تجلی هنر بی‌نظیر معماری در خانه طباطبایی ها کاشان

ستاره | سرویس گردشگری – از جمله ی این بناهای تاریخی که جذابیت خاصی هم دارند خانه هایی هستند که معماری آنها واقعا چشم نواز است و قدرت معمار را درخلق بنا در بالاترین حد خود نشان می دهد . مانند خانه طباطبایی ها. گویی معمار ذهن خود را به اندازه ی وسعت بنا بزرگ کرده و کلیات و جزئیات آن را به یکباره در فکر خود آورده و نقش و نگارش را با بیشترین دقت ممکن بر تن کره ی زمین حکاکی کرده و در پایان از روح زندگی در آن دمیده است.

 

یکی از این خانه های فوق العاده زیبا خانه ی طباطبایی های کاشان است که در زمینه ی معماری و زیبایی شاهکاری به تمام معناست. عکس خانه ی طباطبایی های کاشان در زیر قابل مشاهده است. این خانه که به عروس خانه های ایران شهرت دارد جزء زیباترین بناهای تاریخی و خانه های قدیمی موجود در ایران است که در آن علم و هنر معماری به صورتی کاملا زیرکانه با هم ترکیب شده تا چنین بنایی با چنین ابهت و زیبایی ساخته شود. البته کاشان بناهای تاریخی دیگری نیز دارد که هر یک در جایگاه خود به قدری دیدنی است که به راحتی هر بیننده ای را بر سر شوق می آورد.

 

 

خانه طباطبایی ها کاشان

خوشبختانه جهت اقامت در شهرهای  تاریخی ایران مانند کاشان، هتل هایی وجود دارد که می تواند به راحتی رضایت هر مسافری را جلب کند. می توان حتی قبل از اینکه بار سفر بست لیست به صورت آنلاین بهترین هتل ها را برای رزرو هتل مشاهده و تنها طی چند دقیقه رزرو هتل در کاشان، رزرو هتل در مشهد یا رزرو هتل در کیش را برای اقامت هرچه بی دغدغه تر انجام داد.

 

 

معرفی کلی

خانه طباطبایی های کاشان یک بنای تاریخی بی نظیر به جا مانده از زمان قاجار در کشور ایران، استان اصفهان، شهر کاشان است. لازم استقبل از هر سخن دیگری بدانید خانه طباطبایی های کاشان کجاست. این بنا در محله ی تاریخی سلطان امیراحمد، در کنار امامزاده امیراحمد واقع در خیابان علوی کاشان قرار گرفته است. چند بنای تاریخی دیگر مانند خانه بروجردی ها و بقعه مبارکه امامزاده سلطان امیراحمد در اطراف آن واقع شده اند که در کنار بازدید از این خانه ی مجلل می توان از آن ها هم دیدن کرد. 

 

ساعات بازدید

زمان بازدید از این بنا همه روزه ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر است و بازدید از کل بنا حداقل نیم ساعت طول می کشد. هزینه ی بازدید هم به ازای هر یک نفر ایرانی دو هزار و پانصد تومان و به ازای هر تبعه ی خارجی بیست هزار تومان می باشد. این بنای زیبا در نیمه دوم قرن ۱۳ هجری شمسی ساخته شده و امروزه مورد بازدید عموم مردم است. خانه ی طباطبایی های کاشان نیز مانند سایر بناهای تاریخی هم دوره ی خود با توجه به فرهنگ و اعتقادات مردم و موقعیت جغرافیایی منطقه ساخته شده و در آن اکثر هنرهای ناب کاشانی ها مانند گچ بری، آینه کاری، مقرنس کاری، نقاشی و… به کار رفته است.

