طریقه محاسبه خمس و احکام پیرامون آن +به همراه مثال عملی

ستاره | سرویس مذهبی – خمس یکی از واجبات دین اسلام است. در ادامه با جایگاه خمس در اسلام، طریقه محاسبه آن، محل مصرف خمس و چند مورد از احکام پیرامون آن آشنا می‌شوید. خمس در اصل یک پنجم سود باقی مانده دارایی مسلمانان است که باید سالانه آن را از کل دارایی‌شان جدا کنند و به دست نیازمندان برسانند. این الگوی اقتصادی در ریشه کن کردن فقر در سطح کلان نقش بسیار موثری دارد و اگر تمام اعضای جامعه این کار را انجام دهند اختلاف طبقاتی تا حد بسیاری از بین می‌رود. اما محاسبه خمس به دلیل حساس بودن مسائل مالی در اسلام پیچیدگی مخصوص به خودش را دارد. مراجع عظام تقلید این قوانین الهی را از قرآن وروایات استخراج کرده‌اند.

 

طریقه محاسبه خمس

طبق فتوای مراجع تقلید شیعه، هر شخصی اجازه دارد از درآمد و سودی که از طریق حلال به دست آورده است را متناسب با جایگاه اجتماعی که دارد خرج کند و از دارایی‌اش برای مصارف گوناگونی که دارد استفاده کند. این دارایی ممکن است از راه‌هایی، چون کسب و کار، تجارت، هدیه، ارث، وصیت و وقف به دست وی رسیده باشد که در همه حال می‌توان از آن‌ها استفاده کرد، اما همچنین واجب است که باقیمانده سود و درآمد‌های سالیانه‌ای که داشته است را در پایان سال مشخص کند و یک پنجم آن مقدار را به عنوان خمس پرداخت کند. هر فردی برای پرداخت خمس باید سال خمسی داشته باشد و محاسبات را به صورت سالانه انجام دهد. بدین صورت که پس از گذشت یک سال از تاریخی که سال خمسی‌اش شورع می‌شود با احتساب سود‌هایی که داشته است یک پنجم آن را جدا کند.

 

موارد معاف از خمس

برخی از دارایی‌های افراد از حساب خمس جدا هستند. بدین معنا که برای احتساب خمس آن‌ها را از جمله سود و دارایی باقی مانده حساب نمی‌کنیم و خمس به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. مرکز پاسخ گویی به سؤالات شرعی حوزه این موارد را اینگونه بیان می‌کند:

” کلیه هزینه‌ها و مصارف خانواده کاسب و تاجر و دیگر وابستگان به او نظیر مخارج ازدواج، خرید و لوازم آن، مسافرت‌های زیارتی و تفریحی و پرداخت هدایا و جز این‌ها جزء مخارج سالیانه به شمار می‌آید و از مالیات خمس معاف است. هر سود سالیانه تنها یک بار بر آن خمس سالیانه تعلق می‌گیرد و این سود خمس داده شده در سال‌های بعد از مالیات خمس معاف است. “

 

تعیین سال خمسی

در رابطه با تعیین سال خمسی در کتاب توضیح آل مسائل مراجع تقلید می‌خوانیم:

” هر فرد بالغی لازم است روزی را برای محاسبه سال خمسی خود قرار دهد. برخی مراجع تقلید آغاز سال خمسی را اولین مالی که به انسان می‌رسد (هدیه، حقوق، …) می‌دانند، برخی دیگر اولین درآمد و برخی اولین روز آغاز کار. “

 

مصرف خمس

قرآن کریم محل مصرف خمس را مشخص کرده است و بنابر این آیه شش گروه از افراد از خمس سهم دارند:

۱. خداوند (لِلهِ)
۲. رسول خدا (لِلرّسولِ)
۳. ذی القُربی (اهل بیت)
۴. یتیمان
۵. مسکینان
۶. کسانی که در سفر به فقر گرفتار شده‌اند.

نکته قابل توجه در این جا این است که خمس را حتماً باید به دست مراجع تقلید رساند و تصرف در خمس بدون اجازه مراجع تقلید جایز نیست.

