جشن مهرگان و آشنایی با آیین‌های باستانی آن

ستاره | سرویس عمومی –  با جشن مهرگان، این جشن باستانی بیشتر آشنا شوید.

ریشه‌شناسی و تاریخچه‌ی جشن مهرگان

در ايران باستان روزهای ماه نام‌های خاص داشتند و از جمله روز شانزدهم هر ماه «مهر» بود. بنابراين «روز مهر» در ماه مهر (شانزدهم)، مهمترين روز آيين‌های مهرگان بود. آيين‌های مهر (جشن های مهرگان) پس از نوروز، مهم‌ترين عيد ملي ايرانيان بوده است. نوروز با بهار و شكوفه و نويد بركت آغاز می‌شد و مهرگان به خاطر پايان رسيدن كار جمع آوری محصول و آغاز شش ماهه شب‌های طولانی تر و سرما جشن گرفته می‌شد. 

«مهرگان» ويژه آيين‌های سپاس‌گزاري به درگاه خداوند [اهورامزدا] است كه اين همه نعمت را به انسان ارزانی داشته و نيز استفاده از اين فرصت براي تحكيم دوستی‌ها، محبت‌ها و عواطف انسانی بوده است. به نظر بسياری از مورخان، «مهرگان» آيين الزام ايرانيان به دوستي كردن و مهر ورزيدن به يكديگر هم به شمار می‌آيد. در گذشته، در روزهاي مهرگان (۴ تا ۶ روز) مردم مهمانی‌های بزرگ برپا می‌كردند و پذيرایی با ميوه تازه در مهرگان و ميوه خشک (آجيل و خشكبار) در نوروز؛ رسم تغييرناپذير ايرانيان از عهد باستان بوده است. 

• برگزاری تعدادی رسوم تمثیلی از عمده‌ترین مراسمات این عید بود. 

در میان خوان یا سفره مهرگانی که از پارچه‌ای ارغوانی رنگ تشکیل شده بود؛ گل «همیشه شکفته» می‌نهادند و پیرامون آنرا با گل‌های دیگر آذین می‌کردند. امروزه نمی‌دانیم که آیا گل همیشه شکفته، نام گلی بخصوص بوده است یا نام عمومیِ گل‌هایی که برای مدت طولانی و گاه تا چندین ماه شکوفا می‌مانند.

در پیرامون این گل‌ها، چند شاخه درخت گز، هوم یا مورد نیز می‌نهادند و گونه‌هایی از میوه‌های پاییزی که ترجیحاً به رنگ سرخ باشد به این سفره اضافه می‌شد. میوه‌هایی مانند: سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج (بالنگ)، انجیر، بادام، پسته، فندق، گردو، کُـنار، زالزالک، ازگیل، خرما، خرمالو و چندی از بوداده‌ها همچون تخمه و نخودچی.

آنان پس از خوردن نان و نوشیدنی، به موسیقی و پایکوبی‌های گروهی می‌پرداخته‌اند. سرودهایی از مهریشت را با آواز می‌خوانده و اَرْغُـشت می‌رفته‌اند (می‌رقصیده‌اند). شعله‌های آتشدانی برافروخته پذیرای خوشبویی‌ها (مانند اسپند و زعفران و عنبر) می‌شد و نیز گیاهانی چون هوم که موجب خروشان شدن آتش می‌شوند.

از آنجا که نشانه‌های بسیاری، همچون تندیس‌ها، کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌ها (از جمله نگاره‌های میترا در نمرود داغ و کوماژن)، از رواج آیین مهر در آسیای کوچک (آناتولی) حکایت می‌کند؛ بعید نیست که «سماع»‌های عارفانه پیروان طریقه «مولویه» در شهر قونیه امروزی، ادامه دیگرگون شده همان ارغشت‌های میترایی باشد.

در پایان مراسم، شعله‌های فروزان آتش، نظاره‌گر دستانی بود که بطور دسته‌جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان‌های گذشته، در هم فشرده می‌شدند.

جشن آغاز سال تحصیلی دانشگاه تهران، که در نیمه اول مهرماه است، در برخی از سال‌ها در دهم یا شانزدهم مهر (مهرگان) برگزار می‌شد. زمان برگزاری آیین قالی شویان در مشهد اردهال را جلال ال احمد، با مهرگان هم پیوند می‌داند. صدرالدین عینی در یادداشت‌ها، از جشنی در تاجیکستان و سمرقند یاد می‌کند که هر سال در ماه میزان (مهر ماه) برگزار می‌شد. جشنی که می‌تواند، با همه دگرگونی‌ها، بازمانده جشن مهرگان باشد. 

عنصری سراید:

مهرگان آمد گرفته فالش از نیکی مثال

نیک‌روز و نیک جشن و نیک وقت و نیک فال

مسعود سعد سلمان گوید:

بوستان نو شکفته عدل سلطان جهان