۱۵ اسفند؛ روز درختکاری

ستاره | سرویس عمومی – شما چقدر در برابر هر درخت و اصلا در برابر منابع طبیعی زمین احساس مسئولیت دارید و چقدر برای این احساس مسئولیت اقدام به عمل می‌کنید؟ روز درختکاری ۱۵ روز پیش از فرارسیدن بهار، همچون تاریخ ۲۹ دی؛ روز ملی هوای پاک، فرصتی است که به ما یادآوری می‌کند در حفاظت و احیای محیط زیست همگی می‌توانیم نقش موثری داشته باشیم. پس برای آشنایی بیشتر با این روز و اهمیت درخت و درختکاری با ما همراه باشید.

تاریخچه روز درختکاری

روز درختکاری در بیشتر کشور‌های دنیا وجود دارد و مردم در این روز با کاشتن درخت و نهال به زمین و طبیعت احترام می‌گذارند. تاریخچه نامگذاری این روز برای اولین بار به تاریخ ۱۰ آوریل (۲۱ فروردین) ۱۸۷۲ در ایالت نبراسکای آمریکا برمی گردد که فردی به نام J.Sterling Morton چنین روزی را برگزار کرد و آنطور که گفته می‌شود آن روز بیش از ۱ میلیون درخت کاشته شد. البته این تاریخ بعد از مدتی به آخرین جمعه ماه آوریل انتقال یافت.
تاریخ چنین مناسبتی در کشور‌های مختلف متفاوت است و بستگی به زمانی دارد که آب و هوا برای کشت و پرورش درختان مناسب باشد. در ایران نیز کمی قبل از آغاز نوروز و فصل رویش، از ۱۵ تا ۲۲ اسفند‌ماه به عنوان «هفته منابع طبیعی» نامگذاری شده و نخستین روز این هفته یعنی ۱۵ اسفند روز درختکاری است که در این تاریخ نهال‌های بسیاری در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز ارائه می‌شود و مردم نیز به کاشتن درخت مبادرت می‌ورزند.

تعریفی از منابع طبیعی و درخت و اهمیت آن

وقتی از طبیعت سخن می‌گوییم ناخودآگاه سرسبزی و طراوت و زندگی در خاطرمان می‌آید. زندگی همه موجودات روی زمین وابسته به طبیعت است. اما منابع طبیعی دقیقا به چه چیزهایی اشاره دارد؟ به منبع‌های قابل بازیابی و تجدیدشونده‌ طبیعت که از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنیم منابع طبیعی گفته می‌شود و خاک، گیاه، آب و درخت را در بر می‌گیرد.

درخت برای نظر سلامت فردی، اجتماعی و… فواید بی‏‌شماری دارد که به چند مورد آن اشاره می‌شود:

• سلامتی و بقا: درختان با ساخت اکسیژن (که از اساسی‌ترین نیاز‌های حیات انسان و حیوان است) و متقابلا جذب گاز‌های سمی از جمله گازکربنیک؛ باعث بقا و ادامه زندگی انسان و حیوان می‌شوند. این ویژگی باعث می‌شود که امروزه در محیط‌های شهری که سرشار از آلودگی است، تأثیرات فیزیولوژیکی درختان بسیار حائز اهمیت و حیاتی باشد. 
• بهبود کیفیت خاک و آب‌و‌هوا: این درختانند که آب را به چرخه طبیعت بازمی‌گردانند و کیفیت خاک را بهبود می‌بخشند. همچنین مقادیر زیادی از گرد و غبار موجود در اتمسفر را جذب می‌کنند. درختان همیشه سبز (همچون سرو، کاج، سدر و برخی گونه‌های اکالیپتوس و بلوط) می‌توانند گرد و غبار و سایر آلودگی‌های موجود در هوا را بر روی سطح برگ خود جذب کنند. همچنین افزایش حاصلخیزی خاک در دراز مدت نتیجۀ شستشوی این آلودگی ها در اثر بارندگی، به همراه خار و خاشاک و برگ درختان در فصل پاییز است.
  دانشمندان روسیه طی تحقیقاتی به این نتیجه رسیدند که برخی درختان موادی از خود در هوا پخش می‏‌کنند که باعث از بین رفتن بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات مضر می‌‏شود.  
• میوه درختان: از دیگر فواید بسیار پرکاربرد درختان استفاده انسان‌ها و حیوانات از میوه بسیاری از درختان است؛ میوه‌ها نقش موثری در سلامت تغذیه انسان و تأمین ویتامین‌های مورد نیاز آدمی دارند. امروزه ثابت شده که انسان اولیه از میوه و برگ درختان، گذران زندگی می‌کرده است. فواید گیاه و گیاه‌خواری که در متون دینی و طبی، به آن بسیار توصیه‌ شده نیز امروزه به اثبات رسیده است.

درخت در همه فرهنگ‌ها از جمله در فرهنگ ایران قبل و بعد از اسلام جایگاهی نمادین و اسطوره‌ای دارد و از پیچیده‌ترین و عمیق ترین سمبل‌ها به‌شمار می‌رود. درخت در باور بسیاری از مردم  نماد زندگی بوده است. این عنصر طبیعت در عالم خلقت به عنوان ارتباط میان زمین و آسمان تعبیر شده و زندگی و حیات و پویایی آن را تداعی کرده است. در آیین میتراییسم یا مهرپرستی که پیش از ظهور زرتشت در ایران رواج داشت درختان بسیار مقدس بوده‌اند. در فرهنگ کهن ایران زمین، زرتشت، ایزدان یا فرشتگان، پشتیبان و حامی پدیده‌های طبیعی محسوب می‌شدند. ایرانیان باستان حتی درختان را تجسم انسان‌های نیکوکار می‌دانستند که پس از مرگ به درخت تبدیل شده تا زندگی جاوید پیدا کنند.