 

الف – سهم امام چیست؟

همانطور که بیان شد، پس از محاسبه خمس، بخشی از خمس سهم خدا، پیامبر و ذی القربی است. بنا بر آموزه‌های روایی این سهم‌ها متعلق به امام جامعه اسلامی هستند و اصطلاحاً به آن سهم امام میگویند. در زمان غیبت امام زمان (عج) نیز مراجع عظام تقلید این مبالغ را دریافت کرده و با نظارت کامل بر محل مصرف آنها، خمس‌های دریافتی را در مصارفی که خود ائمه اطهار در سیره‌شان مصلحت می‌دانستند خرج می‌کنند.

 

ب – سهم سادات چیست؟

طبق تفاسیر و برداشت‌هایی که از روایات و آیات مربوط به خمس شده است منظور از یتیمان، مسکینان و در راه ماندگانی که از خمس سهم دارند فقط نوادگان پیامبر اکرم (ص) هستند. با این توضیح که فقط یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان بنی هاشم (سادات) هستند که می‌توانند از خمس استفاده کنند. این بخش از خمس‌های دریافتی را سهم سادات می‌نامند. بنابراین بعد از محاسبه خمس قسمتی آن را باید به سادات اختصاص داد.

 

اگر خمس را ندهیم چه می‌شود؟

بی اعتنایی به فرامین الهی همیشه آثار مخرب خودش را به همراه دارد. مراجع تقلید احکامی برای مالی که خمس آن پرداخت نشده است بیان کرده‌اند که از این قرار است:

* انسان تا خمس مالش را ندهد، نمی‌تواند در آن تصرف کند. مثلاً غذایی که در آن خمس باشد نمی‌تواند مصرف کند.

* اگر با پول خمس نداده، خرید و فروش کند (بدون اجازه حاکم شرع) به اندازه خمس مال، معامله باطل است. چنان که اگر آن را به کسی هدیه کند، گیرنده هدیه نمی‌تواند به مقدار خمس، در آن مال تصرف کند.

* اگر بخواهد پول خمس نداده را به صاحب حمّام بدهد و در حمام غسل کند، غسل او باطل است. (در نظر داشته باشید که هم اکنون پرداخت هزینه‌هایی مانند اجاره منزل و اشتراک آب با پولی که خمس آن پرداخت نشده باعث می‌شود محل زندگی و آبی که برای طهارت استفاده می‌شود شبهه دار شوند)

 

مثالی برای محاسبه خمس

 

 

 

آیا میدانید  خمس خانه ای که به ارث رسیده چگونه است؟

 

خمس در قرآن

قرآن کریم فقط یک بار از واژه خمس استفاده کرده است. در سوره شریفه انفال آیه شماره ۴۱ می‌خوانیم:

«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ وَ اللّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ»

«بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی‌القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی (حق از باطل) روزی کهان دو گروه با هم روبرو شدند نازل کردیم، ایمان آورده‌اید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست»

 

خمس در روایات

خمس در اسلام یکی از فروع دین است و محاسبه خمس به عنوان یک واجب دینی شناخته می‌شود. ائمه اطهار (ع) همواره مسلمانان را به پرداخت منظم خمس توصیه می‌کردند و از جایگاه بلند این فریضه الهی سخن می‌گفتند.

امام کاظم (ع) فرمودند:

«خمس مالتان را بدهید تا رزق شما حلال شود، سپس فرمود: این کلام سختی است که جز افراد با ایمانِ امتحان شده، تحمّل آن را ندارند.»

همچنین در احادیث دیگر پرداخت نکردن خمس را از بزرگترین گناهان و در کنار شرک و قتل نام برده‌اند.

امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرمایند:

«اکبر الکبائر سبع: الشرک والقتل واکل اموال الیتامی و عقوق الوالدین و قذف المحصنات و الفرار من الزحف وانکار ما انزل اللّه»،

«گناهان کبیره هفت مورد هستند: شرک، قتل، خوردن مال یتیم، عاق والدین، زنای محسنه، فرار از جنگ و انکار چیز‌هایی که خداوند نازل کرده است. سپس فرمود: امّا خوردن مال یتیمان همان حقّ ماست که از ما ربوده و خوردند.»

آیا به پرداخت سالیانه خمس تعهد هستید؟ اثرات معنوی خمس بر زندگی شما چگونه بوده است؟ دیدگاه‌های خود را در انتهای این صفحه در قسمت “ارسال نظر” با ما و سایر مخاطبان ستاره به اشتراک بگذارید.