نماز جماعت چیست؟ (فضیلت و شرایط نماز جماعت)

ستاره | سرویس مذهبی – موقع اذان که می‌شود از نقاط مختلف شهر صدای اذان بلند می‌شود و این نشان دهنده اهمیت نماز اول وقت و خصوصاً برگزاری نماز به صورت جماعت است. در این مقاله درباره چیستی نماز جماعت، اهمیت آن از دیدگاه آیات و روایات، تاثیر نماز جماعت بر زندگی افراد و احکام مربوط به این امر مهم پرداخته ایم.

 

نماز جماعت چیست؟

نماز جماعت (Salah al jama’ah) نمازی است که به صورت دسته جمعی خوانده می‌شود. در نماز جماعت یک نفر به نمایندگی از دیگران به عنوان امام جماعت (یا پیش نماز) جلو می‌ایستد و بقیه در نقش ماموم به او اقتدا می‌کنند. حداقل تداد نفرات در یک نماز جماعت ۲ نفر است.

 

نماز جماعت در قرآن

در آیات فراوانی از قرآن به خواندن نماز به صورت جماعت توصیه شده است. در ادامه به تعدادی از این آیات اشاره می‌کنیم:

«وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ» (آیه ۴۳ سوره بقره)
«و نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید (و نماز را با جماعت بگزارید)»

«یا مَرْیَمُ اقْنُتی لِرَبِّکِ وَاسْجُدی وَارْکَعی مَعَ الرَّاکِعینَ» (آیه ۴۳ سوره آل عمران)
«اى مریم، فرمانبرِ پروردگار خود باش و سجده کن و با رکوع کنندگان رکوع نما»

«فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْکُرُوااللَّهَ قِیاماً وَقُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقیمُواالصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً» (آیه ۱۰۳ سوره نسا)
«و چون نماز را به جاى آوردید، خدا را – در همه حال – ایستاده و نشسته و بر پهلو آرمیده، یاد کنید. پس، چون آسوده خاطر شدید، نماز را – به طور کامل – به پا دارید، زیرا نماز بر مؤمنان، در اوقات معین مقرر شده است»

«…وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» (آیه ۲۹ سوره اعراف)
«توجه خویش را در هر مسجد (و موقع عبادت) به سوی او کنید.»

 

حدیث درباره نماز جماعت

نماز جماعت از جمله موضوعاتی است که احادیث فراوانی درباره آن نقل شده و این مساله نشان دهنده اهمیت خاص این موضوع از دیدگاه ائمه معصومین (ع) دارد. در ادامه گلچینی از این احادیث را با همدیگر مرور می‌کنیم:

• پیامبر اکرم (ص):

کسی که چهل روز نمازهایش را به جماعت بخواند به طوری که یک تکبیره الاحرام از او فوت نشود، دو برائت برای او نوشته می‌شود؛ یکی نجات از نفاق و دیگری رهایی از آتش. (محجة البیضا جلد ۱ صفحه ۳۴۴)

• امام علی (ع):

با شرکت در نماز‌های پنجگانه در جماعت ها، خودتان را ملزم کنید و در این کار سستی و سهل انگاری به خرج ندهید. (لئالی الاخبار جلد ۴ صفحه ۱۹۶)

• امام محمد باقر (ع):

هر کس صدای اذان جماعت را بشوند و بدون هیچ عذری اجابت نکند نماز ندارد (نماز او قبول نیست). (وسائل الشیعه جلد ۵ صفحه ۳۷۵)

• امام صادق (ع):

هر کس برای شرکت در نماز جماعت به سوی مسجد گام بردارد برای هر قدمی ۷۰ هزار حسنه برایش نوشته می‌شود و در بهشت به همان اندازه درجه رفعت و منزلت خواهد داشت. (لئالی الاخبار، جلد ۴ صفحه ۱۹۶)

• امام موسی کاظم (ع):

نماز در صف اول جماعت مانند جهاد در راه خداوند است. (وسائل الشیعه جلد ۵ صفحه ۳۸۷)

