نویسنده: بهاره ضیایی
بروزرسانی: 27 آذر 1400
ستاره | سرویس چهره ها – اغلب ما، استاد باستانی پاریزی را با درس «از پاریز تا پاریس» در کتاب فارسی دبیرستان شناخته ایم. نویسنده تاریخ شناسی که تلخی تاریخ را با شیرینی حکایات و ضرب المثل‌ها و اشعار شاعران بزرگ، شیرین می‌کرد و مثل یک قهوه سرشار از انرژی به خوانندگان هدیه می‌داد. برای آشنایی بیشتر با این مرد بزرگ با ما همراه باشید.
زندگینامه محمد ابراهیم باستانی پاریزی
محمد ابراهیم باستانی پاریزی سوم دی ماه ۱۳۰۴ در شهر پاریز از شهرستان سیرجان استان کرمان به دنیا آمد. شهری که چنان در ذهن و ضمیرش تاثیرگذاشت که بعدا یکی از مشهورترین کتاب هایش را با نام این شهر «از پاریز تا پاریس» نامگذاری کرد.
پدر او «حاج آخوند پاریزی» از روحانیون سرشناس و مدیر دبستانی در پاریز بود. محمد ابراهیم از محضر او بهره بسیاری برد و زبان عربی را از او آموخت. محمد ابراهیم تا پایان تحصیلات ششم ابتدایی در پاریز مشغول به تحصیل بود. پس از آن دو سال مجبور به ترک تحصیل شد. در همین ایام در سنین نوجوانی به نوشتن رو آورد و نوشته هایش را در قالب روزنامه‌ای به نام باستان و مجله‌ای به نام ندای پاریز که خود در پاریز منتشر می‌کرد و دو یا سه مشترک داشت چاپ کرد.
در سال ۱۳۲۰ مجددا تحصیلات خود را در دانشسرای مقدماتی کرمان از سر گرفت. پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۲۵ برای ادامهٔ تحصیل به تهران آمد و در سال ۱۳۲۶ در دانشگاه تهران در رشتهٔ تاریخ تحصیلات خود را ادامه داد. پس از فارغ التحصیلی به کرمان بازگشت و تا پذیرفته شدنش در مقطع دکترای دانشگاه تهران در کرمان ماند و به دبیری مشغول شد. سپس در دانشگاه تهران به تحصیل رشته تاریخ پرداخت و در همین ایام تحصیل در سال ۱۳۳۸ مدیریت مجله داخلی دانشکده ادبیات را به عهده گرفت.
پس از دریافت مدرک دکترا در دانشگاه تهران به تدریس مشغول و تا سال ۱۳۸۷ استاد تمام‌وقت آن دانشگاه بود. باستانی پاریزی در ایام پربار عمر خود آثار تحقیقی، تاریخی و ادبی بسیاری به جا گذاشت. همچنین ذوق شاعرانه اش که از کودکی او را به سرودن واداشته بود باعث شد تا بلاخره منتخبی از شعر‌های خود را در سال ۱۳۲۷ در کتابی به نام «یادبود من» به چاپ برساند.
بعضی از اشعار او توسط خوانندگان آن زمان اجرا شد؛ از جمله غزل «یاد آن شب که صبا بر سر ما گل می‌ریخت» که توسط بنان خوانده شده‌است. استاد محمد ابراهیم باستانی پاریزی «نشان افتخار فرهنگ و هنر» را نیز از جمهوری اسلامی دریافت کرده است. او سرانجام در پنجم فروردین سال ۱۳۹۳ پس از یک ماه بیماری کبد در بیمارستان مهر تهران، چشم از جهان فروبست و طبق وصیت خود، در کنار همسرش در قطعه ۲۵۰ بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
مراسم تقدیر محمد ابراهیم باستانی پاریزی
همسر و فرزندان باستانی پاریزی
فرزندان باستانی پاریزی در ردیف اول در مراسم تشییع پدر
آثار استاد باستانی پاریزی
اولین کتاب منتشر شده از دکتر باستانی پاریزی «پیغمبر دزدان» نام دارد. این کتاب که در بیست سالگی او در در سال ۱۳۲۴ و در کرمان به چاپ رسید، شرح نامه‌های طنزگونهٔ شیخ محمدحسن زیدآبادی شاعر و طنزپرداز سیرجانی است که در بهبود و اصلاح اوضاع زمان خویش، تلاش بسیار کرد و با نامه‌های مطایبه آمیز و سرشار از اشعار لطیف و در عین حال گزندهٔ خود، خطاب به حکّام و افراد مهم و مؤثر دوران خویش، آنان را به عدالت و دادگری و دوری از بیداد و ستم، فرامی خواند. این کتاب با استقبال زیادی مواجه شد و تا کنون به چاپ شانزدهم رسیده است. باستانی پاریزی در زمان حیات خود بیش از شصت عنوان کتاب تألیف یا ترجمه نمود. کتاب‌های باستانی پاریزی برخی شامل مجموعهٔ برگزیده‌ای از مقالات او هستند که به صورت کتاب جمع‌آوری شده و برخی نیز از ابتدا به عنوان کتاب نوشته شده‌اند.
