نویسنده: بهاره قاسم پور
بروزرسانی: 8 بهمن 1400
ستاره | سرویس گیاهان و حیوانات – سیستم هیدروپونیک ، نوعی روش رشد گیاه در آب و محلول مواد مغذی است. در این سیستم از خاک استفاده نمی‌شود، در عوض ریشه‌ها با استفاده از یک محیط کشت بی اثر مانند پرلیت، پشم سنگ، گلوله‌های خاک رس، ذغال سنگ نارس یا ورمیکولیت تقویت و حمایت می‌شوند. هیدروپونیک باعث می‌شود که ریشه گیاهان در تماس مستقیم با محلول مواد مغذی و اکسیژن قرار گرفته که برای رشد مناسب گیاه ضروری هستند.
اولین گام برای راه اندازی یک باغ هیدروپونیک، انتخاب سیستمی است که از میان گزینه‌های مختلف، نیاز‌های شما را به بهترین وجه برآورده کند. عوامل مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرند عبارتند از:
- فضا و مساحت
- محصول مورد کشت و میزان آن
- هزینه و زمان
برای افراد مبتدی این سه سیستم توصیه می‌شود: سیستم مکنده، کشت شناور و سیستم جزر و مد.
سیستم مکنده
سیستم‌های مکنده ساده‌ترین نوع سیستم مکانیکی هستند و راه اندازی آن‌ها بسیار ساده است، زیرا هیچ بخش متحرکی ندارند. این سیستم شامل یک مخزن حاوی آب و مواد مغذی است که در بالای آن یک ظرف حاوی مواد محیط کشت قرار می‌گیرد. این دو مخزن با استفاده از یک فتیله شمع یا فانوس به یکدیگر متصل شده‌اند و آب و مواد غذایی از طریق مکیده شدن به ریشه گیاهان منتقل می‌شوند. این سیستم برای یادگیری اصول اولیه عالی است. اما برای گیاهان بزرگ و یا گیاهانی که به آب فراوان نیاز دارند (مانند کاهو) احتمالا مناسب نخواهد بود. با این حال، این سیستم برای سبزیجات و گیاهان کوچک، مناسب است.
کشت شناور
راه اندازی سیستم کشت شناور نیز بسیار آسان است. در این سیستم، گیاهان درون بستری از جنس پلیمر سفید قرار می‌گیرند که درست در بالای مخزن حاوی محلول آب و مواد مغذی است. یک پمپ هوا نیز به مخزن اضافه می‌شود تا اکسیژن را به ریشه گیاهان منتقل کند. این سیستم برای گیاهانی که به آب فراوان نیاز دارند، مناسب است، اما برای گیاهانی مانند گوجه فرنگی مناسب نخواهد بود.
سیستم جزر و مد
سیستم‌های جزر و مد، دارای طراحی کمی پیچیده، اما بسیار پرکاربرد هستند. این سیستم، محیط کشت را پر از محلول آب و مواد مغذی کرده و سپس آن را به مخزن برمی‌گرداند. برای انجام این کار، سیستم به یک پمپ شناور حاوی زمان سنج نیاز دارد. یکی از بزرگترین مزایای این سیستم این است که شما می‌توانید از تایمر برای تنظیم برنامه آبیاری گیاهان خود بر اساس اندازه گیاه، تعداد گیاهان، درجه حرارت، رطوبت و دیگر موارد استفاده کنید. همچنین می‌توانید گیاهان را به صورت جداگانه در گلدان کاشته یا تمام سینی را پر از محیط کشت کرده و گیاهان را به طور مستقیم در سینی بکارید.
چه گیاهانی را برای کاشت انتخاب کنیم؟
تقریبا هر نوع گیاهی را می‌توان به صورت هیدروپونیک کاشت، اما افراد مبتدی بهتر است از گیاهان کوچک شروع کنند. بهترین انتخاب، گیاهان و سبزیجاتی هستند که به سرعت رشد می‌کنند، نیاز به نگهداری کمی داشته و همچنین نیاز به طیف وسیعی از مواد مغذی ندارند. انتخاب گیاهانی که به سرعت رشد می‌کنند این امکان را به شما می‌دهند تا کارآیی سیستم خود را به سرعت ارزیابی کرده و در صورت نیاز آن را تنظیم کنید. واقعا باعث سرخوردگی و یاس خواهد بود که ماه‌ها صبر کرده و در زمان برداشت محصول متوجه شوید که سیستم شما به درستی کار نکرده است. گیاهانی که نیاز به نگهداری ندارند برای مبتدیان عالی هستند، زیرا این امکان را به شما می‌دهند تا بر روی نحوه کار سیستم تمرکز داشته باشید. اگر قصد دارید گیاهان مختلفی را بکارید، به این نکته توجه داشته باشید که تمام آن‌ها به مواد مغذی مشابه‌ای نیاز داشته باشند تا به خوبی در کنار هم رشد کنند.
