معرفی ساز سنتور و انواع آن

ستاره | سرویس هنر – یکی از کهن‌ترین و قدیمی‌ترین ساز‌های ایران را سنتور معرفی می‌کنند که نشانه‌هایی از این ساز از سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان (۵۵۹پیش از میلاد) یافت شده است. اینکه در ابتدا در کدام کشور بوده است هنوز مشخص نیست، ولی شواهدی نشان می‌دهد که ایرانی‌ها قبل از ظهور اسلام با این ساز آشنا بودند. پس از آن این ساز رفته رفته گسترش یافت و به کشور‌های دیگر هم راه یافت. این ساز از گذشته تا به امروز تغییرات و پیشرفت زیادی کرده است تا به سنتور امروزی برای موسیقی سنتی ایرانی رسیده است. برای آشنایی با این ساز سنتی ایرانی با ما همراه باشید.

معرفی ساز سنتور

اجزای تشکیل دهنده‌ی ساز سنتور

جعبه‌ی صوتی

صفحه‌ی رو

پل‌ها

خرک

قطعه‌ی کوچک چوبی و استوانه‌ای به ارتفاع ۲ و قطر یک و نیم سانتی متر است که از یک طرف انتهای پهن و مسطح آن روی صفحه قرار می‌گیرد و از طرف دیگر دارای برش‌هایی در سطوح جانبی است. روی خرک شیار کم عمقی برای مفتول روی خرک ایجاد می‌کنند. سنتور دارای ۱۸ عدد خرک است که ۹ عدد در سمت راست و ۹ عدد در سمت چپ قرار گرفته‌اند. از روی هر خرک یک گروه چهار تایی سیم می‌گذرند که همصدا کوک می‌شوند.

معمولا ارتفاع خرک‌های طرف راست به اندازه‌ی ۲ میلی‌متر کوتاه‌تر از خرک‌های طرف چپ هستند تا سیم‌های طرف چپ بر سیم‌های طرف راست سوار باشند.

مفتول روی خرک

گوشی‌ها

کلید کوک

شیطانک

سیم گیر

تعداد و جنس سیم‌ها

وسعت

کوک سیم‌ها

کلید نت نویسی

مضراب

سنتور دارای دو مضراب چوبی به طول ۲۲ سانتی متر است که هر یک از این مضراب‌ها از سه قسمت تشکیل شده‌اند:

• حلقه‌ی مضراب: حالت نیم دایره دارد و زایده‌ی کوچکی در انتهای آن وجود دارد و با انگشت‌های شست و سبابه و میانی دور حلقه را می‌گیرند.
• ساقه‌ی مضراب: ترکه‌ی باریکی است بین حلقه و سر مضراب.
• سر مضراب: محل برخورد مضراب به سیم‌ها است. اکر سر مضراب را با نمد بپوشانیم صدای حاصله گرم و لطیف‌تر است.

انواع سنتور

سنتور معمولی

در اصطلاح به آن سنتور سل کوک می‌گویند که دارای دو ردیف نه تایی خرک در طرفین صفحه است که نت “دو” در آن همصدا با “دو” دیاپازون است. این ساز، ساز مرسوم و استاندارد برای آموزش است.

سنتور لا کوک

دو ردیف نه تایی خرک در طرفین صفحه قرار دارد که نت “دو” در آن همصدا با “ر” دیاپازون است. این ساز در ابعاد کوچکتر از سنتور سل کوک ساخته می‌شود و جزو ساز‌های انتقالی است. یعنی باید برای آن یک پرده پایین‌تر نت نویسی کرد. این ساز مناسب برای گروه نوازی‌ها است.

سنتور باس

این نوع ساز دارای جعبه‌ی صوتی بزرگتر از سنتور معمولی است. سیم‌هایی با روکش فلزی در ضخامت‌های مختلف دارد و از روی هر خرک دو یا سه سیم می‌گذرند. صدای آن یک اکتاو بم‌تر از سنتور معمولی است.

سنتور کروماتیک

در این نوع ساز خط ملودی به سختی اجرا می‌شود و بیشتر برای گروه نوازی‌های بزرگ برای همراهی استفاده می‌شود. وسعت آن برابر با وسعت سنتور معمولی است، ولی خرک‌های بیشتری برای ایجاد نیم پرده و ربع پرده دارد. نت نویسی سنتور کروماتیک با کلید سل است و ۳۰ خرک بزرگ و کوچک برای ایجاد ۴۱ صدا روی صفحه دارد.

سنتور کروماتیک بم

این ساز با ساختار سنتور کروماتیک یک چهارم درست (شامل ۸ صدا)، از طرف ضلع بزرگ‌تر خرک‌هایی اضافه دارد و این صدا‌ها با کلید فا خط چهارم نت نویسی می‌شوند. این ساز جمعا دارای ۳۵ خرک برای ایجاد ۳۵ صدا است؛ و البته در قسمت صدا‌های بالا چند خرک کمتر دارد.

آهنگسازان و نوازندگان مطرح ساز سنتور

• زنده یاد فرامرز پایور
• زنده یاد ابوالحسن صبا
• زنده یاد پرویز مشکاتیان
• پشنگ کامکار
• اردوان کامکار
• و …

در پایان قطعه‌ای با صدای دلنشین ساز سنتور را با هم می‌شنویم.

برگرفته از : کتاب سازشناسی ایرانی از ارفع اطرایی و محمدرضا درویشی