حروف ابجد چیست و چه کاربردی دارد؟

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که چرا برای شماره‌گذاری با حروف بجای استفاده از ترتیب الف، ب، پ، … از ترتیب الف، ب، ج، د، … استفاده می‌شود. پاسخ این سوال به آشنایی با حروف ابجد بازمی‌گردد. در واقع الف. ب. ج. د…. با توجه به ارزش عددی آن‌ها در حروف ابجد که ا، ۲، ۳، ۴ و … است، برای موردگذاری استفاده می‌شوند. اما در اصل حروف ابجد چیست و چه کاربردی دارد؟

 

 

حروف ابجد چیست؟

حروف ابجد در واقع یک شیوه برای مرتب سازی حروف عربی است. در این شیوه که بر پای اولیه خط فنیقی شکل گرفته به هر کدام از حروف یک ارزش عددی داده می‌شود. در واقع اعداد ۱ تا ۱۰۰۰ بین ۲۸ حرف عربی تقسیم شده است.

در جدول زیر ترتیب حروف «الف، ب، ج، د، ه، و، ز، ح، ط، ی، ک، ل، م، ن، س، ع، ف، ص، ق، ر، ش، ت، ث، خ، ذ، ض، ظ، غ» و ارزش عددی هر کدام آمده است.

 

جدول حروف ابجد

 

از حروف ابجد برای متناظر کردن اعداد و واژه‌ها نیز استفاده می‌شود. برای این کار عدد متناظر با هر یک از حروف واژه مورد نظر را از جدول حروف ابجد در آورده و سپس اعداد را با هم جمع می‌زنیم. برای مثال ابجد اسم علی ۱۱۰ می‌شود به این ترتیب که ع. برابر با ۷۰، ل. برابر با ۳۰ و‌ ی برابر با ۱۰ است و مجموع این اعداد ۱۱۰ می‌شود. در فارسی به این معادل سازی حساب جمل بر وزن گسل گفته می‌شود.

برای اینکه بتوان حروف ابجد را آسانتر به خاطر سپرد هر چندتا حرف پیاپی به شکل واژه در آمده و تلفظ می‌شوند. این واژه‌ها عبارت‌اند از: «اَبْجَدْ – هَوَّزْ – حُطّی – کَلَمَنْ – سَعْفَصْ – قَرَشَتْ – ثَخَّذْ – ضَظِغْ»

• همزه (أ) و الف. (ا) هر دو عدد ۱ حساب می‌شود و حروفی که در یک واژه دارای تشدید هستند، یک حرف محاسبه می‌شوند. برای کلمه الله به همان شکل نوشتاری آن ل. دوبار حساب شده، چون ا. ۱، ل. ۳۰، ل. ۳۰ و ه. ۵ است، ابجد الله ۶۶ می‌شود. به طور کل کلمات به شکل مکتوب آن‌ها عددگذاری می‌شوند نه به آن شکل که خوانده می‌شوند.

• برای متناظر کردن واژه‌های فارسی که در آن‌ها از حروف فارسی که در زبان عربی وجود ندارد استفاده شده (گ – چ. – پ. – ژ) به همان ترتیب فوق عمل می‌شود و دو حالت مفروض است. اول این که این حروف، ارزش اعداد معادل حروف مشابه خود را گرفته (گ (ک) =۲۰ – چ (ج) =۳ – پ (ب) =۲ – ژ (ز) =۷) و حالت دوم که در مواردی مثل طالع بینی افراد با کمک ابجد اسمشان انجام می‌شود، هیچ عددی به این حروف فارسی تعلق نمی‌گیرد و ارزش عددی آن‌ها صفر شمرده می‌شود.

