «علامه طباطبایی می‌گوید: این آیه مؤمنین را وادار مى‌کند که به یاد خداى سبحان باشند، او را فراموش نکنند و مراقب اعمال خود باشند که چه مى‌کنند، صالح آن‌ها کدام و ناصالحش کدام است و صالح را هم خالص براى رضاى خدا به جاى آورند و این مراقبت را استمرار دهند؛ همواره از نفس خود حساب بکشند و هر عمل نیکى که در کرده‌هاى خود یافتند خدا را شکرگزارند و هر عمل زشتى دیدند خود را توبیخ نموده، نفس را مورد مؤاخذه قرار دهند و از خداى تعالى طلب مغفرت کنند.»
اهمیت مراقبه از نظر علمای سلوک و اخلاق
مراقبه توصیه همه علمای علم اخلاق از جمله علامه طباطبایی و امام خمینی است. مربیان اخلاق و سلوک مراقبه را ششمین امر از ضروریات مهم سالک می‌دانند. سالک به معنای طی کننده و پیماینده راه و مسیر است و سالک واقعی کسی است که تنها از آثار امامان اهل بیت و معصومان راه خدا را دنبال کنند. بزرگان علم اخلاق می‌گویند: تا مراقبه صورت نگیرد ذکر و فکر اثری نخواهد داشت و بی تأثیر است. زیرا مراقبه مانند پرهیز از غذای نامناسب برای مریض است و تا وقتی حال مریض بهتر نشده و از چیز‌های که مناسب او نیست دوری و پرهیز نکند دارو بی اثر بوده و حتی ممکن است اثر معکوس روی بدن مریض بگذارد.
پیش نیاز مراقبه
نخستین مقام و پیش نیاز مراقبه مشارطه است. مشارطه یعنی شرط کردن با نفس خود به همراه یادآوری و تذکراتی که هر روز تکرار می‌شود و این عمل اولین گام بعد از توبه کردن است. بهترین زمان مشارطه بعد از نماز صبح است.
روش انجام مراقبه در اسلام
مراقبه در دو مرحله انجام می‌شود:
۱- انجام مراقبه قبل شروع هر عمل یا کاری: منظور از این مراقبه این است که پیش از انجام هر کاری، به این فکر کند که انجام این کار به خاطر خداوند است یا هوای نفسانی. با تفکر و تأمل در این مسئله اگر انجام آن کار برای خدا و در راه خداست انجام دهد در غیر این‌صورت از انجام آن صرف‌نظر کند.
۲- انجام مراقبه در هنگام انجام کار: در این مرحله چگونگی انجام کار مورد بررسی قرار می‌گیرد به این صورت که حق خداوند ادا شود، با یک نیت خوب کار را تمام کند و آن را به کامل‌ترین و بهترین صورت ممکن انجام دهد.
آثار مراقبه در اسلام
در اسلام آثار مراقبه اینگونه بیان شده است:
۱- حفاظت الهی
۲- رسیدن به معرفت نفس
۳- صفای مشاهدات روحی و قلبی
۴- مصاحبت ربوبی و رنگ الهی گرفتن
۵- کشف عوالم توحیدی
تفاوت مراقبه در اسلام و غرب
مراقبه در اسلام یکی از مراحل تزکیه نفس و پاکسازی جسم و روح با هدف رسیدن به خداست. اما مراقبه در غرب تمرینی است برای تمرکز حواس و رسیدن به آرامش روحی و ذهنی. مراقبه در غرب تنها برای پیدا کردن و رسیدن به خود و به دست آوردن آرامش روانی است در صورتی که مراقبه در اسلام به معنای رسیدن به رستگاری و سیر و سلوک در عالم است.
آیا شما تاکنون تمرینات مراقبه را انجام داده اید؟ مدیتیشن چطور؟ در صورت انجام این تمرینات، مراقبه چه تأثیری در زندگی شخصی و اجتماعی شما گذاشته است؟ تجربیات و نظرات خود را در قسمت “ارسال نظر” با مخاطبین ستاره به اشتراک بگذارید .