الف. کتاب های مربوط به کرمان
- پیغمبر دزدان (چاپ هفدهم ۱۳۸۲) ۱۳۲۴
- نشریه فرهنگ کرمان (چاپ کرمان) ۱۳۳۳
- راهنمای آثار تاریخی کرمان (چاپ کرمان) ۱۳۳۵
- دوره مجله هفتواد (چاپ کرمان) ۱۳۳۷–۱۳۳۶
- تاریخ کرمان (تصحیح و تحشیه تاریخ وزیری، چاپ چهارم، ۱۳۷۴) ۱۳۴۰
- منابع و مآخذ تاریخ کرمان ۱۳۴۰
- سلجوقیان و غز در کرمان (چاپ دوم ۱۳۷۳) ۱۳۴۳
- فرماندهان کرمان (تصحیح و تحشیه تاریخ شیخ یحیی، چاپ سوم، ۱۳۷۱) ۱۳۴۴
- جغرافیای کرمان (تصحیح و تحشیه جغرافی وزیری، چاپ پنجم، ۱۳۸۴) ۱۳۴۶
- گنجعلی خان (چاپ سوم ۱۳۶۷) ۱۳۵۳
- وادی هفت واد (انجمن آثار ملی، جلد اول) ۱۳۵۵
- تاریخ شاهی قراختائیان ۱۳۵۵
- تذکره صفویه کرمان ۱۳۶۹
- صحیفه الارشاد (پایان صفویه) ۱۳۸۴
- بارگاه خانقاه در کویر هفت کاسه
- از مجذوبعلیشاه همدانی کبودر آهنگی تا مجذوبعلیشاه بیدختی ۱۳۹۲
ب ـ مجموعه هفت کتاب (سبعه ثمانیه)
-
خاتون هفت قلعه (چاپ ششم ۱۳۸۰) ۱۳۴۲
-
آسیای هفت سنگ (چاپ هفتم ۱۳۸۳) ۱۳۵۰
-
نای هفت بند (چاپ ششم ۱۳۸۱) ۱۳۵۳
-
اژد‌های هفت سر (چاپ پنجم ۱۳۸۴) ۱۳۵۵
-
کوچه هفت پیچ (چاپ ششم ۱۳۷۰) ۱۳۵۵
-
زیر این هفت آسمان (چاپ پنجم ۱۳۶۸) ۱۳۵۸
-
سنگ هفت قلم (چاپ سوم ۱۳۶۸) ۱۳۵۸
-
هشت الهفت (چاپ دوم ۱۳۷۰) ۱۳۶۳
ج. کتاب‌های دیگر باستانی پاریزی:
- یادبود من (مجموعه شعر) ۱۳۲۷
- ذوالقرنین یا کوروش کبیر (ترجمه، چاپ نهم ۱۳۸۴) ۱۳۳۰
- یاد و یادبود (مجموعه شعر، چاپ دوم، ۱۳۶۴) ۱۳۴۱
- محیط سیاسی و زندگی مشیرالدوله (چاپ دوم، جیبی ۱۳۴۱) ۱۳۴۱
- اصول حکومت آتن، ترجمه از ارسطو ۱۳۴۱ (با مقدمه استاد دکتر غلامحسین صدیقی، چاپ چهارم ۱۳۸۳)
- تلاش آزادی (چاپ هفتم ۱۳۸۳، برنده جایزه یونسکو) ۱۳۴۷
- یعقوب لیث (چاپ هشتم ۱۳۸۲) ۱۳۴۴ (این کتاب به زبان عربی ترجمه و در قاهره چاپ و منتشر شده‌است. ۱۹۷۶)
- شاه منصور (چاپ ششم ۱۳۷۷) ۱۳۴۸
- سیاست و اقتصاد عصر صفوی (چاپ پنجم ۱۳۷۸) ۱۳۴۸
- اخبار ایران از ابن اثیر (ترجمه الکامل، چاپ دوم ۱۳۶۴) ۱۳۴۹
- از پاریز تا پاریس (چاپ هشتم ۱۳۸۱) ۱۳۵۱
- شاهنامه آخرش خوش است (چاپ ششم ۱۳۸۳) ۱۳۵۰
- حماسه کویر (چاپ چهارم ۱۳۸۲) ۱۳۵۶
- تن آدمی شریف است… ۱۳۵۷
- نون جو و دوغ گو (چاپ پنجم ۱۳۸۳) ۱۳۵۷
- جامع المقدمات (چاپ دوم ۱۳۶۷، جلد دوم ۱۳۷۳) ۱۳۶۳
- فرمانفرمای عالم (چاپ چهارم ۱۳۷۷) ۱۳۶۴
- از سیر تا پیاز (چاپ سوم ۱۳۷۹) ۱۳۶۷
- مار در بتکده کهنه (چاپ سوم ۱۳۸۰) ۱۳۶۸
- کلاه‌گوشه نوشین روان (چاپ سوم ۱۳۸۰) ۱۳۶۹
- حضورستان (چاپ دوم ۱۳۷۰) ۱۳۶۹