نور دهی
سیستم‌های هیدروپونیک اغلب در مکان‌های سرپوشیده و به دور از تابش مستقیم نور خورشید قرار می‌گیرند. بیشتر گیاهان خوراکی نیازمند حداقل شش ساعت نور خورشید در روز هستند که در حالت ایده آل ۱۲ تا ۱۶ ساعت است. بنابراین، اگر فضا و اتاقی آفتاب گیر ندارید، احتمالا باید از نور مصنوعی و لامپ‌های رشد گیاه استفاده کنید.
بهترین نورپردازی برای سیستم هیدروپونیک استفاده از چراغ‌های HID (تخلیه با شدت بالا) است که می‌تواند شامل لامپ HPS (بخار سدیم) یا لامپ MH (متال هالید) باشد. لامپ HPS، نوری نارنجی/ قرمز از خود ساطع می‌کند که برای گیاه در حال رشد عالی است.
T۵ نوع دیگری از نورپردازی است که در سیستم هیدروپونیک استفاده می‌شود. این لامپ فلورسنت، گرما و انرژی کمی را مصرف می‌کند. این نوع نورپردازی برای رشد قلمه‌های گیاه و گیاهانی که چرخه رشد کوتاهی دارند، مناسب است.
توجه داشته باشید که در سیستم نورپردازی خود از زمان سنج استفاده کنید تا چراغ‌ها هر روز در یک زمان مشخص، روشن و خاموش شوند.
بهترین نورپردازی برای سیستم هیدروپونیک استفاده از چراغ‌های HID (تخلیه با شدت بالا) است که می‌تواند شامل لامپ HPS (بخار سدیم) یا لامپ MH (متال هالید) باشد. لامپ HPS، نوری نارنجی/ قرمز از خود ساطع می‌کند که برای گیاه در حال رشد عالی است.
T۵ نوع دیگری از نورپردازی است که در سیستم هیدروپونیک استفاده می‌شود. این لامپ فلورسنت، گرما و انرژی کمی را مصرف می‌کند. این نوع نورپردازی برای رشد قلمه‌های گیاه و گیاهانی که چرخه رشد کوتاهی دارند، مناسب است.
توجه داشته باشید که در سیستم نورپردازی خود از زمان سنج استفاده کنید تا چراغ‌ها هر روز در یک زمان مشخص، روشن و خاموش شوند.
شرایط اتاق و فضا
بسیار مهم است که سیستم هیدروپونیک در شرایط مناسب و صحیحی راه اندازی شود. عناصر کلیدی عبارتند از: رطوبت نسبی، دما، سطح CO۲ و گردش هوا.
- رطوبت: رطوبت ایده آل برای فضای هیدروپونیک از ۴۰ تا ۶۰ درصد رطوبت نسبی است. سطح بالای رطوبت به ویژه در اتاق‌هایی که گردش هوای مناسبی ندارند، می‌تواند منجر به ایجاد کپک زدگی و دیگر مشکلات قارچی شود.
- دما: دمای مطلوب بین ۶۸ تا ۷۰ درجه فارنهایت است. درجه حرارت بالا می‌تواند باعث توقف رشد گیاه شده و اگر دمای آب بالا باشد، می‌تواند منجر به گندیدگی و پوسیدگی ریشه شود.
- هوا: علاوه بر این، فضای اتاق باید مملو از دی اکسید کربن (CO۲) باشد. اطمینان حاصل کنید که جریان ثابتی از هوا در اتاق جاری باشد. هر چقدر سطح CO۲ بیشتر باشد، گیاهان سریع‌تر رشد خواهند کرد.
