حبس تعزیری چیست و شامل چه جرم‌هایی است؟

ستاره | سرویس عمومی – برای آن که بدانیم حبس تعزیری چیست باید ابتدا با تعریف حبس حدی تا اندازه‌ای آشنا باشیم. در حالت کلی می‌توان حبس تعزیری را نقطه‌ی مقابل حبس حدی قلمداد کرد. در حبس حدی مجازات از سوی شرع یا به نوعی توسط خدا تعیین شده است و هنگام وقوع جرم‌های مربوط به آن تغییری در احکام صادر شده در رابطه با این جرم‌ها به وجود نمی‌آید. به عنوان مثال می‌توان به مجازات‌هایی که حکم قصاص یا شلاق به آنها تعلق می‌گیرد اشاره کرد.

 

 

اما در حبس تعزیری این گونه نیست و تعیین مجازات جرم بر عهده‌ی حاکم قرار دارد. در واقع حبس تعزیری را می‌توان نوعی تادیب تعریف کرد که بر اساس ماده‌ی ۱۶ قانون مجازات اسلامی تعیین آن بر عهده‌ی حاکم قرار دارد. البته در حبس تعزیری گاه متهم محکوم به اجرای حکم نخواهد بود. بنابراین در عمل می‌توان گفت این حبس در برابر حبس تعلیقی قرار می‌گیرد. با این تعاریف می‌توان تا حدی دریافت که حبس تعزیری چیست و به شکل مختصر و ساده با ماهیت آن آشنا شد.

حال می توان این پرسش را مطرح کرد که مجازات‌های متوسط برای حبس تعزیری چیست؟ در واقع مقصود اصلی پرسش مذکور آشنا شدن با مفهومی به نام مجازات تعزیری متوسط است.

 

 

مجازات‌های متوسط برای حبس تعزیری چیست؟

بنابر دستور قانون که قابل اجرا خواهد بود دادگاه برای صدور حکم مجازات تعزیری متوسط شرایطی را فراهم می‌کند که با توجه به آن محکوم به حبس قادر خواهد بود تا با رضایت خود در محدوده‌ی مشخصی که از سوی دادگاه تعیین می‌شود مستقر گردد. محدوده‌ای که به سیستم‌‌های الکترونیکی هشدار دهنده و باز دارنده مجهز است و فرد محکوم اجازه ندارد از آن خارج شود.

یکی از جنبه‌های شاخص مجازات تعزیری متوسط در رابطه با افرادی که زیر سن قانونی قرار دارند و به صورت خواسته یا ناخواسته مرتکب جرم‌های مختلف می‌شوند مصداق می‌یابد. اگر فردی در سنین نوجوانی قرار داشته باشد یعنی سن او به طور دقیق مابین ۱۵ تا ۱۸ سال باشد و مرتکب جرم تعزیری درجه شش شود، بر طبق مجازات تعزیری متوسط می‌تواند مجازات متفاوتی را نسبت به قبل تجربه کند. به این معنی که به جای تحمل حبس در کانون اصلاح و ‌‌تربیت به پرداخت یک تا ده میلیون ریال جریمه‌ی نقدی محکوم می‌شود. اگر فرد خاطی از پس پرداخت این جزای نقدی بر نیاید می‌تواند به جای آن مدت زمانی مابین ۶۰ تا ۱۸۰ ساعت در خدمات عمومی‌ رایگان شرکت کرده و بدون دریافت دستمزد به مردم خدمت نماید.

حال که به صورت مختصر و ساده با مفهوم حبس تعزیری آشنا شدیم بد نیست بدانیم که مصادیق مربوط به حبس تعزیری چیست ؟

 

 

مصادیق حبس تعزیری چیست ؟

برای آن که بدانیم مصادیق حبس تعزیری چیست باید ابتدا از این موضوع آگاه شویم که این مجازات برای چه جرم‌هایی در نظر گرفته شده است. حبس تعزیری را به طور معمول برای تخلفات شرعی و اعمالی که حرام شمرده می‌شود در نظر می‌گیرند. در واقع این نوع از حبس برای مجازات مرتکبان آن دسته از جر‌م‌هایی تعیین می‌شود که برای آنها در شرع مجازات دقیقی در نظر گرفته نشده است. نکته‌ی قابل توجه در مورد مجازات حبس تعزیری آن است که می‌توان در مواقعی این مجازات را به جزای نقدی تبدیل کرد. اما این موضوع به طور کلی در مورد این نوع از مجازات مصداق ندارد. به این معنی که حبس تعزیری همیشه قابل تبدیل به جزای نقدی نیست.  