 

 

 آتش در حیاط مرکزی خانه طباطبایی‌ها

متاسفنه در تاریخ ۲۷ تیر ماه ۱۳۹۷ این بنا دچار آتش سوزی شد. تمام خبرها حاکی از این بود که خانه طباطبایی های کاشان سوخت اما اصلا جای نگرانی وجود ندارد. در واقع در این آتش سوزی تنها اتاقی از این بنا می سوزد که جای نگهداری بلیت بازدیدکنندگان است. خوشبختانه با اقدام به موقع اتش نشان ها آتش مهار می شود و هیچ صدمه ی جدی به سایر بخش های بنا زده نمی شود. به دنبال این حادثه نظارت های بیشتری بر چنین بناهایی انجام گرفته و به ایمن سازی بناهای تاریخی توجه بیشتری شده است اما به دلیل تعداد زیاد این بناها انجام این اقدام مقداری زمانبر است با این حال امید می رود توجه و پی گیری مداوم انجام شود تا دیگر شاهد چنین حوادث تاسف باری در این میراث های تاریخی نباشیم.

 

 

تاریخچه

این خانه با این همه عظمت متعلق به یک تاجر بزرگ فرش به نام حاج سيد جعفر طباطبايی نطنزی بوده و به همین خاطر نیز به خانه ی طباطبایی ها معروف شده است. تصمیم به ساخت این خانه در سال ۱۲۵۰ توسط صاحب خانه گرفته شده است. معماری که به ساخت آن پرداخته استاد علی مریم کاشانی معمار چیره دست دوران قاجار بودهاست. وی که تجربه ی معماری دو بنای بزرگ دیگر کاشان شامل خانه بروجردی‌ ها و سرای امین الدوله را نیز داشت توانست طی ده سال خانه ی طباطبایی ها را تکمیل کند. چنین معماری با شکوهی نیاز به گچ بری و نقاشی در خور خود احساس می کرد در نتیجه میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع الملک از نقاش باشی های دربار ناصرالدین شاه قاجار به سبب دوستی و آشنایی که با صاحب خانه داشت به عنوان ناظر و یکی از شاگردان خوب وی به انجام این امر مهم پرداخت. این بنای ارزشمند بعد از چند سال از صاحبان آن خریداری و طی سه سال در سال های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ با توجه به نقشه ی اصلی مرمت و بازسازی شده و امروزه جزء آثار ملی ایران می‌باشد.

 

 

مشخصات کلی بنا و سبک معماری آن

شاید بتوان خانه ی طباطبایی ها را به سه بخش شامل بخش بیرونی، بخش اندرونی و بخش مخصوص خدمه تقسیم کرد. در حالت کلی در این خانه از روش معماری گودال باغچه، درون گرا، متقارن و حجاب دار استفاده شده است.

در روش گودال باغچه بنا یک طبقه پایین تر از سطح زمین ساخته می شود تا در برابر گرما و سرما و صدا عایق و در برابر زلزله مستحکم باشد، از طرفی دستیابی به آب قنات ها راحت تر صورت گیرد. پس در خانه ی طباطبایی ها نیز که به روش گودال باغچه می باشد بایستی به محض ورود از چند پله پایین برویم تا اینکه تازه به حیاط اصلی بنا برسیم.

 

 

در روش درون گرا بیش از نمای بیرونی توجه به تزئینات داخلی خانه است چون مردم در قدیم مخصوصا در مناطق کویری معتقد بودند با شکوه جلوه دادن خانه از بیرون ممکن است نوعی فخرفروشی محسوب شود یا چشم خوردن آنها را به دنبال داشته باشد. در خانه ی طباطبایی ها نیز ظاهر خانه با اینکه بسیار زیبا و جذاب است اما با داخل آن قابل مقایسه نیست و توان رقابت ندارد.

در معماری متقارن همان طور که از نام آن پیداست با تصور یک خط تقارن فرضی تمام اجزا به صورت متقارن ساخته می شود و بدین ترتیب زیبایی و دلربایی و نظم و ظرافت اثر دو چندان می گردد. در خانه ی طباطبایی ها نیز از همان بدو ورود شاهد یک تقارن دقیق به ازای تمام اجزای کلیه ی بخش ها هستیم.

در معماری حجاب دار تمام پنجره ها به داخل حیاط یا ایوان های سرپوشیده باز می شود تا از بیرون به داخل خانه دید وجود نداشته باشد. این در حالی است که از پشت بام خانه ‌های همسایه نیز داخل خانه مشخص نیست و حتی از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی ‌شود. بدین ترتیب خانه مانند یک انسان زنده در حجاب کامل قرار می گیرد تا از نگاه نامحرمان در امان باشد.

