نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 8 آذر 1400
ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – سبک یا ژانر به مشخصات و ویژگی‌های یک قطعه‌ی هنری مثل موسیقی گفته می‌شود. این ویژگی‌ها شامل دوره‌ی زمانی، ریشه‌های منطقه‌ای یا جغرافیایی، تکنیک اجرای قطعه، نوع ساز‌های استفاده شده در قطعه می‌شود. علاوه بر موسیقی در معماری، نقاشی و … هم شاهد سبک‌های مختلفی هستیم که هر کدام با ویژگی‌های خاص خودشان از دیگری متمایز می‌شوند. یکی از این سبک‌ها، سبک باروک است که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.
سبک باروک
باروک در لغت به معنی ماهرانه درست کردن یا استادانه زینت دادن است. در اواخر قرن شانزدهم میلادی در ایتالیا سبکی با نام سبک باروک به وجود آمد. ریشه‌ی باروک از لغت ایتالیایی بارُکو به معنی مروارید صیقل‌نیافته بوده‌است. رفته رفته این سبک گسترش پیدا کرد و تا اواخر قرن هجدهم میلادی در اروپا و سپس در آمریکای جنوبی، در هنر‌های معماری، نقاشی، موسیقی و مجسمه‌سازی فراگیر شد. ویژگی شاخص این سبک آزادی در طراحی و درهم آمیختگی شکل‌ها بود. به همین دلیل در ابتدا باروک را پوچ، زشت، مضحک و عوضی معنا می‌کردند. ولی پس از گذشت زمان و مورد توجه قرار گرفتن آن، باروک را شکوه‌مند و پرتجمل معنا کردند. امروزه وقتی صحبت از هنری در این سبک می‌شود منظور این است که آن چیز بیش از حد پر آب و تاب و پیچیده است.
دلایل به وجود آمدن سبک باروک
- در گذشته از رهبران کلیسای کاتولیک می‌خواستند که برای تبلیغ دین از جذابیت‌های هنری استفاده کنند. به همین منظور از هنرمندان می‌خواستند که کلیسا‌ها را مجلل و با شکوه بسازند.
- شاهان اروپا از قصر‌های با شکوه و مجلل برای اثبات قدرتشان استفاده می‌کردند، به همین خاطر مکان‌های حکومت خود را با شکوه می‌ساختند.
- دلیل سوم اینکه در آن زمان هنرمندان به سبک هنری رنسانس و نظم و قاعده‌ی آن اعتراض داشتند و خواهان آزادی در آفرینش هنر بودند.
قابل ذکر است که دستاورد‌های گالیله و نیوتن و پیشرفت و اختراعات در علم پزشکی همه در همین دوران رخ داد.
سبک باروک در موسیقی
در دوره‌ی باروک موسیقی که بسیار پرشکوه و پرحرارت بود (موسیقی باروک) بیشتر برای دربار و کلیسا ساخته می‌شد. اپرا‌ها همراه با صحنه‌های مجلل هم مختص این دوران بود و از این زمان رونق گرفت. یوهان سباستین باخ، کلودیو مونته وردی و آنتونیو لوچو ویوالدی از آهنگسازان برجسته‌ی دوران باروک هستند.
سبک باروک در معماری
ویژگی شاخص معماری باروک ساخت فضا‌های منحنی با تزئینات معماری فراوان بود. در نتیجه بنا‌ها و ساختمان‌های دوران باروک شکوه و عظمت خاصی پیدا می‌کردند. از این شیوه در طراحی کاخ‌های بزرگ استفاده می‌کردند مانند کاخ ورسای (مجموعه کاخ‌هایی در شهر ورسای در نزدیکی پاریس است که به‌عنوان بزرگترین کاخ‌های سلطنتی جهان شناخته می‌شود). در معماری قرن هفدهم دو هدف، یکی ایجاد فضا‌های مفید و دیگری ایجاد فضا‌هایی برای تفکر مورد نظر بود.
سبک باروک و نقاشی
یکی از غنی‌ترین و کامل‌ترین هنرها و پدیده‌های قرن هفدهم (دوران باروک) نقاشی به سبک باروک است. ویژگی نقاشی باروک این است که خطوط پیرامون اشیا را حذف می‌کنند و از خطوط محو استفاده می‌کنند. ترکیب عناصر و آرایش‌های نقاشی سبک باروک از تنوع زیادی برخوردار است و به جای پرداختن به جزئیات اثر به کلیات می‌پردازد. نور یکی از عناصر اساسی باروک است. نقاشی باروک در کشور‌های ایتالیا، اسپانیا، هلند و فرانسه دیده می‌شود.
