نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 20 اردیبهشت 1401
ستاره | سرویس مذهبی – همه چیز ماه رمضان پر از خیر و برکت است و در این بین انجام دادن اعمال مستحبی که جای خودش را دارد. هیچ می‌دانستید که بیشترین اختلاف اهل سنت و شیعیان درباره نماز تراویح درباره جماعت یا فرادی خواندن آن است؟ ما در این مقاله نماز تراویح را از ابتدا تا انتها واکاوی کرده‌ایم و دیدگاه شیعیان و مذاهب مختلف اهل سنت را درباره این نماز مستحبی بیان نموده‌ایم.
نماز تراویح چیست؟
نماز تراویح (Taravih) نماز نافله‌ای است که مسلمانان اهل سنت در شب‌های ماه رمضان به جماعت می‌خوانند. تراویح در لغت به معنی استراحت کردن و راحت گذاردن است و علت نام‌گذاری آن این است که امام جماعت پس از هر دو نماز مستحبی دو رکعتی به مردم فرصت استراحت می‌داده است.
مدت استراحت در نماز تراویح
مدت استراحتی که امام جماعت به نمازگزاران می‌دهد به اندازه‌ای است که نمازگزار بتواند از مسجد النبی تا کوه سَلع در نزدیکی مسجد برود. در شهر مکه هم این مدت استراحت به اندازه ۷ دور طواف بر دور کعبه بوده است.
زمان خواندن نماز تراویح
علمای شیعه درباره زمان تراویح صحبت چندانی نکرده‌اند، اما از بین منابع می‌توان این‌طور استنباط کرد که ۸ رکعت اول آن پس از نماز مغرب و ۱۲ رکعت دیگر آن پس از نماز عشا تا طلوع فجر خوانده می‌شود. از دیدگاه اهل سنت این نماز بعد از نماز عشا تا طلوع فجر خوانده می‌شود. البته از نظر مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلافاتی درباره این زمان وجود دارد.
نماز تراویح چند رکعت است؟
از دیدگاه شیعیان نوافل ماه رمضان ۱۰۰۰ رکعت است که در ۲۰ شب اول هر شب ۲۰ رکعت و در ۱۰ شب آخر هر شب ۳۰ رکعت خوانده می‌شود و در سه شب قدر علاوه بر ۳۰ رکعت هر شب، ۱۰۰ رکعت دیگر از نوافل را باید خواند. از نظر علمای شافعی، حنبلی و حنفی نماز تراویح ۲۰ رکعت است، ولی بعضی از علمای مالکی این نماز را ۲۰ و بعضی دیگر ۳۶ رکعت دانسته‌اند.
نماز تراویح جماعت یا فرادی؟
از نظر شیعیان نمازهای مستحبی ماه رمضان باید فرادی خوانده شود و به جماعت خواندن آن بدعت و حرام است. شیخ طوسی در این باره گفته است: نوافل ماه رمضان به صورت فراداست و به جماعت خواندن آن بدعت است. (الخلاف، جلد ۱، صفحه ۵۲۸)
این در حالی است که اغلب علمای اهل سنت به جماعت خواندن نماز تراویح را جایز بلکه مستحب دانسته‌اند. در مذهب شافعی هر دو نوع فرادی و جماعت این نماز نقل شده است، ولی توصیه به جماعت آن است. در مذاهب حنفی و حنبلی هم به جماعت خواندن این نماز را افضل دانسته‌اند. مالک نیز معتقد است که اگر کسی بتواند نماز تراویح را در خانه خودش بخواند بهتر از جماعت خواندن آن است.
نماز تراویح در زمان پیامبر (ص)
با این که احادیث فراوانی درباره شب‌زنده‌داری و خواندن نماز مستحبی در ماه رمضان وجود دارد، اما در زمان حیات پیامبر (ص) انجام این اعمال به صورت فرادی بود و تنها دو یا سه شب این اعمال به صورت جماعت برگزار می‌شد.