کیفیت آب
دو عامل می‌توانند بر روی کیفیت آب و نحوه انتقال مواد مغذی به گیاه تاثیر داشته باشند: سطح نمک‌های معدنی در آب که بر حسب PPM اندازه گیری می‌شود و سطح pH آب. “آب‌های سخت” که حاوی مواد معدنی زیادی هستند، نمی‌توانند مواد مغذی را به طور موثری حل کنند. بنابراین، اگر میزان مواد معدنی در آب بالا باشد، باید آب را تصفیه کنید. سطح pH ایده آل برای آب بین ۵.۸ و ۶.۲ (کمی اسیدی) است. در صورت نیاز و برای تنظیم pH، می‌توان از مواد شیمیایی استفاده کرد.
مواد مغذی
مواد مغذی و کود‌های مورد استفاده در سیستم‌های هیدروپونیک به صورت مایع و خشک و همچنین در دو نوع ارگانیک و مصنوعی در دسترس قرار دارند. هر یک از این دو نوع مواد، قابل حل در آب هستند. محصولی که استفاده می‌کنید باید هم شامل عناصر پرمصرف مانند نیتروژن، پتاسیم، فسفر، کلسیم و منیزیم و همچنین عناصر کم مصرف مانند آهن، منگنز، بورون، روی، مس، مولیبدنم و کلر باشد.
بسیاری از مواد مغذی وجود دارند که برای باغبانی به روش هیدروپونیک طراحی شده‌اند و اگر مطابق با دستورالعمل آن‌ها عمل کنید، نتایج خوبی خواهید گرفت. به یاد داشته باشید که از کود‌های استاندارد در سیستم هیدروپونیک استفاده نکنید، زیرا فرمول‌های آن‌ها برای استفاده در خاک طراحی شده‌اند.
محصولات مغذی هیدروپونیک را بر اساس نیاز‌های خود انتخاب کنید. به عنوان مثال، برخی از آن‌ها برای گیاهان گلدار و برخی دیگر برای سبزیجات مناسب هستند.
بسیاری از مواد مغذی وجود دارند که برای باغبانی به روش هیدروپونیک طراحی شده‌اند و اگر مطابق با دستورالعمل آن‌ها عمل کنید، نتایج خوبی خواهید گرفت. به یاد داشته باشید که از کود‌های استاندارد در سیستم هیدروپونیک استفاده نکنید، زیرا فرمول‌های آن‌ها برای استفاده در خاک طراحی شده‌اند.
محصولات مغذی هیدروپونیک را بر اساس نیاز‌های خود انتخاب کنید. به عنوان مثال، برخی از آن‌ها برای گیاهان گلدار و برخی دیگر برای سبزیجات مناسب هستند.
تجهیزات تکمیلی
علاوه بر تجهیزات اولیه و اساسی، بهتر است برخی تجهیزات اضافی را نیز تهیه کنید. برای بررسی PPM و pH آب و همچنین درجه حرارت و رطوبت نسبی اتاق، نیاز به ابزار سنجش خواهید داشت.
بسته به آب و هوای محل زندگی و برای تنظیم رطوبت نسبی محیط، احتمالا به یک رطوبت ساز یا رطوبت گیر نیاز خواهید داشت. همچنین برای بهبود جریان هوا در محیط، ممکن است به دمنده هوا نیاز داشته باشید.
بسته به آب و هوای محل زندگی و برای تنظیم رطوبت نسبی محیط، احتمالا به یک رطوبت ساز یا رطوبت گیر نیاز خواهید داشت. همچنین برای بهبود جریان هوا در محیط، ممکن است به دمنده هوا نیاز داشته باشید.
گیاهان مناسب برای افراد مبتدی
در ابتدا، افراد مبتدی بهتر است از برخی گیاهان برای یادگیری اصول باغبانی هیدروپونیک استفاده کنند. گیاهانی مانند:
- سبزیجات مانند کاهو، اسفناج، برگ چغندر و کلم پیچ
- گیاهان مانند ریحان، جعفری، پونه کوهی، گشنیز و نعناع
- گوجه فرنگی
- توت فرنگی
- فلفل تند
سیستم‌های هیدروپونیک برای افراد حرفه‌ای
افراد حرفه‌ای می‌توانند از دو سیستم پیشرفته‌تر برای باغبانی هیدروپونیک استفاده کنند: سیستم N.F.T و سیستم آیروپونیک یا هواکشت.
