معرفی ساز کلارینت

ستاره | سرویس هنر – ساز‌هایی که با دمیدن در آن‌ها صدا تولید می‌کنند را ساز‌های بادی می‌گویند. بسته به نحوه‌ی قرار گرفتن در دهان و نحوه‌ی دمیدن آن‌ها را به دسته‌های مختلفی از نظر زبانه دار یا بی زبانه، با قمیش یا بدون قمیش و … تقسیم می‌کنند. یکی از ساز‌های بادی زبانه دار یک قمیش کلارینت است که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.

 

 

تاریخچه کلارینت

ریشه‌ی کلمه‌ی کلارینت را می‌توان در بین نام‌های ترومپت‌های دوره‌ی رنسانس و باروک جستجو کرد. برخی هم معتقدند که کلمه‌ی کلارینت همراه کلمه‌ی فرانسوی کلارینته به زبان انگلیسی راه پیدا کرده است.

اختراع کلارینت را به یوهان کریستوف دنر در آلمان نسبت داده‌اند. وی در سال ۱۷۰۰ با اضافه کردن یک قطعه به ساز شالوماو، کلارینت را ابداع کرد و پس از آن کلید‌ها و صفحه‌هایی به این ساز اضافه شد تا به بهبود این ساز در صدا و نواختن کمک کند.

 

 

اجزای ساز کلارینت

کلارینت یک ساز بادی قمیش دار است و کلارینت یک قمیش دارای یک مجرا و یک سوراخ استوانه‌ای است. روی سطح کلارینت کلید‌های زیادی تعبیه شده است و همین امر کمی نواختن این ساز را دشوار می‌کند. انتهای کلارینت حالت شیپوری دارد. بالای ساز تکیه گاهی مانند منقار از جنس چوب، کایوچو یا پلاستیک قرار می‌گیرد که دارای یک سر صاف و یک سر منحنی است. در قسمت صاف این ساز تیغه‌ای بر آن تکیه کرده که در واقع همان زبانه است. به این مجموع دهانی می‌گویند و این قسمت هنگام نواختن در دهان و مابین دندان‌ها قرار می‌گیرد.

کلارینت‌های حرفه‌ای را از چوب‌های سیاه آفریقایی یا چوب آبنوس و اخیرا هم از فلز می‌سازند.

 

 

دیگر ویژگی‌های کلارینت

• کلارینت جزو ساز‌های انتقالی است.
• سازی انعطاف پذیر است و با آن هم می‌توان یک قطعه‌ی کلاسیک را نواخت و هم در گروه‌های نظامی، کنسرت‌ها و … کاربرد دارد.
• در بین ساز‌های بادی کلارینت بیشترین وسعت صوتی را دارد (دارای وسعت صوتی چهار اکتاو است).
• کلید  نت‌ نویسی ساز کلارینت کلید سل است.

 

 

صدای ساز کلارینت

صدای خاص حاصل از کلارینت بر عهده‌ی مجرای استوانه‌ای است که بین سه بازه‌ی صدایی با نام‌های شالوماو، کلاریون و آلتیسیمو تغییر می‌کند. همچنین نوازنده و قمیش ساز هم در کیفیت صدای ساز ناثیر به سزایی دارند.

 

 

کلارینت و موسیقی کلاسیک

در کنسرت‌ها و موسیقی کلاسیک،کلارینت یک ساز اصلی گروه است. در ابتدا معمولا از دو نوازنده برای کلارینت در گروه استفاده می‌کردند. در دهه‌های آخر قرن ۱۹ با استفاده از سه نوازنده برای این ساز گروه را بزرگتر کردند و در قرن ۲۰ آهنگسازانی مانند ایگور استراوینسکی، ریشارد اشتراوس، گوستاو مالر و الیویه مسیان نوازندگان کلارینت را با به کارگیری کلارینت‌های مختلف در کارهایشان به نه نفر نیز رساندند.

 

کلارینت و موسیقی جاز

کلارینت در موسیقی جاز به عنوان یک ساز مرکزی بوده است که در سال ۱۹۱۰ توسط نیوارلئان آغاز شد. سیدنی بشی، آلفونسه پیکو، لری شیلدز، جیمی نوونه و جانی دادز، نوازندگان آمریکایی این ساز در موسیقی جاز بودند. از سال ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰ دوک الینگتون به صورت حرفه‌ای از ساز کلارینت به عنوان ساز اصلی در کار‌های خود استفاده می‌کرد.