در اساطیر نیز درخت رمز آفرینش کیهان است که سر آن تمام سقف آسمان را پوشانده و ریشه‌هایش در سراسر زمین دوانیده شده است. شاخه‌هایش در پهنه‌ی جهان گسترانیده و قلبش جایگاه آتش آذرخش است و خورشید و ماه و ستارگان در میان شاخ و برگ‌های آن همچون میوه‌های تابناک می‌درخشند.

در اسلام نیز درخت جایگاه بسیار ویژه ای دارد. از داستان آفرینش آدم و حوا گرفته تا داستان حضرت موسی که خداوند از پس درختی او را مورد خطاب قرار می دهد و توصیف بهشت که همیشه همراه با حضور درختان به عنوان نعمتی مفید و زیبا است. درختان در فرهنگ اسلامی نشان دهنده قدرت و رحمت پروردگارند آنگونه که در اشعار سعدی به زیبایی بیان می‌کند:

برگ درختان سبز در نظر هوشیار،
هر ورقش دفتری‌است معرفت کردگار…

قطع درختان در ایران

امروزه نگاه سودجویانه و مصرف کننده حاکم بر انسان‌ها، حیات زمین و منابع طبیعی را به خطر انداخته است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و متاسفانه شاهد قطع درختان؛ گاهی صد‌ها درخت در جا‌هایی که نباید قطع بشوند هستیم.  
برخی افراد سودجو مناطق سرسبز را به جایگاه سیمان و ساختمان‌های سربه فلک کشیده تبدیل می‌کنند و به دلیل سود شخصی محیط سبز اطراف شهر‌ها و چه بسا جنگل‌های کشور را در معرض تهدید قرار می‌دهند.
از رایج‌ترین احادیث پیامبر اسلام در این باره این است که می‌فرمایند: «شکستن شاخه درختان مانند شکستن بال فرشتگان است.» امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: «قطع بی‌رویه درختان میوه‌دار عذاب سخت الهی را در پی دارد.»
از بین رفتن درختان و به خصوص جنگل‌ها، مشکلات بسیاری برای بشر به دنبال دارد که از همه مسئولین مرتبط با موضوع در دولت، مجلس، قوه قضائیه و شهرداری‌ها انتظار می‌رود برای جلوگیری از پیشرفت این حرکات زیان‌آور، اقدامات جدی به‌عمل آورند.
با روند فعلی قطع درختان در جنگل‌های شمال و جنگل‌های حفاظتی و حمایتی سایر نقاط کشور در سال‌های آینده شاهد بروز سیل در استان‌های سرسبز کشور حتی گیلان و مازندران خواهیم بود. علاوه بر اینکه کشور را از یک منبع مهم اقتصادی محروم می‌سازیم، محیط زیست را نیز در معرض خطر نابودی قرار خواهیم داد.  
در حال حاضر با تخریب ۳۳ درصد از جنگل‌های ایران، وسعت ۱۸ میلیون هکتاری این جنگل‌ها به ۴/۱۲ میلیون هکتار کاهش یافته است و سهم هر ایرانی از جنگل به ۲/۰ هکتار یعنی یک چهارم میزان جهانی آن (۸/۰ هکتار) رسیده است. این آمار حاکی از فقر و کمبود شدید کشور در این زمینه است. کشور ایران در حال حاضر بین ۵۶ کشور دارای جنگل در جهان‏، مقام چهل و پنجم را داراست. بر پایه گزارش کارشناسان فائو (سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد) چنان چه سطح جنگل‌های یک کشور از ۲۵ درصد خاک آن کمتر شود آن کشور از نظر وضعیت محیط زیست انسانی در وضعیت بحرانی به سر می‌برد. این درحالی است که سطح پوشش جنگل و مرتع در ایران ۵/۷ درصد از مساحت کشور است. در حال حاضر مساحت مناطق چهارگانه طبیعی (مناطق حفاظت شده‌ی پارک ملی، آثار طبیعی و پناهگاه‌های حیات و حش) در ایران تنها ۴۸/۴ درصد از کل سرزمین است؛ در حالی که طبق استاندارد‌های جهانی، حداقل سطح این مناطق باید معادل با ۱۰ درصد از مساحت هر سرزمین باشد.

هدف از برگزاری روز درختکاری و هفته منابع طبیعی

روز درختکاری فرصت بی‌نظیری است برای این که فرهنگ طبیعت‌دوستی و حفاظت و پرورش محیط زیست را گسترش دهیم. در چنین روزی همه با هم به محیط زیست احترام می‌گذاریم و با درختکاری آن را احیا می‌کنیم. این روز به ما یادآور می‌شود که در تمام روزهای سال، حمایت و حفاظت از درختان؛ این موجودات زنده زیبا و پر فایده را فراموش نکنیم و نه تنها خود به درختان آسیب نزنیم که از آسیب زدن دیگران نیز با تذکر  و گفتگو جلوگیری کنیم. به خصوص در ایام عید که بیشتر به گردش در طبیعت می‌رویم. 

امید است با تلاش و کوشش در این راستا، با کاشتن حتی یک نهال کوچک،  و احساس مسئولیت تک تک مردم شریف ایران، کشوری زیبا و آباد را برای خویش مهیا کنیم.