مجسمه سازی به سبک باروک
رابطه بین باروک و کلاسیک گرایی باعث پیدایش پیکره سازی و مجسمه سازی باروک شد. استفاده از تزئیینات و فواره‌ها و آب نما‌ها در معماری باروک متداول بود که به دنبال آن استفاده نمادین در مجسمه سازی شهر‌ها هم مرسوم شد. تلاش مجسمه سازان عصر باروک بر این بود که حرکت را در آثار خود بیفزایند. مجسمه سازی هم مانند معماری باروک در ایتالیا شروع شد. جان لورنتسو برنینی از برجسته‌ترین مجسمه سازان باروک بود. آثار او ترکیب مناسبی از فرم و محتوا، سبک و ایده دارد. ویژگی شاخص آثارش وجود وحدت میان مجسمه‌ها و فضای معماری اطراف آن بود. حالت‌های آشفته و نا آرام و حرکات پرشور و هیجان مجسمه‌های برنینی همه را وادار می‌کرد که مجسمه‌ها و پیکره‌های او را از زوایای گوناگون مشاهده کنند. مجسمه‌های سبک باروک اغلب از موادی غنی مانند مرمر رنگارنگ و برنز ساخته می‌شدند و یا حتی طلاکاری می‌شدند که این تجمل و شکوه از ویژگی‌های اصلی سبک باروک است.
مجسمه آپولو و دافنه اثر جانلورنتسو برنینی
ادبیات باروک
در باروک بیشتر از هرچیز بر عنصر حرکت و عدم ثبات تاکید شده است. فرشتگان پرواز می‌کردند، انسان‌ها می‌جنگیدند، جمعیت از ترس مچاله می‌شدند و قدیسین به آسمان‌ها صعود می‌کردند.
در ادبیات باروک از صنایع ادبی مثل تشبیه، مجاز، کنایه و استعاره استفاده شده است همچنین ویژگی‌هایی مثل ابهام، تظاهر و تفاخر، تناسخ و تغییر چهره، مسخ شدن و جسمیت بخشیدن به همهٔ اشیاء، حتی مرگ (در هم آمیختن مرگ و زندگی) را می‌توان در ادبیات باروک مشاهده کرد. به گونه‌ای که در نمایشنامه‌های باروک تظاهر، ابهام و پیچیدگی کاملاً به چشم می‌خورد. هنرپیشه از خلال بازی در نقش دیگری، در واقع به سراغ خودش می‌رود. بازیگر یا قهرمان نمایش باروک، فقط قانون تناسخ را می‌شناسد. نمایشنامه‌ها و ادبیات این دوره سرشار از جادوگران و الهه‌های مسخ شده است و موجودات افسانه‌ای بیشترین نقش را در ادبیات این دوره داشتند.
در ادبیات باروک از صنایع ادبی مثل تشبیه، مجاز، کنایه و استعاره استفاده شده است همچنین ویژگی‌هایی مثل ابهام، تظاهر و تفاخر، تناسخ و تغییر چهره، مسخ شدن و جسمیت بخشیدن به همهٔ اشیاء، حتی مرگ (در هم آمیختن مرگ و زندگی) را می‌توان در ادبیات باروک مشاهده کرد. به گونه‌ای که در نمایشنامه‌های باروک تظاهر، ابهام و پیچیدگی کاملاً به چشم می‌خورد. هنرپیشه از خلال بازی در نقش دیگری، در واقع به سراغ خودش می‌رود. بازیگر یا قهرمان نمایش باروک، فقط قانون تناسخ را می‌شناسد. نمایشنامه‌ها و ادبیات این دوره سرشار از جادوگران و الهه‌های مسخ شده است و موجودات افسانه‌ای بیشترین نقش را در ادبیات این دوره داشتند.
امروزه وقتی صحبت از هنری در سبک باروک می‌شود منظور این است که آن چیز بیش از حد پر آب و تاب و پیچیده است. امروزه از این سبک در طراحی های داخلی و دکوراسیون زیاد استفاده می‌کنند.
