روز جهانی خانواده؛ ۱۵ می برابر با ۲۵ اردیبهشت

ستاره | سرویس عمومی – در دورانی که ما زیست می‌کنیم نهاد خانواده دچار تغییر و تحولاتی شده که برخی از این تغییرات می‌تواند آسیب‌های اجتماعی جبران ناپذیری ایجاد کند.  اولین نهادى که هر فرد در آن، ارتباط با دیگران را تجربه مى‌کند، خانواده است. همچنین چگونگى ارتباط با دیگر افراد اجتماع نیز در خانواده آموخته می‌شود؛ بنابراین شخصیت آینده یک انسان، اعم از متعادل و آرام یا ناآرام و پرخاشگر بودن، و ایجاد ارتباط‌های موفق یا ناموفق، همه در اولین محیط ارتباط یعنى خانواده، ظهور و بروز می‌یابد. سازمان ملل سال‌ها پیش روز ۱۵ می‌ را با عنوان روز جهانی خانواده نامگذاری کرده است. اما هدف از این روز چیست و اصلا اهمیت و کارکرد‌های خانواده در چیست؟ برای آشنایی دقیق‌تر با این امور با ما همراه باشید.

تاریخچه روز جهانی خانواده

تعریفی از خانواده

در جوامع انسانی، خانواده به گروهی از افراد گفته می‌شود که با یکدیگر از طریق هم‌خونی، تمایل سببی، یا مکان زندگی مشترک وابستگی دارند. خانواده در بیشتر جوامع، نهاد اصلی جامعه‌پذیری کودکان است. سازمان ملل متحد (۱۹۹۴) نیز در آمار جمعیتی خود، خانواده را چنین تعریف می‌کند:«خانواده یا خانوار به گروه دو یا چند نفره‌ای اطلاق می‌شود که با هم زندگی می‌کنند؛ درآمد مشترک برای غذا و دیگر ضروریات زندگی دارند و از طریق خون، فرزندخواندگی یا ازدواج، با هم نسبت دارند. در یک خانواده ممکن است یک یا چند خانواده زندگی کنند، تمام خانوارها، هم خانواده نیستند.» انسان شناسان به‌طور کلی نهاد خانواده را این‌طور طبقه‌بندی می‌کنند: 

• مادرتباری: (مادر و فرزندان او)
• زناشویی یا خانواده هسته‌ای: (زن و شوهر، و فرزندان)
• خانواده گسترده یا هم‌خونی (consanguinal): (پدر و مادر و فرزندان با دیگران مثلاً خویشاوندان در مکان مشترکی زندگی می‌کنند.)

همچنین در برخی جوامع مفاهیم دیگری از خانواده وجود دارد که روابط سنتی خانواده را کنار گذاشته‌اند. خانواده به عنوان یک واحد اجتماعیِ جامعه پذیری، در جامعه‌شناسی خانواده مورد بررسی قرار می‌گیرد. تبارشناسی رشته‌ای است که دودمان‌های خانوادگی را در تاریخ مطالعه می‌کند. همچنین اقتصاد خانواده در علم اقتصاد بررسی می‌شود. اهداف خانواده و اقتضای تأسیس آن ایجاب می‌کند که بانیان آن یعنی زن و شوهر، در تحکیم و پایداری این بنا، نهایت سعی خود را بکنند و با همان انگیزه که بر تشکیل آن اقدام کردند، بر دوام آن اصرار ورزند تا وحدت و پویایی این نهاد مقدس تا پایان حفظ شود. در خانواده نقش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام با توجه به ویژگیشان توسط یک یا چند نفر از اعضای خانواده انجام می‌شوند. به عنوان مثال وظیفه امرار معاش خانواده بر عهده پدر خانواده می‌باشد. یکی از وظایف بسیار مهم در خانواده تربیت فرزند است که به عهده پدر و مادر می‌باشد; ولی به خاطر ارتباط بیشتر مادر با فرزند تأثیر بیشتر از طرف مادر بر فرزند صورت می‌پذیرد.

