آشنایی با هنر سفالگری

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – ظرف‌های گلی و سفالی جزو قدیمی‌ترین کار‌های دستی بشر هستند. حتی قبل از ساخت و اختراع شیشه ظرف‌های سفالی وجود داشتند. به همین دلیل سفالگری از هنر‌های ماندگار انسان از دوره‌ی باستان تا به امروز است. برای آشنایی بیشتر با هنر سفالگری با ما همراه باشید.

 

هنر سفالگری چیست؟

هنر سفالگری، هنر ساخت ظروف و اشیا با گل است. در قدیم با سفال ظرف‌های گوناگون مانند کوزه، پیاله و امروزه گلدان و اشیای تزئینی می‌سازند. علی رغم قدیمی بودن این هنر و صنعت، با گذشت زمان از بین نرفت، بلکه توانست به کمک ذوق و ایده‌ی بشر توسعه پیدا کند. سفالگری به خاطر فراوانی و ارزانی و در عین حال زیبا بودنش طرفداران زیادی دارد. همچنین سفال دارای استحکام زیادی است و می‌تواند هزاران سال زیر خاک دوام بیاورد. البته ناگفته نماند که استحکام سفال به روش درست کردن و پخت آن هم بستگی دارد.
واژه‌ی سفال در لغت نامه‌ی دهخدا این گونه معنا شده است:
“سفال به گیلکی «سوفال». معروف است که ریزه‌ی کوزه سبوی شکسته باشد. (برهان). آوند گلی و خزف. (غیاث). اسم فارسی خزف است. (تحفه‌ی حکیم مومن). گل پخته. (الفاظ الادویه): و بام خانه هاشان [ خانه‌های طبرستان]همه سفال سرخ است. (حدود العالم).”

 

 

تاریخچه‌ای از سفالگری

فکر ساخت ظروف سفالی مربوط به زمانی است که بشر به دنبال راهی برای فاسد نشدن مواد غذایی بود. زمانی که انسان‌ها در دشت زندگی می‌کردند و به خاصیت شکل گیری و چسبندگی گل رس پی بردند، ظرف‌های سفالی را به شکل‌های مختلف ساختند. اولین نمونه‌های سفال مربوط به هشت هزار سال قبل میلاد مسیح است که با دست و در کنار آتش ساخته می‌شد. برخی معتقدند که اولین چرخ‌های سفالی در قرن چهارم پیش از میلاد ابداع شد و تحولی عظیم در صنعت سفالگری به وجود آورد. پس از آن این هنر رونق گرفت و استفاده از رنگ‌های متنوع و زیبا در لعاب‌های ظروف سفالی این هنر به اوج خود رسید.

هنر سفالگری دارای سابقه‌ای دیرینه است به گونه‌ای که حتی باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک منطقه آشنا می‌شوند و با مطالعه‌ی سفال‌های بر جای مانده می‌توانند در مورد زندگی، دین، روابط اجتماعی و … یک قشر خاص اظهار نظر کنند. رفته رفته و با گذشت زمان هنرمندان سفالگر طرح‌هایی از گل و بوته را روی سفال‌ها کشیدند و آنها‌ها را زیباتر و جذاب‌تر کردند.

هنر سفالگری در ایران قدمتی بیش از ده هزار سال دارد به گونه‌ای که قدیمی‌ترین ظرف سفالی دارای نقش و نگار مربوط به ایران است و قدیمی‌ترین کوره‌ی پخت و چرخ سفال هم در شوش بوده است. سفالگری هم مانند دیگر هنر‌ها (خاتم کاری، قلمکاری و …) در زمان قاجار سقوط کرد، ولی به لطف و علاقه‌ی عده‌ای از دست اندرکاران صنایع دستی توانست قوتی دوباره گرفته و رشد کند، به گونه‌ای که تبدیل به یکی از برجسته‌ترین هنر‌های دستی شود.

 

 

مناطقی که سفالگری در آنها رواج دارد‌

مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کوزه کنان آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان
در هر یک از این مکان‌ها سفال‌های مخصوص به خود وجود دارد و تفاوت اندک در نوع مواد اولیه باعث تفاوت رنگ و طرح آن‌ها می‌شود و این موضوع سبب شده که محصول هر منطقه به راحتی از منطقه‌ای دیگر قابل تشخیص شود.

 

روش‌های ساخت سفال

انواع روش‌های ساخت عبارتند از:

• روش فشاری، روش ورقه‌ای، روش لوله‌ای: در این روش‌ها، سفال به کمک دستان هنرمند سفالگر ساخته می‌شود و از چرخ سفال استفاده نمی‌کنند. در واقع فرم دهی به خاک و گل توسط دست انجام می‌شود.
• روش چرخکاری: از چرخ سفالگری برای شکل دادن به سفال استفاده می‌شود.
• روش دوغابی: روش دوغابی که برای تهیه سرامیک به کار می‌رود، دوغاب تهیه شده در قالب‌هایی از جنس گچ ریخته شده و به این وسیله به آن شکل می‌دهند. پس از اجرا سفال و سرامیک خام حاصل را در کوره با دمای ۹۵۰ الی ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد می‌پزند. فراورده حاصل را بیسکوئیت می‌نامند که برای مراحل لعاب دادن و انواع رویه آرایی­‌ها و تزئین استفاده می­‌شود.