با وجود آن که در سطور پیشین متن پیش رو به این نکته اشاره شد که حبس تعزیری چیست اما شاید هنوز واژه‌ی تعزیر برای برخی از افراد نا آشنا به مباحث حقوقیی یا جزایی اندکی مبهم به نظر برسد. در قانون مجازات اسلامی که در ایران اجرا می‌گردد تعزیر به تادیب و عقوبتی گفته می‌شود که به عنوان جزا برای برخی از تخلفاتی که توسط مجرم‌ها انجام شده است در نظر گرفته می‌شود. البته در قانون مجازات اسلامی به نکته‌ی واضحی ‌در مورد نوع و مقدار مجازات تعزیری اشاره نشده است. به همین دلیل تعیین مجازات برای جرم‌های این چنینی را به تصمیم و نظر حاکم واگذار کرده‌اند.

به این ترتیب می‌توان گفت که مجازات تعزیری مواردی نظیر حدود، دیات، قصاص و به طور کل آن دسته از مجازات‌هایی که در شرع به آنها اشاره شده است را در بر نمی‌گیرد.

 

 

از همین رو مجازات‌های مربوط به تعزیر نسبت به مجازات‌هایی که به حد ارتباط دارند سبک‌تر به نظر می‌رسد. در واقع اصول مربوط به تعیین مجازات تعزیر نیز این گونه تدوین شده است که میزان مجازات تعزیری نباید بیش از مجازات حدی باشد.

از آن‌جایی که مطلب پیش رو در مورد حبس تعزیری است بد نیست به این نکته هم اشاره شود که در قانون مجازات اسلامی تنها یک نوع حبس حدی وجود دارد که آن هم حبس ابد است. در واقع مجازات‌های مبتنی بر حبس به جز موارد مربوط به حبس ابد ارتباط چندانی با مجازات‌های‌ حدی نمی‌یابد و بیشتر با مجازات‌های تعزیری مرتبط است.

از همین رو باید این نکته را در نظر داشت که حبس ابد نمی‌تواند یک مجازات تعزیری باشد. به این دلیل که مجازات تعزیری همواره باید از مجازات حدی کمتر باشد. بنابراین با توجه به آن که حبس ابد یک مجازات حدی است مدت زمان تعیین شده برای حبس‌های تعزیری باید کمتر از حبس ابد باشد.

به عنوان مثالی در این زمینه می‌توان به ماده‌ی ۷۱۴ بخش تعزیرات در قانون مجازات اسلامی اشاره کرد. بنابر جزییات این ماده اگر راننده‌ای در اثر بی احتیاطی موجب کشته شدن یک فرد دیگر بشود بر طبق قانون مجازات اسلامی حکمی مابین شش ماه تا دو سال حبس در انتظار او خواهد بود. به این معنی که فرد خاطی باید بر مبنای نظر قاضی و به عنوان تعزیر مدت زمانی مابین شش ماه تا سه سال را در حبس تعزیری بگذراند. در واقع قاضی نباید مدت زمان حبس این فرد را کمتر از شش ماه و بیشتر از سه سال تعیین کند. حال شاید این پرسش مطرح شود که مزیت‌های حبس تعزیری چیست و چرا نباید برای افراد خاطی از حکم حبس حدی استفاده کرد؟

 

 

مزایای حبس تعزیری چیست ؟

از جمله مزیت‌های حبس تعزیری نسبت به حبس حدی یا همان حبس ابد آن است که شکل مدرن‌تر و به روزتری دارد. به این معنی که برخلاف حد خواص تنبیهی آن از حالت قهری برخوردار نیست و در پاره‌ای موارد حتی می‌تواند از جنبه‌های آموزشی هم برخوردار باشد.