در صحیح بخاری و صحیح مسلم به نقل از عایشه روایت شده است که: پیامبر (ص) در شبی از ماه رمضان در مسجد به نافله پرداخت و گروهی به ایشان اقتدا کردند. این کار در شب بعد هم تکرار شد. در شب سوم یا چهارم جمعیت بیشتر شد، ولی پیامبر (ص) به مسجد نرفت و هنگام صبح به مردم فرمود که من از اجتماع شما مطلع بودم، اما از آن ترسیدم که در صورت استمرار، این نماز بر شما واجب شود و از انجام دادن آن ناتوان باشید. به همین دلیل، مراسم تراویح در زمان آن حضرت (ص) و دوران خلافت ابوبکر و نخستین سال خلافت عمر برگزار نشد.
چه کسی تراویح را پایه‌ریزی کرد؟
در سال ۱۴ هجری عمر بن خطاب دستور برپایی تراویح را داد. عمر که دید مردم در زمان خواندن نمازهای مستحبی به صورت پراکنده و فرادی ایستاده‌اند به اُبی بن کعب دستور داد تا به عنوان پیش‌نماز مردان بایستد و تمیم داری هم پیش‌نماز زنان بشود و مردم به این دو اقتدا کنند. البته مدارکی هم وجود دارد که نشان می‌دهد ابی بن کعب در زمان پیامبر (ص) هم پیش‌نماز این نماز بوده، اما سند این مدارک ضعیف است.
نماز تراویح از دیدگاه معصومین (ع)
- احادیثی در مورد خواندن نمازهای مستحبی در شب‌های ماه رمضان وجود دارد، اما در همه آن‌ها اقامه نماز مستحبی به صورت جماعت شدیداً نهی شده است و نماز تراویح هم به عنوان یک بدعت معرفی شده است. حضرت علی (ع) از جمله معصومینی بوده است که با تراویح به شدت مخالف بوده و پس از ورودش به شهر کوفه به امام حسن (ع) دستور داد که تراویح را ممنوع اعلام کند. (تهذیب الاحکام، جلد ۳، صفحه ۷۰ و تفسیر العیاشی، جلد ۱، صفحه ۲۷۵)
- سلیم بن قیس از امام علی (ع) نقل کرده است که فرمود: به خدا سوگند دستور دادم که مردم در ماه رمضان جز بر نمازهای واجب جماعتی را بر پا نسازند و به ایشان گفتم که ادای نافله‌ها به جماعت، بدعت است. برخی از لشکریانم فریاد برآوردند که‌ای اهل اسلام! سنت عمر تغییر کرد. او ما را از نمازهای نافله ماه رمضان باز می‌دارد. تا آن جا که ترسیدم در لشکرگاه سر به شورش نهند. (وسائل الشیعه، جلد ۸، صفحه ۴۷)
- امام رضا (ع) درباره نماز نافله به فضل بن شاذان فرمود: نماز مستحبی به جماعت خوانده نمی‌شود چرا که بدعت است و هر بدعتی مایه گمراهی است و راه گمراهی از دوزخ می‌گذرد. چنین روایتی از امام صادق (ع) به نقل از اعمش نیز آمرده شده است. (وسائل الشیعه، صفحه ۳۳۵)
نماز تراویح از دیدگاه شیعه
فقهای شیعه به تبعیت از ائمه معصومین (ع) خواندن نماز تراویح را بدعت و حرام دانسته‌اند. آن‌ها علاوه بر احادیث معصومین (ع) به ماجرای نیامدن پیامبر (ص) برای اقامه جماعت نماز مستحبی استناد می‌کنند.
آیا نماز تراویح بدعت است؟
»»» اصل ماجرای نماز تراویح و اختلاف در مورد آن به نحوه به وجود آمدن و طریقه خواندن آن به جماعت یا فرادی است. شیعیان تراویح را بدعتی می‌دانند که انجامش حرام است و اهل سنت آن را بدعتی از نوع حسنه می‌دانند و به جماعت خواندن این نماز از نظر آن‌ها افضل است.