 

س	۶۰	ا (آ)	۱
ع	۷۰	ب (پ)	۲
ف	۸۰	ج (چ)	۳
ص	۹۰	د	۴
ق	۱۰۰	ه	۵
ر	۲۰۰	و	۶
ش	۳۰۰	ز (ژ)	۷
ت	۴۰۰	ح	۸
ث	۵۰۰	ط	۹
خ	۶۰۰	ی	۱۰
ذ	۷۰۰	ک (گ)	۲۰
ض	۸۰۰	ل	۳۰
ظ	۹۰۰	م	۴۰
غ	۱۰۰	ن	۵۰

 

حروف ابجد کبیر

معادل ابجدی حروف چند نوع است که انواع آن عبارت اند از: ابجد کبیر (جمل)، ابجد صغیر، ابجد وضعی، ابجد گمنام (طرح کوکبی) که معروفترین آنها و کارآمدترین آنها ابجد کبیر است و در نوشته های ما بجز در جاهایی که صراحتاً چیز دیگری ذکر می‌شود منظور از ابجد، ابجد کبیر است.

بنابراین اعدادی که در بالا ذکر شده بیانگر همان حروف ابجد کبیر است.

 

کاربرد‌های حروف ابجد

۱. ترتیب بندی: در خیلی از متون، در ترتیب‌بندی موارد به جای شماره‌گذاری از این حروف استفاده می‌شود. در برخی کتاب‌ها نیز صفحات مقدمه با حروف ابجد شماره‌گذاری می‌شوند.
برای شکیل‌تر شدن پیشنهاد می‌شود اگر تقسیمات مورد نظرتان از ده بیشتر بود، بعد از “ی” از “ک”، استفاده نکنید و به جای آن از “یا” استفاده کنید که معادل ۱۱ است (ی + الف. = ۱۰ + ۱)، و بعد “یب” معادل ۱۲ و “یج” معادل ۱۳ الی آخر. شاید اینگونه ترتیب گذاری را تا به حال در مقدمه صفحات کتاب‌ها مشاهده کرده باشید.

۲. ماده تاریخ: می‌توان از حروف ابجد برای به خاطر سپاری اعداد مهم یا ماده تاریخ وقایع استفاده کرد. به این ترتیب که اعداد را با حروف معادل آن‌ها به شکل واژه یا شعر درآورد و آن واژه یا عبارت را به خاطر سپرد.
به عنوان نمونه‌ی جالب این کار می‌توان به کلمه “عدل مظفر” اشاره کرد که با حساب جمل می‌شود ۱۳۲۴، همان سالی که مشروطیت به دست مظفرالدین شاه امضا شد.

۳. موسیقی: در موسیقی پس از اسلام، در ثبت اصوات و دساتین از حروف ابجد استفاده شده‌است. برای نمونه نغمه‌های دستگاه شور با حروف ابجد عبارت بوده‌اند از: «یح یه یب‌ ی ح. ه. ج. ا» و فاصله‌ها و ابعاد آن‌ها: «ط ط. ج‍ ج‍ ط. ج‍ ج» که در موسیقی امروز به ترتیب نت‌های سل، لاکرن، سی بمل، دو، ر، می‌بمل، فا و سل را تشکیل می‌دهند.

۴. رمزگذاری: از این حروف برای رمزگذاری نیز استفاده می‌شود. مثلا در یک متن ممکن است به جای اشاره مستقیم به یک کلمه معادل عددی ابجد آن آورده شود یا برعکس

۵. اسطرلاب: با توجه به درآمیختگی علم حروف و اعداد در گذشته خیلی از تقویم‌ها و طلسم‌هایی که بابلیان و مصری‌ها درست کرده‌اند از این حروف استفاده شده است. به همین ترتیب در علم اسطرلاب نیز از حروف ابجد استفاده می‌شود.

 

 

۶. علوم غریبه: در واقع گذشتگان معتقد بودند که عدد روح حرف است و به طور مثال بین واژگانی که عدد یکسانی به آن‌ها تعلق می‌گیرد ارتباط خاصی وجود دارد؛ و بخشی از علوم غریبه بر مبنای رابطه حروف و اعداد و توانایی ترکیب روح کلمات با هم استوار شده است.