- سیستم N.F.T: تکنیک نوار تغذیه یا N.F.T، از جریان دائمی محلول آب و مواد مغذی استفاده می‌کند. محلول به طور مداوم از طریق یک مخزن و با کمک یک پمپ شناور وارد بستر کشت می‌شود، جایی که ریشه گیاهان به صورت معلق در هوا بوده و مواد مغذی را جذب می‌کنند. اما اگر پمپ دچار مشکل شده و این جریان متوقف شود، ریشه‌ها به سرعت خشک خواهند شد. این سیستم نیاز به فردی دارد که بتواند بر روی تجهیزات نظارت داشته و مشکلات ایجاد شده را به سرعت برطرف کند.
- سیستم آیروپونیک: سیستم آیروپونیک یک روش پیشرفته است که در آن ریشه گیاهان در هوا آویزان بوده و هر چند دقیقه توسط مه پاش با محلول آب و مواد مغذی خیس می‌شوند. این سیستم بسیار موثر است، اما نیاز به پمپ‌ها و مه پاش‌های پیچیده و پیشرفته دارد. اگر تجهیزات دچار مشکل شوند، ریشه گیاهان به سرعت خشک شده و از بین می‌روند.
مزایای استفاده از سیستم هیدروپونیک
بزرگترین مزیت استفاده از سیستم هیدروپونیک، افزایش میزان رشد گیاهان است. استفاده صحیح و مناسب از این سیستم، می‌تواند رشد گیاهان را تا ۲۵ درصد و میزان محصول را تا ۳۰ درصد نسبت به گیاهان کاشته شده در خاک افزایش دهد. گیاهان به این دلیل سریع‌تر رشد می‌کنند، زیرا مجبور نیستند به سختی به مواد مغذی دست پیدا کنند. حتی یک ریشه کوچک نیز می‌تواند مواد مورد نیاز گیاه را تامین کند. بنابراین گیاه به جای گسترش ریشه، بر روی رشد قسمت‌های بالایی خود تمرکز خواهد کرد.
برای دستیابی به این شرایط، باید محلول‌های غذایی و سطح pH را به دقت کنترل کنید. سیستم هیدروپونیک نسبت به روش کاشت گیاه در خاک، از آب کمتری استفاده می‌کند، زیرا این سیستم بسته است که منجر به تبخیر کمتر نیز می‌شود. علاوه بر این، سیستم هیدروپونیک برای محیط زیست بهتر است، زیرا باعث کاهش آلودگی و مواد زائد ناشی از رواناب خاک می‌شود.
برای دستیابی به این شرایط، باید محلول‌های غذایی و سطح pH را به دقت کنترل کنید. سیستم هیدروپونیک نسبت به روش کاشت گیاه در خاک، از آب کمتری استفاده می‌کند، زیرا این سیستم بسته است که منجر به تبخیر کمتر نیز می‌شود. علاوه بر این، سیستم هیدروپونیک برای محیط زیست بهتر است، زیرا باعث کاهش آلودگی و مواد زائد ناشی از رواناب خاک می‌شود.
معایب استفاده از سیستم هیدروپونیک
علی رغم اینکه سیستم هیدروپونیک دارای مزایای فراوانی است، معایبی نیز دارد. بزرگترین عیب آن این است که هزینه یک سیستم هیدروپونیک خوب و با کیفیت، بیشتر از سیستم خاکی است.
همچنین، اگر متخصص نباشید، راه اندازی یک سیستم هیدروپونیک در مقیاس بزرگ می‌تواند بسیار زمان بر باشد. علاوه بر این، مدیریت و کنترل سیستم هیدروپونیک نیز زمان بر خواهد بود. شما باید به طور روزانه سطح PH و میزان مواد مغذی را کنترل کنید.
بزرگترین احتمال زیان و ضرر در رابطه با سیستم هیدروپونیک این است که اگر به عنوان مثال پمپ خراب شود، این امر می‌تواند ظرف چند ساعت و بسته به اندازه سیستم، گیاهان شما را از بین ببرد. گیاهان به سرعت از بین می‌روند، زیرا محیط کشت نمی‌تواند همانند محیط خاکی، آب را ذخیره کند، بنابراین گیاهان وابسته به تامین آب تازه هستند.
امیر
سلام من هم در احداث گلخانه های هیدروپونیک در حال فعالیت هستم و یکی از محصولات مقرون به صرفه به این روش کشت علوفه میباشد. و هم بخاطر قیمت تمام شده ارزان و مورد مصرف بودن دامداری ها، مرغداری ها، مزارع شترمرغ، اسب سواری ها و… میشه گفت بازار گسترده ای بابت فروش علوفه داراست