کوک کردن ساز یکی از مراحلی است که هر نوازنده باید با آن آشنا باشد. کوک کردن میتواند به صورت گوشی یا به کمک دستگاه کوک یا نرم افزارهای مخصوص انجام شود.

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر - کوک در موسیقی در دو معنا به کار میرود یکی کوک کردن ساز به گونهای که ساز طوری تنظیم میشود که صدای نتهای ساز دقیق و درست باشند و دیگری دستگاه کوک که یک دستگاه یا برنامه است که زیر و بمی نتهای مختلف بر اساس آن تنظیم میشود و به آن تیونر هم میگویند. کوک کردن و کوک بودن ساز یکی از مهمترین نکتهها در نوازندگی است که بهتر است بیشتر درباره آن بدانیم.
کوک کردن ساز
اولین قدم برای هر نوازنده کوک کردن ساز است. یک نوازنده در هر سطحی از نوازندگی که باشد باید بتواند ساز خود را به شکل صحیح و دقیق کوک کند. زیرا نواختن و تمرین موسیقی با یک ساز ناکوک موجب گوش خراشی و از بین رفتن حساسیت گوش نوازنده در برابر صداهای درست میشود. در طی روند کوک کردن یک ساز فواصل بین نتها به گونهای تنظیم میشود که مطابق یک نظام مشخص جهانی باشد. اگر نتی زیرتر یا بمتر از چیزی که باید باشد، آن ساز یک ساز ناکوک است. کوک کردن ساز بیشتر مختص سازهای زهی است، ولی برخی سازهای دیگر از دستهی سازهای کوبهای یا بادی نیز قابلیت کوک شدن دارند.

روشهای کوک کردن ساز
۱. روش دیاپازون
در این روش از دستگاه کوک یا تیونر یا دیاپازون استفاده میشود که دقیقترین روش کوک است. تیونر یک ابزار الکترونیکی است که با باتری کار میکند و از آن برای تنظیم دقیق صدای نت استفاده میشود. تیونر دارای یک صفحه است که هرنتی که به صدا در آید نام لاتین آن روی صفحه نمایش داده میشود. (نت دو با نام لاتین C، نت ر با نام لاتین D، نت می با نام لاتین E، نت فا با نام لاتین F، نت سل با نام لاتین G، نت لا با نام لاتین A، نت سی با نام لاتین B).
روش کار به این صورت است که:
- فرکانس یک نت را مبدا قرار میدهند و بقیه نتها را بر اساس آن کوک میکنند که این نت مبدا معمولا نت لا است که فرکانس آن را روی ۴۴۰ هرتز میگذارند.
- پس از تنظیم لا با فرکانس ۴۴۰ هرتز هر سیمی که بخواهیم کوک کنیم را به صدا در میآوریم، اگر چراغ سبز روشن شد یعنی سیم کوک است و اگر چراغ قرمز روشن شد سیم کوک نیست.
- در صورت روشن شدن چراغ قرمز اگر عقربه سمت چپ چراغ بود، باید سیم را سفت کنیم (به راست بچرخانیم) و اگر عقربه سمت راست چراغ بود باید آن را شل کنیم (به چپ بچرخانیم) تا عقربه به مرکز هدایت شود و سیم کوک شود و چراغ سبز روشن شود.
خوبی این روش این است که جهانی است و همه میتوانند سازشان را هماهنگ با یکدیگر کوک کنند. امروزه به جای استفاده از دستگاه کوک از برنامههای قابل نصب بر روی گوشی موبایل استفاده میکنند.
۲. روش نسبی یا گوشی
در این روش برای کوک کردن برخی سیمهای یک ساز نسبت به سیمهای دیگر استفاده میشود (مثلاً در کوک کردن گیتار میتوان یک سیم را مرجع قرار داد و پنج سیم دیگر را بر اساس آن کوک کرد).
۳. روش استفاده از هارمونیکها
برای نمونه اگر بالاترین سیم یک ویولن سل در میانهاش به آرامی فشرده شود و آرشه بر آن کشیده شود، صدای هارمونیکی که تولید میشود، معادل صدایی است که از آرشه کشیدن بر روی سیم دوم در حالی حاصل میشود که یک سوم جلوتر فشرده شده است. در کوک کردن با روش هارمونیک فاصلههای پنجم نیز به کار گرفته میشوند.

نکات مهم برای کوک کردن ساز
۱. در هنگام چرخاندن گوشی باید بسیار کم و در حد میلیمتر آن را چرخاند، زیرا چرخش یکدفعهای و کشیدگی یا فشردگی بیش از حد موجب پاره شدن سیم میشود. البته گاهی اوقات پوسیدگی سیمها و عوامل دیگری مثل نامناسب بودن خرک ساز و یا شیب شیطانک هم موجب پاره شدن سیم میشود. برای کمتر شدن احتمال پاره شدن سیم بهتر است ابتدا کمی گوشی را باز کرده تا سیم شل شود سپس به کوک مشغول شوید.
۲. در هنگام کوک کردن گوشی ساز را به سمت داخل فشار دهید تا گوشی شل نشود، زیرا اگر گوشی به مرور زمان شل شود ساز خود به خود کوک خالی میکند.
۳. عوامل مختلفی مانند رطوبت، سرما و گرما باعث انقباض و انبساط سیم و ناکوک شدن آن میشود. پس تا حد امکان ساز خود را در یک دمای ثابت و معتدل و در هوای خشک قرار دهید و پس از اتمام کار با ساز آن را درون جعبه نگهداری کنید.
۲. در هنگام کوک کردن گوشی ساز را به سمت داخل فشار دهید تا گوشی شل نشود، زیرا اگر گوشی به مرور زمان شل شود ساز خود به خود کوک خالی میکند.
۳. عوامل مختلفی مانند رطوبت، سرما و گرما باعث انقباض و انبساط سیم و ناکوک شدن آن میشود. پس تا حد امکان ساز خود را در یک دمای ثابت و معتدل و در هوای خشک قرار دهید و پس از اتمام کار با ساز آن را درون جعبه نگهداری کنید.
۴. تصویر زیر علامتهای سرکلید دستگاههای متداول موسیقی ایرانی را نشان میدهد.

در پایان یک فیلم آموزشی کوک کردن با نرم افزار GSTRING را میتوانید مشاهده کنید.
میتوانید سوالات یا تجربیات خود در مورد موسیقی و کوک کردن ساز را از طریق بخش "ارسال نظر" در پایین همین صفحه برای ما ارسال کنید تا ما آن را با سایر کاربران ستاره به اشتراک بگذاریم.
نظرات و پرسش ها
قوانین ارسال نظر
کلیه پاسخ هایی که توسط کارشناسان و متخصصان هر رشته به کاربران داده میشود کاملا حالت پیشنهادی دارند و نباید به عنوان تشخیص, تجویز, یا رهنمودهای تخصصی و قانونی تلقی شوند و در صورت لزوم شخصی بایستی حتما از منابع تخصصی تر مانند پزشکان متخصص, وکلا, و ... نیز کمک بگیرد. این مسئولیت کاملا بر عهده مخاطبان است که قبل از هر نوع تصمیم گیری یا اقدامی از صحت و مفید بودن این اطلاعات برای خود اطمینان حاصل کرده و صرفا با مسئولیت خودشان به این پیشنهادات عمل کنند.
کلیه سوالات توسط کارشناسان رشته مربوط به هر مطلب پاسخ داده میشود.
به سوالات تکراری, خارج از موضوع, و غیرقابل انتشار پاسخ داده نمیشود.