 

این خانه شامل ۴۷۰۰ مترمربع وسعت، چهل اتاق و چهار سرداب و سه بادگیر و دو رشته قنات و ۴ حیاط است. یکی از حیاط ها که حیاط مرکزی نام دارد و حیاط اصلی بنا می باشد مربوط به قسمت بیرونی، دو حیاط دیگر مربوط به اندرونی و یکی از آن ها متعلق به بخش خدمه است. در تمام این حیاط ها درختانی وجود دارد که بر زیبایی و جذابیت و سرزندگی بنا می افزاید؛ درختانی مانند انار و انجیر که برخی از آنها بسیار قدیمی و تنومندند، مانند یکی از انجیرها که قدمتی طولانی دارد و عمر آن به ۸۰ سال هم می رسد.

 

 

سرداب

سرداب اتاقی زیرزمینی است که از طریق برج هایی به نام بادگیر خنک می شود. خانه ی طباطبایی های کاشان دارای دو سردآب است که از طریق بخش بیرونی به یکی و از طریق بخش اندرونی می توان به دیگری دسترسی داشت. معمولا اختلاف دمای سردآب با فضای بیرون حدود ۲۰ درجه ی سانتی گراد است. 

یکی از نکات جالب توجه در مورد خانه ی طباطبایی های کاشان این است که با این كه این خانه حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده اما هنوز از سامانه تهویه ی هوای غیرماشینی بهره می برد. این سامانه در واقع از وجود بادگیرها ایجاد شده است و جالب تر اینکه زمانیکه هوای بیرون از هوای داخل خنک تر باشد سامانه از کار می افتد و بر سردی هوای داخل نمی افزاید بلکه فقط در هنگام گرما داخل را خنک می کند.

 

قسمت داخلی بنا

از آنجا که در ساخت این بنای تاریخی از روش درون گرا استفاده شده است قطعا با داخل شدن به آن دری به روی دنیای زیباتری در مقابل چشمانمان گشوده می شود. در ورود به خانه ی طباطبایی ها نیز مانند سایر بناهای تاریخی دوران قاجار اولین موردی که با آن برخورد می کنیم ورودی و هشتی خانه است. برای این خانه ی وسیع پنج درب ورودی لحاظ شده که امروزه فقط درب اصلی باز است که پس از عبور از پیچ و خم های یک راهرو که به دلیل جبران اختلاف ارتفاع بنا با سطح کوچه و جلوگیری از دید غریبه ها به داخل خانه بوده است به هشتی می رسیم. منظور از هشتی فضایی هشت ضلعی است که در قدیم برای انتظار مهمانان در هنگام ورود به خانه از آن استفاده می کردند 

 

 

 

بخش بیرونی بنا

همان طور که قبل تر اشاره شد خانه طباطبایی های کاشان را می توان به سه بخش تقسیم کرد. بخش اول بخش بیرونی خانه است. بخش بیرونی حیاطی زیبا با دیوارهایی سفید و حوضی بزرگ است که از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و در دو طرف آن شش باغچه ی هشت ضلعی بساط طراوت و شادابی حیاط را بر پا کرده است. این حیاط در زمان خود به هنگام مراسمات شادی و غم مملو از افراد غنی و فقیر بوده است. در هر گوشه ی این حیاط مستطیل شکل بخش جالبی جای دارد.

 

 

 

بخش  دوم در حیاط بیرونی ایوان اینه است. در مقابل تالار شاه نشین ایوانی وجود دارد که مکان مناسبی برای پذیرایی از مهمانان در هنگام عصر است. ایوانی که با آینه کاری و گچ بری های فوق العاده زیبا تزئین شده است. آنچه بیش از همه جلب توجه می کند سقف این ایوان است که نقش قالی کاشان را که به لچک و ترنج شهرت دارد در دایره ی نمایش می گذارد. نقشی که تنها با گچ بری و اینه کاری بسته شده است. اینه کاری که در شب نور فانوس ها را چند برابر می کند و بر زیبایی ایوان آینه می افزاید.