بیشتر بدانید: روز روانشناس و مشاور؛ ۹ اردیبهشت

کارکردهاى خانواده

يکى از مباحث مهم پيرامون خانواده، بيان کارکردهاى اين نهاد مهم اجتماعى است. با توجه به اين که نهادهاى اجتماعى بدين دليل به وجود مى آيند که به نيازهاى بشر پاسخ گويند و آنان را برآورده سازند، سؤال اين است که خانواده به عنوان يک نهاد اجتماعى مؤثر، چه نيازهايى را براى بشر برآورده مى سازد. در اين جا به نمونه هايى از کارکرد خانواده اشاره مى کنيم. 
۱. تنظيم رفتار جنسى و زاد و ولد: انسان نيز به مانند موجودات ديگر، نياز جنسى اى دارد که بايد برآورده شود. از سوى ديگر، در نهاد بشر، نياز به توليد مثل براى بقاى نسل، وجود دارد. اين دو نياز، انسان را وا مى دارد تا براى خود جنس مخالفى را برگزيند؛ امّا رفع اين نياز از هر طريق و به هر صورت و با هر جنس مخالفى امکان پذير نيست. از اين رو، جامعه در تنظيم روابط جنسى، مسئوليت دارد. مثلاً جامعه مى تواند با تشويق روابط جنسى مشروع و مقبول، شکل صحيح ارضاى نياز جنسى را به افراد جامعه نشان دهد. 
۲. مراقبت از کودکان و افراد سالمند و ناتوان: بدون شک در هر خانواده اى، تعدادى از اعضا، توانايى مراقبت و محافظت از خود را ندارند. مثلاً کودکان و افراد خردسال که هنوز درک درستى از خوب و بد و آسيب ها ندارند، هميشه در معرض خطرند. برخى افراد هم در خانواده هستند که توانايى عقلى دارند و از خوب و بد، درک درستى دارند، امّا به دلائلى چون پيرى و ناتوانى هاى جسمى و معلوليت ها، به درستى نمى توانند از خود مراقبت کنند. مراقبت و محافظت از اين گونه افراد نيز برعهده خانواده نهاده شده است. اين امر در گذشته – که هنوز سازمان هاى رسمى اى چون بهزيستى و خانه سالمندان به وجود نيامده بود – از کارکردهاى برجسته نهاد خانواده بوده است. 
۳. جامعه پذير کردنِ فرزندان: جامعه پذيرى، فرايندى است که انسان ها از طريق آن شيوه هاى زندگى جامعه شان را ياد مى گيرند، شخصيتى کسب مى کنند و آمادگى عملکرد به عنوان عضو يک جامعه را پيدا مى کنند. در سراسر تاريخ، خانواده، همواره عاملى اصلى جامعه پذير کردن فرزندان بوده است. پس از تولد کودک، خانواده براى يک دوره زمانى طولانى، تنها گروهى است که با کودک تماس گسترده اى دارد. از اين رو، خانواده نقش برجسته اى در شکل گيرى رويکردها، ارزش ها و باورداشت هاى کودک برعهده دارد و بر نوع روابطى که او با عوامل و نهادهاى ديگر اجتماعى برقرار مى کند، تأثير مى گذارد. 
۴. تثبيت جايگاه و منزلت اجتماعى فرد: هر جامعه اى، نظامى از قواعد تبارى را براى تعيين جايگاه و منزلت اجتماعى متناسب کودکان به کار مى بندد و از اين طريق، خويشاوندان و خانواده فرد را مشخص مى سازد. سه نوع قاعده تنظيم تبار در جوامع بشرى وجود دارد که عبارت اند از:

• پدرتبارى (که برحسب آن کودک با يک گروه نَسَبى مذکّر پيوند مى يابد. )
•  مادرتبارى (که بر اساس آن، کودک با يک گروه نَسَبى مؤنث، رابطه نَسَبى پيدا مى کند.
• دوسوتبارى (که بنابر آن، يک کودک، هم با يک گروه نَسَبى مذکّر و هم يک گروه نَسَبى مؤنّث، پيوند نسبى پيدا مى‌کند).

۵. امنيت اقتصادی: در بسيارى از جوامع سنّتى (مبتنى بر کشاورزي)، خانواده از نظر اقتصادى، هم يک واحد توليدى است و هم مصرفي. خانواده در اين نوع جوامع، مسئول برآوردن نيازهاى اقتصادى اعضايش است. خانواده در جوامع سنّتى به عنوان يک واحد يکپارچه، به صورت دسته جمعى، کالاها و خدمات مورد نياز اعضايش را توليد مى کند و براى کسانى که توانايى کارکرد ندارند، وسائل ضرورى زندگى را فراهم مى سازد. 

خانواده در اسلام

اسلام دین خانواده محور است و تحت تربیت نظام الهی به بنیانهای اساسی توجه عمیقی دارد. اسلام، تشکيل خانواده را برابر با احراز نصف دين مى‌داند . قرآن کريم، زن و مرد را لباس يکديگر مى‌داند که هم موجب آراستگى همديگرند و هم مکمل هم، و رازدار و عيب پوش هم! اسلام خانواده را در مسیر رشد اخلاقی و اجتماعی حرکت می‌دهد و اساسی ترین مطلب در این زمینه  حراست از خانواده و اجتماع در برابر ناملایمات و ناهنجاری‌های بشری است. پرداختن به موضوعاتی چون آرامش، پرورش فرزندان، حمایت اعضاء خانواده، مقابله با انحرافات، سعادت اخروی، مودت و رحمت، کنترل چشم، پوشش، جلوگیری از تحریکات فردی، وجود مجازات برای خیانت، طهارت، آرامش روانی و غیره در اسلام نشان دهنده اهمیت بسیار حفظ نظام خانواده است. 

هدف از گرامیداشت روز خانواده

هدف از گرامیداشت روز جهانی خانواده، تاکید بر لزوم اهمیت به خانواده به عنوان اصلی‌ترین رکن جامعه و تدبیر اندیشی برای تغییراتی است که در دنیای امروز نظام خانواده را تهدید می‌کند. این روز فرصت مناسبی برای آگاهی رسانی عمومی در مورد مسائل مربوط به خانواده و گسترش آن در جوامع مختلف است. 

در روز جهانی خانواده در سراسر دنیا فعالیت‌هایی نظیر برگزاری کارگاه‌ها و کنفرانس‌ها، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، نشر مقالات روزنامه‌ای و اجرای برنامه‌های فرهنگی به منظور برجسته‌سازی موضوعات مربوط به این موضوع با موضوع روانشناسی خانواده صورت می‌گیرد.