 

 

ابزار مورد نیاز برای سفالگری

حوله، چرم یا پوست بز یا گوسفند، سوزن سفالگری، سیم قطع کننده، چاقوی سفالگری، مشته، ابزار حلقه، سیم و تراش، ابزارآلات چوبی سفالگری، اسفنج، قلمو، کاسه و آب، اندازه گیر، جعبه.

 

 

 

خاک سفالگری

ماده‌ی اصلی و اولیه‌ی سفالگری گل است که با ترکیب انواع خاک‌ها با آب به دست می‌آید.
مرغوب‌ترین خاک برای سفالگری، خاک رس است که به دلیل داشتن مقادیر زیادی آهن، سرخ‌رنگ است. هر چه ذرات خاک ریز‌تر و متراکم‌تر باشند، سفال تولید شده مرغوب‌تر است. خاک رس یکی از بهترین‌ها برای سفال گری است. خاک رس پس از پخت و عمل آوری خاصیت سختی و استحکام خود را برای همیشه حفظ می‌کند. خوب است بدانید که خاک رس خود انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

• کائولن یا کائولین: این خاک رس یه رنگ سفید بوده و از آن به منظور ساخت ظروف چینی استفاده می‌شود.
• رس بال یا بال کلی: تنوع رنگ زیادی دارد و از رنگ زرد کمرنگ تا مشکی وجود دارد. از این نوع رس نیز برای ساخت ظروف چینی و سرامیک استفاده می‌شود.
• خاک نسوز: ظروف ساخته شده از این نوع رس در مقابل دمای زیاد و آتش مقاوم بوده و نمی‌شکند و از بین نمی‌روند.
• خاک رس خشت: این خاک معمول‌ترین نوع رس است و کاربرد‌های فراوانی دارد. برای ساختن ظروف سفالی عادی و ارزان قیمت از نوع خاک رس استفاده می‌شود.

 

 

مراحل ساخت سفال

چهار مرحله برای ساختن انواع ظروف سفالی وجود دارد:

۱. آماده کردن گل: که شامل ورز دادن گل قبل از شروع کردن به کار است.
۲. شکل دادن به آن: بعد از ورز دادن، گل برای کار آماده شده و با استفاده از چرخ یا به طریق دستی به آن فرم می‌دهند.
۳. تزئین: بعد از اینکه شیء مورد نظر ساخته شد با استفاده از روش‌های تزئین مختلف، به زیبایی و جلوه‌ی آن اضافه خواهد شد.
۴. حرارت دادن: در مرحله‌ی نهایی، شیء ساخته شده را در کوره حرارت می‌دهند.

 

چه چیز‌هایی با سفال ساخته می‌شود؟

با ستفاده از خاک رس ظروف و اشیا متنوعی می‌سازند که برخی از آن‌ها عبارتند از: بشقاب، فنجان، گلدان‌ها و ظروف تزیینی زیبا و کوزه 

 

 

فواید کار با سفال

و در پایان بد نیست که با فواید کار با سفال آشنا شوید!

• گل خاک رس سبب ایجاد روحیه لطیف در شما می‌گردد.
• دست زدن به خاک رس و گل سفالگری برای پوست مفید است.
• از این هنر می‌توانید به عنوان یک فعالیت لذت بخش در کنار دوستان خود و در اوقات فراغت خود بهره‌مند شوید.
• یک راهکار مناسب و عالی برای پرورش خلاقیت‌ها و استعداد‌هاست.
• هنر سفالگری ورزش مناسبی برای ذهن و بدن به شمار می‌رود.
• ساخت اشکال و ظروف مختلف به وسیله گل خاک رس، اوقات فراغت شاد و دلپذیری را برای شما ایجاد می‌کند.
• سفالگری یکی از مناسب‌ترین روش‌ها برای کاهش استرس و اضطراب است.
• ایجاد آثار هنری گوناگون با سفال سبب افزایش اعتماد به نفس در شما می‌گردد و باور توانایی‌های فردی را برای شما امکان پذیر می‌کند.
• سفالگری یک از فعالیت‌های بسیار مفید برای رسیدن به آرامش روحی و روانی است و زمینه را برای کاهش درد و بیماری فراهم می‌آورد.

 

آیا شما تجربه‌ای در زمینه سفالگری دارید؟ نظرات و تجربیات خود را از طریق بخش “ارسال نظر” با ما و سایر کاربران ستاره در میان بگذارید.