به عنوان مثال بر اساس ماده‌ی چهل قانون مجازات اسلامی‌ در صورتی که شکل تعیین شده‌ی یک مجازات به صورت حبس تعزیری باشد و میزان آن مدت زمانی برابر با دو سال یا کمتر از آن را در بر بگیرد، قاضی از این امکان برخوردار خواهد بود تا با در نظر گرفتن برخی شرایط موجود صدور حکم را به مدت شش ماه تا دو سال به تعویق بیاندازد.

در طول این مدت هم معمولا به جای زندانی کردن فرد برای او وظایفی نظیر انجام برخی فعالیت‌های خاص تعیین می‌شود. به این ترتیب حکم فرد خاطی پس از سپری شدن مدت مقرر و بر اساس میزان پای‌بندی او به دستورات دادگاه صادر می‌گردد. حتی این امکان وجود دارد که در صورت عمل کردن فرد خاطی به تمام دستورات تعیین شده توسط دادگاه او از تحمل کل مجازات حبس تعلیق شده معاف گردد. به این نوع خاص از حبس تعزیری در مواردی حبس تعویقی نیز گفته می‌شود.

 

 

یکی دیگر از جنبه‌های مهم حبس تعلیقی که می‌توان آن را نسبتا مثبت قلمداد کرد خاصیت بازدارندگی آن از ارتکاب جرم است. به این معنی که تعلیق شدن حکم حبس تعزیری یک فرد مجرم و تبدیل آن به حبس تعلیقی موجب می‌شود که او در ادامه حین انجام کارها و اتخاذ تصمیمات و رفتار خود احتیاط بیشتری به خرج دهد.

بنابر ماده‌ی چهل و یکم قانون مجازات اسلامی‌ در برخی از جرایمی که به منظور مجازات فرد مجرم برای آنها حبس تعزیری در نظر گرفته شده است، اگر مدت زمان حبس تعیین شده برای مجرم پانزده سال یا کمتر از آن باشد، قاضی اجازه دارد اجرای حکم صادر شده را برای مدت معینی معلق نماید. به طور کل قاضی می‌تواند در صورت وجود شرایطی که قانون‌گذار آنها را تعیین کرده است، اجرای کل حکم حبس یا بخشی از آن را به مدت یک تا پنج سال معلق کند.

مسلما پس از تعلیق اجرای حکم حبس تعزیری، فرد مجرم به جای زندانی شدن از بازداشت به شکل مشروط آزاد می‌شود. در چنین شرایطی اگر او در طول مدت تعلیق اجرای حکم حبس تعزیری خود و در زمان آزادی مشروط مرتکب جرم دیگری نشود، حکم صادر شده دیگر به اجرا در نمی‌آید.

 

 

سایر مزایای حبس تعزیری چیست ؟

علاوه بر مواردی که به آنها اشاره شد در پاره‌ای اوقات می‌توان حکم حبس تعزیری را با مجازات‌های جایگزین تعویض نمود. به عنوان مثال ماده‌ی ۶۴ قانون مجازات اسلامی به این نکته اشاره دارد که اگر فردی برای جرم عمدی که مرتکب آن شده ‌است ‌در دادگاه به حبس تعزیری یک ساله یا کمتر از آن محکوم شود، دادگاه می‌تواند به جای زندان مجازات‌های دیگری را برای او تعیین نموده و به عنوان مجازات جایگزین معرفی نماید.