۷. عرفان: علم حروف در عرفان اسلامی نیز بسیار اهمیت داشته و در باب آن آثاری نیز به جا مانده است. از این آثار می‌توان به رساله “الدر المکنون فى علم‏ الحروف”، ‏و رساله “مفتاح الاسرار در علم جفر و حروف” از محی الدین عربی اشاره کرد.

 

طالع بینی حروف ابجد 

طالع شخصی: برخی معتقدند با توجه به حساب جمل اسم افراد می‌توان طالع آنان را مشخص کرد. برای این منظور باید نام و نام مادر شخص را به حروف ابجد در آورده و سپس باهم جمع کرد. حاصل جمع را بر عدد ۱۲ (که برابر با تعداد برج است) تقسیم کرده و باقیمانده عدد طالع شخص است که یکی از ما‌های سریانی است. اگر باقیمانده صفر شد تنها عدد ابجد نام خود فرد را بر ۱۲ تقسیم کنید و باقیمانده طالع شخص می‌شود. اگر می‌خواهید از طالع خود بر اساس حروف ابجد مطلع شوید، می‌توانید به صفحه طالع بینی حروف ابجد بصورت آنلاین مراجعه کنید.

ازدواج: در مورد ازدواج افراد و دیدن اینکه آیا ستاره دونفر با هم جفت است یا نه؛ باید نام و نام مادر دختر و پسر را به ابجد در آورده و ابجد هر چهار اسم را با هم جمع کرد و سپس حاصل را بر پنج تقسیم نمود. اگر باقیمانده ۱ یا ۳ یا ۵ شود، ستاره دو نفر جفت بوده و به هم می‌رسند. اگر باقیمانده ۲ یا ۴ باشد ستاره آنان جفت نیست و اگر باقیمانده صفر شود نشان دهنده این است که یکی از اعضای خانواده طرفین با این ازدواج مخالف بوده و ستاره‌اشان به طور قطعی جفت نیست.

 

برای فهمیدن نیک یا بد بودن اقامت در یک محل

اگر کسی اراده نماید در قریه یا شهری بماند، اسم خود با مادر خود و اسم آن محل و اسم شریف مکه را به حساب جمل کبیر (ابجد کبیر) در آورده و بر چهار تقسیم کند:

۱- اگر باقیمانده یک باشد؛ تعب و رنج کشد.
۲- اگر باقیمانده دو باشد؛ متوسط باشد.
۳- اگر باقیمانده سه باشد؛ اندک رزق در آن محل باشد.
۴- اگر باقیمانده صفر(چهار) باشد؛ سعادت و دولت نصیبش گردد.

مثال:

نام فرد: علی
نام مادر: زهرا
شهر مورد نظر: تهران

جمع ابجدی = علی + زهرا+ تهران+مکه = ۱۱۰+ ۲۱۳+ ۶۵۶+ ۶۵ = ۱۰۴۴

باقیمانده تقسیم ۱۰۴۴ بر ۴ می شود صفر؛ یعنی اقامت در این محل برای علی آقا خیلی خوب است.

 

تاریخچه حروف ابجد

کتیبه‌هایی کشف شده که به خط اوگارتی‌ها نوشته شده است. نوشتار این کتیبه‌ها که به خط میخی شبیه هستند به هزاره دوم پیش از میلاد بازگشته و شامل ۲۲ حرف است. این ۲۲ حرف همان ۲۲ حرف ابتدایی الفبای ابجد است که به نظر می‌رسد از زبان‌های آرامی وارد زبان عربی شده است. قابل توجه است که ترتیب این حروف با الفبای انگلیسی نیز هماهنگی دارد.

 

ابجد در روایات اسلامی

از امام رضا (ع) نقل شده است که در مورد حروف ابجد فرموده‌اند: اولین چیزی که خداوند خلق کرد تا نوشتن را برای مخلوق خود بیاموزد حروف معجم بود. همچنین پیامبر اکرم (ص) نیز در پاسخ به پرسشی در مورد حروف ابجد می‌فرمایند: تفسیر حروف ابجد را یاد بگیرید؛ چرا که همه شگفتی‌ها در آن است.