 

نوازندگان مشهور کلارینت

نوازندگان کلارینت جاز اهل ایالات متحده آمریکا

• وودی آلن
• سیدنی بشی
• پاکیتو د. ریوه‌را
• اریک دالفی
• جیمی دورسی
• آرتی شاو
• بنی کارتر
• جان کولترین
• آلن گرینسپن
• بنی گودمن
• الیور نلسون
• وودی هرمن
• وندل هریسون
• لستر یانگ
• رابرت درزنین
• جو والش

 

نوازندگان کلارینت جاز اهل ایتالیا

• پوپی آواتی
• جانلوئیجی ترووسی

 

 

انواع کلارینت

این ساز از ابتدا تا الان در ابعاد مختلف با ویژگی‌های مختلف ساخته شده است. برخی از انواع آن منسوخ شدند، ولی برخی دیگر توسعه پیدا کردند و پایدار ماندند. انواع آن عبارتند از:
کلارینت (سی بمل)، باس کلارینت، A. (لا) کلارینت، (می بمل) کلارینت، کنتر باس کلارینت، کنترا آلتو کلارینت و آلتو کلارینت، کلارینت پیکولو (یا کلارینت اکتاو یا کلارینت B. بمل سوپرانینو).

 

کلارینت سی بمل

نام دیگر این نوع ساز سوپرانو کلارینت است و رایج‌ترین نوع کلارینت است که برای تمام سبک‌ها و گروه‌ها قابل استفاده است. ولی با این وجود بازهم برخی از نوازندگان جاز مثل لوییس نلسون دلیسله و آلکاید نونز کلارینت سوپرانوی دو را ترجیح می‌دادند. صدای این ساز یک دوم بزرگ بم‌تر از نت نوشته شده است. (وقتی صحبت از کلارینت و ویژگی‌های آن می‌شود منظور کلارینت سی بمل است)

 

باس کلارینت

دومین ساز پرکاربرد و محبوب این خانواده کلارینت باس است که از این نوع هم در اکثر سبک‌ها می‌توان استفاده کرد. دارای انگشت گذاری یکسان، ولی صدایی بم‌تر است. این ساز همان طور که در تصویر زیر می‌بینید کمی ظاهر متفاوت‌تری دارد.

 

 

کلارینت لا

یا سوپرانو لا کمی بزرگتر از کلارینت سی بمل است. رنگ صدای آن کمی با سی بمل تفاوت دارد و در بعضی از موسیقی‌های کلاسیک جایگزینی برای کلارینت (سی بمل) می‌شود. به فاصلهٔ یک سوم کوچک بم‌تر از نت نوشته شده صدا می‌دهد.

 

کلارینت می‌بمل (کلارینت کوچک)

کوچکترین ساز این خانواده، کلارینت می‌بمل است. در بعضی از ارکستر‌ها و گروه‌ها دیده می‌شود و یک فاصلهٔ سوم کوچک زیرتر از نت نوشته شده صدا می‌دهد.

 

کنتر باس کلارینت

صدای این ساز یک اکتاو پایین‌تر از باس کلارینت است ودر بعضی از ارکستر‌ها و بند‌ها استفاده می‌شود. باس کلارینت دارای صدایی گرم و غنی نسبت به دیگر کلارینت‌ها است.

 

 

آلتو کلارینت

 این ساز را به ندرت در بند‌ها ممکن است ببینید.

 

کنترا آلتو کلارینت

کنترا آلتو یک اکتاو پایین‌تر از کلارینت آلتو است.

 

کلارینت پیکولو (Piccolo)

بسیار نادر و کم کاربرد است. همچنین به عنوان کلارینت اکتاو یا کلارینت B. بمل سوپرانینو (sopranino) نیز شناخته شده و یک اکتاو بالاتر از کلارینت سی بمل صدا می‌دهد.

• در تصویر زیر از راست به چپ کلارینت کنترباس، کلارینت باس، کلارینت آلتو، کلارینت سی بمل و کلارینت می‌بمل را می‌توانید مشاهده کنید.

 

 

کلارینت در ایران

به نوعی از کلارینت که با آن می‌توان فاصله‌های موسیقی شرقی را اجرا کرد قره نی می‌گویند. قره نی از دو واژه‌ی قره و نی تشکیل شده است که قره واژه‌ای ترکی به معنی سیاه و واژه‌ی نی هم معنای فارسی نی را می‌دهد. پس قره نی یعنی نی سیاه.

 

نوازندگان مطرح کلارینت در ایران

• قلى‌خان یاور
• حسین‌على وزیرى‌تبار
• سلیم فرزان
• ولى‌الله البرز
• رضا گلشن‌راد
• عباس تهرانی
• رضا یاورى
• رحمت افشار
• ایمان جعفری پویان
• غلامحسین غریب
• محمد شیرخدایی
• اکبر محمدی (موسیقی‌دان)
• مهدی مفتاح
• حسن یوسف‌زمانی

 

در پایان قطعه‌ای بسیار زیبا و دلنشین که با ساز کلارینت نواخته می‌شود را با هم ببینیم و بشنویم.