نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 7 آذر 1400
ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – یکی از شناخته‌شده‌ترین ساز‌ها در بین مردم، ساز گیتار است که از کوچک و بزرگ این ساز را می‌شناسند. گیتار یک ساز پر کاربرد در ایران و خارج از ایران است. در ادامه به معرفی انواع اصلی این ساز خواهیم پرداخت.
معرفی ساز گیتار
گیتار یک ساز زهی یا کوردوفون با شش سیم است یعنی صدا در آن از طریق ارتعاش سیم تولید می‌شود. این ساز هم دارای قدمت تاریخی بسیار زیاد است و هم با پیشرفت در موسیقی و تکنیک‌های آن، همراه با آن پیشرفت کرده و در موسیقی مدرن امروزی نقش چشمگیری داشته است.
تاریخچه‌ی ساز گیتار
در رابطه با قدمت و تاریخچه‌ی گیتار نظریه‌های مختلفی ارائه شده است. برخی بر این باورند که گیتار از مصر سرچشمه گرفته است و برخی دیگر معتقدند که گیتار از ساز قدیمی سیتارا یونان که توسط رومی‌ها به اسپانیا آورده شد است، گرفته شده است و عده‌ای می‌گویند که گیتار از تحول لوت در اروپا به وجود آمده است. گیتار را در قدیم کیتار یا قیتارا می‌گفتند.
در زمان حکومت اسلام در اسپانیا زریاب دارابگردی و چندتن از شاگردانش این ساز را به آندلس بردند. زریاب آموزش گیتار را در اسپانیا شروع کرد و در زمان عباسیان مدرسه‌ی موسیقی را در اندلس تاسیس نمود. برخی معتقدند که وجود پسوند تار در نام گیتار می‌تواند نشان دهنده‌ی این باشد که گیتار سازی ایرانی است.
انواع گیتار
گیتارها دارای انواع مختلفی هستند و در انواع سبک‌های موسیقی مانند کلاسیک، پاپ، فلامنکو، جز یا راک و … به کار می‌رود.
گیتارها را از نظر ساختار صدا به دو دسته‌ی کلی گیتار الکتریک و گیتار آکوستیک تقسیم می‌کنند که هر کدام از این‌ها خود به چند دسته تقسیم می‌شوند. در ادامه با انواع ساز گیتار بیشتر آشنا می‌شویم.
گیتارها را از نظر ساختار صدا به دو دسته‌ی کلی گیتار الکتریک و گیتار آکوستیک تقسیم می‌کنند که هر کدام از این‌ها خود به چند دسته تقسیم می‌شوند. در ادامه با انواع ساز گیتار بیشتر آشنا می‌شویم.
گیتارهای آکوستیک
در گیتارهای آکوستیک ارتعاش سیم‌ها و تولید صدا از طریق جعبه‌ی صوتی که از جنس چوب است تقویت و خارج می‌شود. گیتارهای آکوستیک بر دو نوع نایلونی و فلزی وجود دارند.
گیتار آکوستیک نایلونی
در این نوع گیتارها شش سیم وجود دارد که سه سیم بالایی فلزی و سه سیم پایینی نایلونی است. معمولا دارای ۶ سیم و ۱۲ بار یا نیم پرده است. از گیتارهای آکوستیک نایلونی در سبک‌های پاپ، فلامنکو و کلاسیک استفاده می‌کنند. به همین دلیل به این نوع گیتار، گیتار کلاسیک یا فلامنکو (اسپانیش) هم می‌گویند.
- گیتارهای کلاسیک: قدمتی طولانی دارند و به هزاره‌های اول و دوم قبل از میلاد در خاور نزدیک بر می‌گردد. گیتار کلاسیک به نوازنده امکان اجرای اثر‌هایی با بافت کنترپوانتیک با ملودی‌های پیچیده را می‌دهد. به همین دلیل از آن در تکنوازی‌ها استفاده می‌شود. این نوع گیتار در ایران بسیار پرطرفدار است. دارای صدای گرم و دلنشین است و برای موسیقی کلاسیک و پاپ استفاده می‌شود. اکثر گیتاریست‌های کلاسیک مطرح جهان اروپایی بوده اند. این واقعه تصادفی نیست. اروپا و به ویژه لندن به مثابه مهم‌ترین مقر دست اندر کاران گیتار بوده است. دیوید بدفورد و پیتر مکسول دیویس از جمله آهنگسازان انگلیسی بودند که این ساز را به انگلستان شناساندند و قطعات زیادی برای گیتار تصنیف کردند. از بزرگان گیتار کلاسیک می‌توان به جان ویلیامز، فرناندو سور، فردیناندو کارولی و … اشاره کرد.