- هزارستان (چاپ دوم ۱۳۸۲) ۱۳۷۱
- ماه و خورشید فلک (چاپ دوم ۱۳۷۶) ۱۳۷۱
- سایه‌های کنگره (چاپ دوم ۱۳۷۶) ۱۳۷۱
- بازیگران کاخ سبز (چاپ دوم ۱۳۸۴) ۱۳۷۳
- پیر سبزپوشان (چاپ دوم ۱۳۷۹) ۱۳۷۳
- آفتابه زرین فرشتگان (چاپ دوم ۱۳۷۷) ۱۳۷۳
- نوح هزار طوفان (چاپ دوم ۱۳۸۰) ۱۳۷۵
- در شهر نی سواران (چاپ دوم ۱۳۷۸) ۱۳۷۷
- شمعی در طوفان (چاپ دوم ۱۳۸۳) ۱۳۷۸
- خود مشت مالی ۱۳۷۸
- محبوب سیاه و طوطی سبز ۱۳۷۸
- درخت جواهر (چاپ دوم ۱۳۸۳) ۱۳۷۹
- گذار زن از گدار تاریخ (چاپ دوم ۱۳۸۴) ۱۳۸۱
- کاسه کوزه تمدن ۱۳۸۱
- پوست پلنگ ۱۳۸۱
- حصیرستان (چاپ دوم ۱۳۸۴) ۱۳۸۲
- بارگاه خانقاه ۱۳۸۴
- هواخوری در باغ با گوهر شب چراغ ۱۳۸۴
- گرگ پالان دیده ۱۳۹۰
- نادره مرد: یادنامه مرحوم حاج میرزا عبدالحسین حجتی کرمانی ۱۳۹۰
دکتر شفیعی کدکنی و هوشنگ ابتهاج در کنار استاد باستانی پاریزی
یک نمونه از نثر دکتر باستانی پاریزی
«وقتی دروغ و حقیقت با هم راه می‌رفتند، به چشمه‌ای رسیدند. دروغ به حقیقت گفت: ” لباس خود را درآوریم و در این چشمه آب تنی کنیم .” حقیقت ساده دل چنین کرد، در آن لحظه که در آب بود، دروغ، لباس حقیقت را از کنار چشمه برداشت و پوشید و به راه افتاد. حقیقت، پس از آب‌تنی ناچار شد برهنه به راه افتد؛ از آن روز ما حقیقت را برهنه می‌بینیم، اما بسا اوقات دروغ را هم ملاقات می‌کنیم که متأسفانه لباس حقیقت پوشیده است؛ و طبعاً حقانیّت خود را در نظر ما به تلبیس ثابت می‌کند…!»
مجسمه محمدابراهیم باستانی پاریزی در سیرجان
یادنامه محمدابراهیم باستانی پاریزی
همزمان با اولین سال درگذشت استاد باستانی پاریزی «یادنامه محمدابراهیم باستانی پاریزی» توسط علی دهباشی تدوین و منتشر شد.
بانو سیمین بهبهانی در مراسم بزرگداشت باستانی پاریزی
مستند یک عمر در گهواره
سید حمید رضا موسوی
بیش از بیست کتاب از مرحوم باستانی دارم که واقعا لذت می برم و خوشحالم از آشنایی با نوشته های ایشون و همیشه برای شادی روحش دعا می کنم،با کتاب کاخ سبز شروع کردم و الان کتاب حماسه کویر رو دارم مطالعه می کنم و ان شاالله ادامه میدم
یک ادبیاتی
دکتر باستانی پاریزی عشق منه :*
و زندگیش پر از عاشقانه‌های آرام؛ هم برای خودش و هم برای دیگران
خودِ استاد با بیان شیوا تعریف می‌کنه که اولین ملاقات دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن و همسرش شیرین بیانی خیلی اتفاقی توی اتاق دکتر پاریزی در دانشگاه تهران بوده که بعد منجر به آشنایی بیشتر و ازدواجشون میشه