• امام رضا (ع):

علت تشریع نماز جماعت آن است که اسلام و توحید و بندگی و اخلاص به خداوند متعال در معرض دید عموم و ظاهر و مشهور در میان مردم باشد. (وسائل الشیعه جلد ۵ صفحه ۳۷۲)

• امام هادی (ع):

پیش از ظهر جمعه به پاس نماز جمعه، مسافرت کردن و یا به دنبال کار‌های دیگر رفتن کراهت دارد، ولی بعد از نماز بلامانع است و باعث برکت هم می‌شود. (جامع الاحادیث جلد ۶ صفحه ۴۲۳)

 

تاثیر نماز جماعت بر زندگی

بر اساس روایات می‌توان نتیجه گرفت که رفتن به نماز جماعت می‌تواند این آثار مثبت را در زندگی ما داشته باشد:

• دوری از نفاق
• آمرزش گناهان
• استجابت دعا
• آسان شدن تحمل سختی‌های قیامت
• ورود به بهشت
• جلب خشنودی خداوند و ملائکه
• دریافت مقام شفاعت

 

احکام نماز جماعت

حکم نماز واجب به جماعت

• از دیدگاه فقهای شیعه نماز جماعت مستحب موکد است و این تاکید برای همسایه‌های مسجد بیشتر است.
• از دیدگاه حنبلی‌ها و بعضی از حنفی‌های اهل سنت نماز جماعت واجب عینی و از دیدگاه شافعی‌ها نماز جماعت برای مردانی که در سفر نیستند واجب کفایی است.

 

آداب نماز جماعت

در هنگام خواندن نماز به صورت جماعت باید به مستحبات و مکروهات آن توجه داشته باشیم.

مستحبات نماز جماعت

• کسانی که در صف اول می‌ایستند اهل علم و تقوا باشند.
• ماموم در سمت راست امام جماعت بایستد.
• امام جماعت مراعات حال مامومین صعیف را بکند و نماز را طولانی نکند.
• مامومین با شنیدن «قد قامت الصلاة» برخیزند.
• مامومین بعد از اتمام سوره حمد ذکر «الحمدلله رب العالمین» را بگویند.

 

مکروهات نماز جماعت

• ایستادن ماموم در یک صف به تنهایی
• خواندن نماز نافله پس از شنیدن «قد قامت الصلاة»
• اقتدای حاضر به مسافر و بالعکس در نماز‌های چهاررکعتی
• بلند گفتن ذکر‌های نماز توسط ماموم به طوری که امام جماعت بشنود

 

حکم نماز مستحب به جماعت

از دیدگاه فقهای شیعه خواندن نماز‌های مستجب به جماعت (به جز نماز باران) بدعت است، ولی بیشتر فقهای اهل سنت خواندن نماز‌های مستحب از جمله نماز تراویح را به صورت جماعت مجاز می‌دانند.

 

شرایط امام جماعت

از دیدگاه علمای شیعه پیش نماز باید این شرایط را داشته باشد:

• عاقل
• بالغ
• مومن
• عادل
• ختنه شده
• حلال زاده
• و قرائت نمازش درست باشد.

همچنین اگر همه یا بعضی از مامومین مرد هستند امام جماعت هم باید مرد باشد.

 

نماز جماعت خانم‌ها

بر اساس روایات نماز خواندن بانوان در خانه از نماز خواندن به جماعت آن‌ها در مسجد و به جماعت بهتر است. به همین دلیل فقهای شیعه معتقدند که بانوان بهتر است نمازشان را به صورت فرادی و در خانه بخوانند.