- گیتار فلامنکو: گیتار فلامنکو و کلاسیک دارای ساختاری شبیه به هم هستند، ولی گیتار فلامنکو یا اسپانیش دارای صدای زنگدارتری است. از نوازندگان بزرگ گیتار فلامنکو می‌توان به پاکو دلوچیا، خوان مارتین، پاکو پنیا و … اشاره کرد.
گیتار آکوستیک فلزی (یا گیتار آکوستیک)
این گیتار هم دارای شش سیم است، ولی هر شش سیم آن فلزی هستند. به همین دلیل در هنگام نواختن به جای انگشت از پیک استفاده می‌شود. گیتار آکوستیک فلزی معمولا دارای ۱۴ نیم پرده و صدای خشن، تیز و شفاف‌تری است. جنس ساز در انواع مرغوب از چوب افراست. از این گیتار در سبک‌های جز، بلوز، کانتری و راک استفاده می‌کنند و بیشتر در خارج از ایران رایج است.
محل اتصال سیم‌ها به پل یا خرک در ظاهر به صورت ۶ تا توپ هستند، ولی در گیتار کلاسیک یا سیم نایلونی از اون توپ‌ها خبری نیست و سیم‌ها مستقیم دور خرک می‌پیچند. از نوازندگان مطرح این سبک می‌توان از مانلی جمال نام برد.
محل اتصال سیم‌ها به پل یا خرک در ظاهر به صورت ۶ تا توپ هستند، ولی در گیتار کلاسیک یا سیم نایلونی از اون توپ‌ها خبری نیست و سیم‌ها مستقیم دور خرک می‌پیچند. از نوازندگان مطرح این سبک می‌توان از مانلی جمال نام برد.
گیتار الکتریک
در گیتارهای الکتریک ارتعاش سیم و تولید صدا از طریق یک پیکاپ به آمپلی فایر یا بلندگو‌های صدا می‌رسد و در آنجا تقویت می‌شود. گیتارهای الکتریکی اولیه یک پیکاپ، ولی گیتارهای امروزی دارای دو یا سه پیکاپ هستند. گیتارهای الکتریک دارای سیم‌های فلزی هستند و دارای ۲۱ تا ۲۴ نیم پرده و دسته‌ی باریک‌تری (نسبت به گیتارهای آکوستیک) است. کاربرد این نوع گیتار از دهه ۱۹۳۰ آغاز شد و با پیدایش موسیقی راک اند رول نقشی تاثیر گذار در موسیقی پیدا کردند. معمولا در موسیقی راک دو نوازنده گیتار وجود دارد که یکی وظیفه‌ی اجرای ملودی و دیگری اجرای ریتم را بر عهده دارند. از گیتار الکتریک در سبک‌های متال، جاز، بلوز، راک و پاپ استفاده می‌شود. با این نوع گیتار آهنگ‌های غمناک، انرژی بخش، حماسی، رویایی-فضایی و … را می‌توان نواخت. از نوازندگان مطرح این ساز می‌توان به جو ساتریانی، اینگوی مالمستین، پل گیلبرت، دیوید گیلمور، ادی ون هالن، اسلش، گری مور و … اشاره کرد.