مجازات‌های جایگزین معمولا شامل جزای نقدی یا انجام خدمات عمومی‌ رایگان می‌شوند. البته باید به این نکته توجه داشت که مجازات‌های جایگزین تنها برای حبس تعزیری تعریف شده‌اند و سایر تعزیرات را در بر نمی‌گیرند. در واقع تعزیرات تنها نوع خاصی از مجازات هستند که برای برخی جرایم مشخص در نظر گرفته می‌شوند. این در حالی است که در قانون مجازت اسلامی جرم‌های دیگری هم تعریف شده‌اند و مجازات در نظر گرفته شده بر آنها متفاوت با تعزیراتی نظیر حبس است. حال که سخن به این‌جا رسید بد نیست به عنوان حسن ختام این مطلب به سراغ انواع جرایم تعریف شده در قانون مجازات اسلامی برویم و به شکل خلاصه و مختصر با آنها آشنا شویم. در واقع می‌توان با توضیح این جرایم و مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آنها به این پرسش پاسخ داد که تفاوت مجازات‌های مربوط به جرایم مختلف با مجازات‌هایی نظیر حبس تعزیری چیست.

 

 

انواع جرایم تعریف شده در قانون مجازات اسلامی

در حالت کلی می‌توان جرایمی که در قوانین جزایی کشور تعریف شده‌اند را به چهار دسته تقسیم کرد.

۱. جرایم مربوط به حد

دسته‌ی نخست این جرایم مواردی هستند که برای مجازات آنها حد در نظر گرفته شده است. از میان این جرایم می‌توان به مواردی نظیر محاربه، ارتداد، دزدی، زنا و قذف اشاره کرد. در واقع مجازات در نظر گرفته شده برای این جرایم از پیش تعیین شده است و با نام حد شناخته می‌شود.

۲. جرایم مربوط به قصاص

سوای مواردی که به آنها اشاره شد، جرایم دیگری هم هستند که برای آنها مجازات‌هایی در نظر گرفته می‌شود که از پیش تعیین شده‌اند. با این حال نوع مجازات تعیین شده برای آنها با حد متفاوت است. این جرایم شامل ضرب و جرح، نقص عضو و قتل می‌شود. مجازاتی هم که برای آنها در نظر گرفته شده است قصاص است. قصاص را در زبان ساده می‌توان امری شبیه به مقابله به مثل توصیف کرد. به عنوان مثال از آن‌جایی که در جرم قتل فرد قاتل جان یک انسان را ستانده است، به عنوان تلافی جان او در قبال جان هدر رفته ستانده می‌شود. البته بحث در مورد احکام قصاص خود بحث مفصلی است که به علت پرهیز از طولانی شدن این مطلب از پرداختن به آن می‌پرهیزیم.

 

 

۳. جرایم مربوط به دیه

علاوه بر جرایمی که حکم قصاص در مورد آنها به اجرا در می‌آید جرایم مشابه دیگری هم وجود دارد که به جای قصاص مشمول دیه می‌شوند. دیه معمولا مالی است که فرد مرتکب جرم باید آن را برای جبران خسارت‌های فیزیکی که به فرد یا افراد دیگر وارد کرده است، به آنها بپردازد. در مواردی نظیر قتل غیر عمد، قتل شبه عمد یا قتلی که در اثر خطای محرز رخ داده باشد، فرد مجرم ناگزیر از پرداخت دیه خواهد بود. علاوه بر آن دیه به جرایمی که مبتنی بر رساندن آسیب فیزیکی و جسمانی به افراد هستند نیز تعلق می‌گیرد. به عنوان مثل اگر فردی به اندام‌های فیزیکی فرد دیگر نظیر سر، صورت، لب، پا، بینی، گوش، زبان یا سایر موارد مشابه آسیب برساند یا به حواس پنجگانه‌ی او صدمه بزند، ناگزیر از پرداخت دیه به فرد مصدوم خواهد بود.

۴. جرایم مربوط به تعزیر

در پایان به جرایمی می‌رسیم که حکم تعزیر در مورد آنها به اجرا در می‌آید. از آن‌جایی که در متن پیش رو به مفهوم تعزیر و موارد مرتبط با آن اشاره شد، از تکرار این نکات می‌پرهیزیم و مطلب را به پایان می‌بریم. در مجموع تلاش اصلی در این مطلب بر آن بود تا خوانندگان بتوانند از این موضوع آگاه شوند که حبس تعزیری چیست و این مجازات برای چه جرایمی در نظر گرفته شده است.