 

سایر احکام نماز جماعت

• ماموم فقط حمد و سوره رکعت اول و دوم را در نماز جماعت نمی‌خواند و لازم است که سایر ذکر‌های نماز را بخواند.
• ماموم باید در همه قسمت‌های نماز از امام جماعت پیروی کند.
• جایگاه امام جماعت نباید بالاتر از سایر مامومین باشد.
• بین امام و ماموم نباید پرده یا دیوار باشد (البته به جز پرده میان آقایان و خانم ها)
• فردی که به صورت مستمر و ثابت در یک مسجد امام جماعت بوده بر دیگران برای پیش نماز شدن اولویت دارد.
• تنها در صورتی یک زن می‌تواند امام جماعت باشد که همه مامومین زن باشند.
• اگر امام جماعت یکی از نماز‌های یومیه اش را می‌خواند شما می‌توانید هر یک از نماز‌های یومیه تان را به او اقتدا کنید. مثلا دیر به مسجد رسیده اید و امام جماعت نماز عصر را می‌خواند و شما برای نماز ظهر به او اقتدا می‌کنید.
• شما می‌توانید نماز قضای خودتان را به نماز‌های یومیه امام جماعت اقتدا کنید. مثلا امام جماعت نماز ظهر می‌خواند و شما نماز قضای صبح تان را به او اقتدا می‌کنید.
• ماموم نباید تکبیره الاحرامش را قبل از امام جماعت بگوید.

 

احکام دیر رسیدن به نماز جماعت

• قبل از هر چیز باید بدانید که در هر رکعت نماز جماعت فقط وقتی امام بین قرائت و رکوع است می‌توانید به او اقتدا کنید؛ بنابراین اگر شما حتی وقتی امام جماعت در حال رکوع است به او برسید نماز شما درست است و این یک رکعت برای شما به حساب می‌آید.
• حالا قصد داریم که حالت‌های مختلف رسیدن به امام جماعت در بین رکعت‌ها را بررسی کنیم:

رسیدن به امام جماعت در رکعت اول:

وقتی امام در حال قیام است: شما اقتدا می‌کنید، جمد و سوره را نمی‌خوانید و نماز را با امام جماعت ادامه می‌دهید.

وقتی امام در حال رکوع است: شما اقتدا می‌کنید و به رکوع می‌روید و نماز را با امام جماعت ادامه می‌دهید.

رسیدن به امام جماعت در رکعت دوم:

وقتی امام در حال قیام است اقتدا می‌کنید، جمد و سوره را نمی‌خوانید، قنوت و رکوع و سجده را با امام جماعت بجا می‌آورید و موقع تشهد بنا بر احتیاط واجب به صورت نیم خیز می‌نشینید.

اگر نماز دو رکعتی است بعد از سلام امام جماعت نماز خودتان را به صورت فرادی ادامه می‌دهید و اگر نماز سه یا چهار رکعتی است وقتی امام جماعت برای رکعت سوم قیام کرد شما حمد و سوره خودتان را با صدای آهسته می‌خوانید و با امام جماعت به رکوع و سجود می‌روید و بعد از سجده تشهد رکعت دومتان را می‌خوانید و حودتان را به رکعت بعدی امام می‌رسانید. (تا اینجا شده رکعت چهارم امام و رکعت سوم شما!)

وقتی که امام جماعت برای تشهد و سلام رکعت چهارمش نشست شما باز هم به صورت نیم خیز می‌نشینید و بعد از آن قیام می‌کنید و رکعت چهارم خودتان را می‌خوانید.

اگر امام در رکعت سوم است:

وقتی که امام در حال قرائت رکعت سوم است شما تنها در صورتی می‌توانید به او اقتدا کنید که مطمئن باشید فرصت می‌کنید که حمد و سوره را بخوانید در غیر این صورت باید صبر کنید تا امام جماعت به رکوع برود و بعد به او اقتدا کنید.

اگر امام جماعت در رکعت چهارم است:

در این رکعت هم مثل رکعت سوم باید مطمئن بشوید که می‌رسید حمد و سوره را خودتان بخوانید در غیر این صورت باز هم باید صبر کنید تا امام جماعت به رکوع برود و بعد به او اقتدا کنید.

در این مطلب هر آنچه که در خصوص فضائل و نکات مربوط به خواند نماز جماعت بود، بیان شد. اگر در این خصوص نکته دیگری به ذهن شما می‌رسد، می‌توانید آن را از قسمت نظرات با ما و مخاطبان عزیز ستاره در میان بگذارید.