 

 

بخش سوم در حیاط بیرونی اتاق هایی است که دور تا دور حیاط را فرا گرفته و به دو دسته ی تابستانی و زمستانی تقسیم می شود. اتاق های زمستانی بر خلاف اتاق های تابستانی دارای شومینه است و سقف هایی کوتاه دارد. موقعیت همه ی این اتاق ها با توجه به فصل مورد استفاده و گرمای خورشید تعیین شده است به طوری که اتاق های زمستانه در زمان حضور خورشید در آسمان بیشترین استفاده و اتاق های تابستانه کمترین بهره را از آن می برند تا ساکنان در زمستان از دست سرما و در تابستان از دست گرما تا حدی در امان باشند. علاوه بر این مورد اتاق های تابستانی با قرارگیری در کنار هم مرزی بین حیاط بیرونی و حیاط خدمه ایجاد می کنند.

 

 

بخش چهارم و آخرین بخش دیدنی از حیاط بیرونی بخشی به نام حیاط های خلوت است که درست در پشت اتاق های گوشواره در دو طرف تالار شاه نشین به صورت قرینه ساخته شده است که در زمان مهمانی، خدمتکاران در آن قرار می گرفتند تا در صورت نیاز صدای صاحب خانه را بشوند و آنچه را که می خواهد فراهم کنند. علاوه بر این این حیاط ها نقش نورگیر برای اتاق ها را هم ایفا می کردند. از طرفی بر دیوار های انها نقاشی هایی رسم شده که زندگی مردم قدیم را نشان می دهد. سقف این حیاط ها به شکل ذوزنقه است و یک حوض هشت ضلعی در وسط آنها قرار دارد. هیچ کاری در بناهای قدیمی و مخصوصا خانه ی با شکوه طباطبایی ها بی دلیل انجام نشده و هر خشتی که به کار رفته و هر نقشی که قلم خورده همه و همه دلیل محکمی داشته و هدف تنها زیبایی نبوده است؛ مثلا همین سقف ذوزنقه جدای از زیبایی موجب در امان مانده بنا از بارش باران و حفظ آن برای سال های طولانی تری بوده است.

 

 

بخش اندرونی بنا

در قدیم قسمت درونی خانه را که محل زندگی خصوصی اهالی خانه و اعضای خانواده ایشان بوده است اندرونی می گفتند. در مرکز اندرونی خانه طباطبایی ها اتاقی دارای پنج در، دقیق بین حیاط بیرونی و حیاط اندرونی وجود دارد که با توجه به موقعیتش به نام اتاق مرکزی شناخته می شود. این اتاق نسبت به سایر بخش های بنا ساده است اما پنجره های رنگی دارد که تابش نور در ساعات مختلف روز نقش های متفاوتی در آن ایجاد می کند. در مقابل این اتاق ایوانی وجود دارد که مرزی بین بخش بیرونی و بخش اندرونی است. در دو طرف ایوان این اتاق دو هشتی وجود دارد که یکی به بخش بیرونی و دیگری به بخش اندرونی راه دارد. همان طور که قبل تر هم اشاره شد بخش اندرونی در خانه طباطبایی ها دو حیاط دارد که یکی در راست و دیگری در چپ اتاق مرکزی قرار گرفته و داخل هر حیاط تعدادی اتاق و ایوان ساخته شده است. معمار از ساخت حوض و باغچه هم غافل نشده و از این طریق فضای اندرونی را نیز زینت دوچندان بخشیده است. 

 

 

بخش خدمه بنا

بخش خدمه شامل اتاق های خدمتکاران، سردآب، مطبخ یا آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی است. سردابی که در این بخش قرار دارد علاوه بر اینکه در تابستان برای فرار از گرما مورد استفاده ی خدمه ی خانه قرار می گرفته محلی برای نگهداری مواد غذایی نیز بوده است. متاسفانه امروزه تعدادی از اتاق های خدمتکاران از بین رفته و تنها تعدادی از آنها باقی مانده است. این بخش فاقد تزئیناتی در حد سایر بخش هاست اما در حالت کلی زیبا و دیدنی است.