گیتار بیس
از حدود سال ۱۹۵۰ به بعد گیتار بیس جایگزین کنترباس برای تولید صدای بم شد. گیتار باس یا بیس برای تولید صدا‌های بم است و نقش همراهی کننده دارد. معمولا دارای ۴ سیم از جنس فلز است که یک اکتاو بم‌تر از گیتار الکتریک کوک می‌شود و مانند گیتار الکتریک برای تقویت صدا در آن از آمپلی فایر یا بلندگو استفاده می‌شود. نسبت به گیتار الکتریک دارای بدنه‌ی بزرگ‌تر و دسته‌ی بلند‌تری است. گیتار بیس، هم می‌تواند دارای پرده‌بندی باشد و هم نباشد، اما در اکثر موسیقی‌های عامه‌پسند، بیس‌های پرده‌بندی‌شده رایج هستند. علاوه بر این‌ها، ساز گیتار بیس آکوستیک توخالی نیز ساخته شده است. از نوازندگان بزرگ این ساز می‌توان به پل مک کارتنی، جیمز جمرسون و مایک وات اشاره کرد.
گیتار نیمه آکوستیک یا نیمه الکتریک
این گیتارها هم دارای حفره‌ی صدا و هم دارای پیکاپ‌های گیتار الکتریک هستند.
گیتار آوِیشن
نسل جدیدی از گیتار آکوستیک، گیتارهای آویشن (Ovation Guitar) هستند با کاسه‌ای از جنس PVC که اولین بار در دهه ۵۰ شکل‌های نخست آن تولید شدند. گیتار آویشن دارای یک پیکاپ “پیزو” است و صدایی بین گیتار الکتریک و آکوستیک تولید می‌کند. اما صدای بدون پیکاپ آنها مشابه گیتار آکوستیک است.
گیتار کات اوی
گیتارهای کات اوی Cutaway (در هر نوعی از صدا دهی) نوعی از گیتار است که بیشتر برای نواختن ملودی به کار می‌روند و می‌توان از آنها تا ۲۰ نیم پرده استفاده کرد. برای همین قسمتی از بدنه گیتار را برش می‌دهند. برای موسیقی کلاسیک، فلامنکو و بعضاً موسیقی پاپ استفاده می‌شود و مناسب برای شروع آموزش گیتار است.
اجزای تشکیل دهنده‌ی گیتار
- سردسته گیتار
- خرک
- گوشی‌ها (برای کوک کردن ساز گیتار)
- فرت (Fret)
- Truss Rod (پیچی که برای تنظیم انحنای دسته در گیتار به کار می‌رود)
- Inlays (تزییناتی در گیتار که نقش راهنما را دارند و معمولاً پشت فرت‌های ۳، ۵، ۷، ۹، ۱۲، ۱۵، ۱۷، ۱۹، ۲۱، ۲۴ قرار می‌گیرند)
- دسته گیتار
- پاشنه گیتار (اتصال بدنه گیتار با دسته)
- بدنه گیتار
- پیکاپ‌ها در گیتار (pickups)
- قسمت‌های مربوط به مدار الکتریکی (تنظیمات ولوم و تن صدا در گیتار)
- خرک پایینی (Bridge)
- صفحه پیک گارد (گاهی برای مخفی کردن مدار‌ها و گاهی صرفاً برای جلوگیری از خش‌دار شدن رنگ بدنه گیتار در اثر برخورد پیک به مرور زمان)
- صفحهٔ پشتی گیتار
- صفحهٔ جلویی گیتار
- قسمت‌های جانبی گیتار
- سوراخ صدا (معمولاً دارای تزییناتی به نام rosset)
- سیم‌های گیتار
- saddle (تنظیم‌کننده ارتفاع هر سیم در گیتار)
- فرت بورد (در گیتار چوبی که فرت‌ها روی آن کوبیده شده‌اند را فرت بورد گویند)
توجه شود که انواع دیگری از ساز گیتار با شکل‌های ظاهری متفاوت وجود دارند. عملکرد کلی آنها شبیه به هم است ولی در برخی جزئیات و ظاهر با گیتارهای پرکاربرد گفته شده در بالا تفاوت دارند. در زیر تصاویری از این گیتارها را می‌بینیم .
برای آشنایی با سبک‌های مختلف نواختن گیتار به مقاله “معرفی سبک های گیتار” مراجعه کنید و اگر سوال یا نظری در این زمینه دارید آن را از طریق بخش “ارسال نظر” در پایین همین صفحه با ما در میان بگذارید.
